Мікалай Капэрнік
польскі і нямецкі астраном, матэматык, фізык From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Мікала́й Капэ́рнік (па-польску: Mikołaj Kopernik; па-нямецку: Nikolaus Kopernikus; па-лацінску: Nicolaus Copernicus; 19 лютага 1473, Торунь, Каралеўская Прусія, Каралеўства Польскае — 24 траўня 1543, Фромбарк, Вармінскае княскае біскупства, Каралеўства Польскае) — польскі ці нямецкі навуковец, астраном, стваральнік геліяцэнтрычнай тэорыі сьвету.
.svg){kind=small}
Публікацыя кнігі Капэрніка «Аб вярчэньні нябесных сфэраў» (лац. De revolutionibus orbium coelestium), незадоўга да ягонай сьмерці ў 1543 годзе, лічыцца адной з галоўных публікацыяў у гісторыі навукі. Капэрнік нарадзіўся й памёр у Каралеўскай Прусіі, рэгіёне Польскага Каралеўства ад 1466 году. Капэрнік меў доктарскую ступень у галіне кананічнага права й, хоць і ня маючы навуковай ступені, займаўся мэдыцынай, лінгвістыкай, перакладамі, а таксама працаваў у якасьці губэрнатара, дыплямата і эканаміста.
Як вядома зь некаторых крыніцаў Капэрнік размаўляў па-лацінску і па-нямецку аднолькава добра. Таксама Мікалай валодаў польскай, грэцкай і італьянскай мовамі[11]. Пераважная большасьць захавалых працаў Капэрніка напісаны па-лацінску, якая на той час зьяўлялася навуковай мова Эўропы. Таксама існуюць некалькі дакумэнтаў, напісаных Капэрнікам на нямецкай мове. Нямецкі прафэсар філязофіі Мартын Карыер згадвае гэты факт у якасьці падсьвечаньня таго, што нямецкая была роднай мовай навукоўца[12].
Remove ads
Біяграфія
Нарадзіўся ў купецкай сям’і нямецкага паходжаньня. У дзевяць гадоў застаўся бяз бацькі, таму яго выхаваньнем займаўся дзядзька (з боку маці) канонік Лукаш Вацэнродэ. Вацэнродэ падтрымліваў кантакты зь вядучымі інтэлектуальнымі дзеячамі ў Польшчы і быў сябрам ўплывовага італьянскага гуманіста, які жыў пры двары ў Кракаве, Філіпа Буанакорсі[13]. На жаль не захавалася зьвестак пра першыя гады дзяцінства й адукацыі Капэрніка[14]. Мяркуецца, што Вацэнродэ спачатку адправіў маладога Капэрніка на навучаньне ў школу Сьвятога Яна ў Торуні. Пазьней, у адпаведнасьці з вэрсіяй гісторыка Эрмітэйджа, хлопчык хадзіў у школу пры саборы ўва Ўлацлаваку, якая займалася падрыхтоўкай вучняў да паступленьня ва ўнівэрсытэт Кракава[15].
У 1491 годзе паступіў ва ўнівэрсытэт Кракава разам з сваім братам Андрусём, дзе навучаўся на факультэце мастацтваў[14]. Згодна з пазьнейшай, але надзейнай традыцыяй, Капэрнік быў вучнем Войцеха Брудзеўскага, які да гэтага часу працаваў прафэсарам арыстотэлеўскай філязофіі, але выкладаў астраномію ў прыватным парадку. Капэрнік ня толькі атрымліваў веды праз наведваньне ўнівэрсытэцкіх лекцыйных залаў, але і чытаньнем кніг, якія ён пачаў актыўна набываць. Чатыры гады Капэрніка ў Кракаве згулялі важную ролю ў разьвіцьці ягоных крытычных здольнасьцей. Капэрнік заўважыў лягічныя супярэчнасьці ў дзьвюх афіцыйных сыстэмах астраноміі, як то тэорыі гомацэнтрычных сфэраў Арыстотэля і мэханіку геацэнтрычную мадэлю Пталемэя[16]. Не атрымаўшы дыплёму, верагодна увосень 1495 году, Капэрнік пакінуў Кракаў і зьехаў з сваім дзядзькам Вацэнродэ, які ў 1489 годзе быў прызначаны біскупам Варміі. Вацэнродэ імкнуўся ўладкаваць свайго пляменьніка ў канонікі на новым месцы.
Пазьней атрымаў рознабаковую адукацыю ва ўнівэрсытэтах Балёньні, Падуі, Фэрары, дзе вывучаў права, мэдыцыну, матэматыку, астраномію. У 1503 годзе вярнуўся ў Кракаў і стаў прафэсарам унівэрсытэту. У 1512 годзе арганізаваў абсэрваторыю ў горадзе Фромбарк, дзе да канца жыцьця вёў астранамічныя назіраньні. Вынікі дасьледаваньняў абагульнены ў яго творы «Аб вярчэньні нябесных сфэраў» («De revolutionibus orbium coelesteum»), апублікаваным у Нюрнбэргу за некалькі тыдняў да яго сьмерці.
Remove ads
Навуковая дзейнасьць
Галоўнай заслугай вучонага зьявілася абгрунтаваньне таго, што бачны намі рух Сонца і зорак зьвязаны ня зь іх вярчэньнем вакол Зямлі, а з рухам Зямлі вакол уласнай восі і гадавым вярчэньнем яе вакол Сонца. Але акрамя гэтага ён быў канонікам касьцёла, урачом. Аўтар рэформы манэтнай сыстэмы ў Польшчы. У горадзе Фромбарк пабудаваў машыну, якая забясьпечвала вадою ўсе дамы гораду.
Remove ads
Сьпіс твораў
Аўтар прац:
- N.C. Meditata XV. Augusti anno domini MDXVII. (1517)
- Tractatus de monetis (1519)
- Monetae cudendae ratio (1528)
- De Revolutionibus Orbium Coelestium — Нюрнбэрг, Нямеччына (1543)
Пахаваны ў саборы Фромбарку ў безыменнай магіле. У жніўні 2005 году магіла была знойдзеная.
У 1616 годзе каталіцкая царква ўнесла навуковыя працы астранома ў індэкс забароненых кніг.
Ушанаваньне памяці
У Ягелонскім унівэрсытэце захоўваецца карціна Яна Матэйкі «Астраном Капэрнік або размова з Богам». У яго гонар усталявана шмат помнікаў у Польшчы і Эўропе. Сярод іх помнік, на якім высечаны словы: «Solis stator. Terra motor» («Які спыніў Сонца. Які рушыў Зямлю»).
У гонар Капэрніка названы Торунскі ўнівэрсытэт. У Варшаве месьціцца Цэнтар навукі Капэрніка, а таксама Астранамічны цэнтар, які ўважаецца галоўнай польскай навукова-дасьледчая ўстановай у галіне астрафізыкі. У Лодзі маецца шпіталь, які ўганараваны імём навукоўца. Фундацыя польскай навукі і Нямецкае навукова-дасьледчае таварыства сумесна заклалі прэмію імя Капэрніка дзеля разьвіцьця польска-нямецкага навуковай супрацы.
14 ліпеня 2009 году навукоўцы зь Нямецкага цэнтру дасьледаваньня цяжкіх іёнаў у Дармштаце адкрылі новы хімічны элемэнт, які часова назвалі унунбам, і прапанавалі Міжнароднаму зьвязу тэарэтычнай і прыкладальнай хіміі надаць яму сталуцю назву капэрніц зь сымбалем Cn. На 537-ю гадавіну з дня нараджэньня Капэрніка гэтая назва стала афіцыйнай.
Remove ads
Крыніцы
Вонкавыя спасылкі
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads