Любяшоў
мястэчка ў Любяшоўскім раёне Валынскай вобласьці Ўкраіны From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Любяшоў (укр. Любешів) — мястэчка ва Ўкраіне, на рацэ Стаходзе. Адміністрацыйны цэнтар Любяшоўскага раёну Валынскай вобласьці. Насельніцтва на 2011 год — 7645 чалавек. Знаходзіцца за 138 км ад Луцку, за 50—60 км ад чыгуначных станцыяў Маневічы і Камень-Кашырскі. Празь мястэчка праходзіць аўтамабільны шлях Р14, якім можна дабрацца да міжнароднага пункту пропуску Дольску на беларуска-ўкраінскай граніцы.
Любяшоў — магдэбурскае мястэчка гістарычнай Піншчыны (частка Берасьцейшчыны, на захадзе Палесься), колішняя сталіца графства, на этнічнай тэрыторыі беларусаў. Да нашага часу тут захаваліся збудаваныя ў стылі барока брама сядзібы Чарнецкіх, комплекс касьцёла Сьвятога Францішка з кляштарам капуцынаў і калегіюм піяраў, у якім навучаўся Тадэвуш Касьцюшка, помнікі архітэктуры XVIII ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся касьцёл піяраў (барока, XVIII ст.), зруйнаваны савецкімі ўладамі.
Remove ads
Назва
Любіш (Lubisch) — імя германскага паходжаньня[2].
Паводле народнага паданьня, заснавальнікам першага паселішча на тэрыторыі цяперашняга мястэчка быў паляўнічы Любаш, які жыў у XV ст. Любаш служыў пры двары тураўскага шляхціча Верлі. Верля меў дачку Ядвігу, якую хацеў выдаць за сына князя Сапегі. Але Ядвіга, незважаючы на волю бацькоў, закахалася ў паляўнічага Любаша, таму ім давялося ўцякаць далёка ад дому і пасяліцца на беразе невялікай рэчкі, аточанай лясамі і балотамі[3].
У часы валоданьня Дольскіх мястэчка часьцей звалі Новым Дольскам (Стары Дольск знаходзіцца цяпер каля граніцы зь Беларусяй).
Remove ads
Гісторыя
Вялікае Княства Літоўскае
Першы пісьмовы ўпамін пра маёнтак Любяшоў зьмяшчаецца ў Літоўскай мэтрыцы і датуецца 18 верасьня 1484 году. Пад 1516 годам паселішча значыцца ў судовым дакумэнце «Пастанова па скаргах княгіні Пятрухны Глінскай і яе сястры Варвары Станковіч на іх зяця Юрыя Рачка, судзьдзю Бельскага, які ўхіляецца ад падзелу Любяшова і іншых маёнткаў, што засталіся па іх маці». Гэта хіба што першы ўпамін пра род Глінскіх, які ўвайшоў у беларускую літаратуру дзякуючы Вінцэнту Дуніну-Марцінкевічу й ягонаму гумарыстычнаму твору «Пінская шляхта»[3]. У 1547 годзе Любяшоў перайшоў у валоданьне Льва Абразцова. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў ён увайшоў у склад Пінскага павету Берасьцейскага ваяводзтва[3]. У 1653 годзе мястэчка спалілі татары.
У 1686 годзе Ян Караль Дольскі заснаваў у Любяшове калегіюм айцоў піяраў, які стаў значным адукацыйным цэнтрам у эпоху асьветніцва (у 1788 годзе тут навучаліся 75 юнакоў[4]), здабываючы славу важнай эўрапейскай вучэльні. Калегіюм прымаў у свае лавы ня толькі шляхецкіх дзяцей, але й звычайных сялянаў, навучаліся тут каталікі побач з праваслаўнымі, пратэстантамі і юдэямі, у сьценах вучэльні ня мела месца дыскрымінацыя ані паводле рэлігійнай, ані паводле нацыянальнай прыналежнасьці. У 1693 годзе кароль і вялікі князь Ян Сабескі надаў мястэчку Магдэбурскае права[3][5].
У 1753—1758 гадох у Любяшоўскім піярскім калегіюме навучаўся Тадэвуш Касьцюшка. У 1756 годзе ўладальнікам мястэчка стаў Ян Антоні Чарнецкі, які разам з сваёй жонкай Фэліцыянай заснаваў тут кляштар капуцынаў. 5 траўня таго ж году ў мястэчка прыбылі першыя манахі.
- Старая графіка Любяшова
- Касьцёл піяраў, абмеры
- Інтэр'ер касьцёла піяраў, 1873 г.
- Касьцёл і кляштар капуцынаў, абмеры
- Брама сядзібы Чарнецкіх, 1873 г.
- Панарама, люты 1916 г.
- Рака Стаход, люты 1916 г.
- Касьцёл і кляштар капуцынаў, 25.11.1915 г.
- Касьцёл і кляштар капуцынаў, 1927 г.
Пад уладай Расейскай імпэрыі
У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Любяшоў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам воласьці Пінскага павету Менскай губэрні. У 1817 годзе кляштар капуцынаў моцна пацярпеў ад пажару. У 1826 годзе расейскія ўлады ператварылі піярскі калегіюм у павятовую вучэльню[6]. У 1832 годзе па здушэньні вызвольнага паўстаньня яны гвалтоўна зачынілі кляштар капуцынаў. У XIX ст. Любяшове штогод праводзілася 3 кірмашы, пазьней — 4[7]. На 1859 год у мястэчку быў 531 двор[8].
За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Любяшоў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час
20 лістапада 1917 году абвяшчалася Ўкраінская Народная Рэспубліка з прэтэнзіяй на Пінскі павет, у тым ліку на Любяшоў. 25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай гэтая тэрыторыя абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары ваколіцаў мястэчка (Марочанская воласьць) атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР[9]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Любяшоў увайшоў у склад Беларускай ССР[10]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году ён апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Пінскага павету Палескага ваяводзтва. У 1935 годзе ў мястэчку пачаў дзеяць кляштар капуцынаў усходняга (славянскага) абраду, які разьмясьціўся ў колішніх піярскіх мурах.
У 1939 годзе ўлады СССР перадалі Любяшоў у склад УССР, дзе з 1940 году ён стаў цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 29 чэрвеня 1941 да 5 сакавіка 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.
- Мястэчка на старых здымках
- Рынак. І. Сербаў, 1912 г.
- Касьцёл і калегіюм піяраў, 1915—18 гг.
- Галоўны алтар, 1917 г.
- Замкавая вуліца, 1917 г.
- Кляштарная вуліца, 1915—18 гг.
- Сынагога (направа), 1916 г.
- Брама сядзібы Чарнецкіх, 1917 г.
- Царква, да 1939 г.
Remove ads
Насельніцтва
Дэмаграфія
- XIX стагодзьдзе: 1884 год — 2 тыс. чал., зь іх 332 каталікі[11]; 1898 год — 2739 чал.[5]
- XX стагодзьдзе: 1909 год — 978 чал. у мястэчку Любяшове, 822 чал. у сяле Любяшове і 6 чал. у маёнтку Любяшове[12]; 1990 год — 5,1 тыс. чал.
- XXI стагодзьдзе: 2001 год — 5,6 тыс. чал.; 1 студзеня 2011 году — 5627 чал.
Адукацыя
У Любяшове працуе Навучальна-выхаваўчы комплекс, музычная школа, тэхнічны каледж Луцкага нацыянальнага тэхнічнага ўнівэрсытэту.
Культура
Дзее Любяшоўская раённая друкарня.
Забудова
Вуліцы і пляцы
Афіцыйная назва | Гістарычная назва |
Бандарэнкі вуліца | Кляштарная вуліца |
Незалежнасьці вуліца | Замкавая вуліца |
З урбананімічнай спадчыны Любяшова да нашага часу гістарычную назву захавала вуліца Берасьцейская. Гістарычны Рынак цяпер ня мае афіцыйнай назвы.
Турыстычная інфармацыя
Славутасьці
- Калегіюм піяраў (1753—1758)
- Касьцёл Сьвятога Францішка і кляштар капуцынаў (1756—1758)
- Сядзіба Чарнецкіх, брама (XVIII ст.)
Страчаная спадчына
- Касьцёл Сьвятога Яна Эвангеліста (XVIII ст.)
- Царква Сьвятога Спаса (XIX ст.)
Галерэя
- Краявіды Любяшова
- Сядзіба Чарнецкіх
- Касьцёл і кляштар капуцынаў
- Кляштар піяраў. Шыльда ў памяць Т. Касьцюшкі
Асобы
Ураджэнцы
- Тарас Міхалік (нар. 1983) — футбаліст
- Вячаслаў Наўроцкі (нар. 1956) — праўнік
Жыхары
- Уладзіслаў Борзабагаты (1831—1886) — рэвалюцыянэр-дэмакрат, мэмуарыст
- Тадэвуш Касьцюшка (1746—1817) — палітычны і вайсковы дзяяч Рэчы Паспалітай, кіраўнік паўстаньня (1794) і ўдзельнік вайны за незалежнасьць ЗША; нацыянальны герой Беларусі, Польшчы і ЗША
- Нікан Наўмовіч (1903—1983) — беларускі сьвятар, рэпрэсаваны
Remove ads
Дадатковыя зьвесткі
- Мэтрычныя кнігі тутэйшай царквы Сьвятога Спаса за 1840—1859 гады захоўваюцца ў Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі
Крыніцы
Літаратура
Вонкавыя спасылкі
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads