Рапсавы алей

Рапсавы алей — паўвысыхальны, вадкі тлусты алей з насеньня рапсу.

Рапсавы алей

Падкляса ад	алей, насенны алей, rapeseed oil, паліва
Натуральны прадукт таксону	рапс, Brassica campestris, Brassica napus subsp. oleifera

Атрымліваецца шляхам прасаваньня або экстрагаваньня арганічным рашчынальнікам. Мае адценьне ад сьветла-жоўтага да цёмна-рудога. Пры тэмпэратуры +15°C шчыльнасьць 914 кг/м³. Тэмпэратура застываньня ад -4 °C да -10 °C. Выкарыстоўваецца ў якасьці сыравіны ў вытворчасьці алкіднай смалы, мыла і пакоста, тлушчавальніка скуры і складніка змазачных матэрыялаў. У рафінаваным выглядзе служыць сыравінай для атрыманьня маргарыну^[1]. Тэмпэратура дымленьня, пры якой утвараюцца ракатворныя рэчывы, складае +200 °C — +210 °C^[2].

Склад

Канадзкі рапсавы алей (2006 г.)

Тлустая кісьля	Абазначэньне	Масавая дзель (%)
		<5% эрукавы	>5% эрукавы
Тэтрадэканавая (мірыстынавая)	С14:0	да 0,3	—
Гексадэканавая (пальмітынавая)	С16:0	2,5—6,5	1—6,5
Гексадэцэнавая (пальміталеінавая)	С16:1	да 0,6	да 2,5
Октадэканавая (стэарынавая)	С18:0	0,8—2,5	да 2,5
Октадэцэнавая (алеінавая)	С18:1	50—65	7,5—60
Октадэкадыенавая (лінолевая)	С18:2	15—25	11—23
Октадэкатрыенавая (ліналенавая)	С18:3	7—15	5—12,5
Эйказанавая (арахінавая)	С20:0	0,1—2,5	да 3
Эйказенавая (гондаінавая)	С20:1	0,1—4	3,5—6
Эйказадыенавая	С20:2	да 1	0,5—1
Доказанавая (бегенавая)	С22:0	да 1	0,6—2,5
Доказенавая (эрукавая)	С22:1	да 5	5—60
Доказадыенавая	С22:2	0,5	0,6—2,5
Тэтраказанавая (лігнацэрынавая)	С24:0	да 0,2	да 2
Тэтраказенавая (селахолевая)	С24:1	да 0,5	да 3,5

Віды

Рафінаваны дэзадараваны рапсавы алей маркі «П» для смажаньня і салатаў з Абяроўшчыны ў пляшцы з надпісам па-беларуску (2023 год)

• Нерафінаваны (Р). Для прамысловай перапрацоўкі ў харчаваньне.
  • Нерафінаваны тэхнічны (Т). Для прамысловай перапрацоўкі ў тэхнічную вадкасьць.
• Рафінаваны тэхнічны (ТСК). Для перапрацоўкі ў біяпаліва і тэхнічную вадкасьць.
• Рафінаваны недэзадараваны (СК). Для вырабу саламаса і прамысловай перапрацоўкі.
• Рафінаваны дэзадараваны (П). Для вырабу харчаваньня і пастаўкі ў страўні і крамы.
  • Рафінаваны дэзадараваны «Прэміюм» (Д). Для дзіцячага (з 4 гадоў) і дыетычнага харчаваньня.
  • Рафінаваны дэзадараваны з дадаткамі (ПД). Купажаваны — зьмяшаны зь іншымі відамі алею, у тым ліку зь нерафінаваным; вітамінізаваны, араматызаваны. Для вырабу харчаваньня і пастаўкі ў страўні і крамы.

Рафінаваныя дэзадараваныя віды, прызначаныя для харчаваньня, маюць празрыстае сьветла-жоўтае адценьне. Іншыя маюць цямнейшы жоўты колер зь зеленаватым адценьнем. Тэрмін прыдатнасьці харчовых відаў рапсавага алею ў пляшках складае 3 месяцы зь дня разьліву, у бочках — 2 месяцы; нерафінаванага алею — 1 год; тэхнічных відаў рафінаванага алею — 1 месяц^[3].

Від:	Рафінаваны дэзадараваны «Прэміюм»	Рафінаваны дэзадараваны	Рафінаваны дэзадараваны з дадаткамі	Рафінаваны недэзадараваны	Нерафінаваны 1-га гатунку	Нерафінаваны 2-га гатунку	Нерафінаваны тэхнічны	Рафінаваны тэхнічны
Каляровы лік (мг ёду, ня больш за)	12	12	12	30	80	95	Не нармуецца	Не нармуецца
Кіслотны лік (мг гідраксыду калю/г, ня больш за)	0,3	0,6	4	0,4	4	6	Не нармуецца	2,5
Перакісны лік (Ммоль актыўнага тлену/кг, ня больш за)	2	10	10	10	10	10	Не нармуецца	Не нармуецца
Анізідынавы лік (ня больш за)	3	Не нармуецца	Не нармуецца	Не нармуецца	Не нармуецца	Не нармуецца	Не нармуецца	Не нармуецца
Масавая дзель вільгаці і лятучых рэчываў (%, ня больш за)	0,15	0,15	0,15	0,15	0,25	0,25	0,25	0,15
Масавая дзель нетлушчавых прымешкаў (%, ня больш за)	Адсутнасьць	Адсутнасьць	Адсутнасьць	Адсутнасьць	0,15	0,2	0,2	Адсутнасьць
Масавая дзель эрукавай кісьлі да сумы тлустых кісьляў (%, ня больш за)	2	3	3	3	3	3	Не нармуецца	Не нармуецца
Мыла (якасная проба)	Адсутнасьць	Адсутнасьць	Адсутнасьць	Адсутнасьць	Не нармуецца	Не нармуецца	Не нармуецца	Адсутнасьць
Тэмпэратура ўспышкі экстракцыйнага алею (°C, не ніжэй за)	—	—	—	—	+230	+230	+230	—
Масавая дзель фосфаразьмяшчальных рэчываў у пераліку на стэараолеоолецытын (%, ня больш за)	0,05	0,05	0,05	0,05	2	2	2	0,13
Ёдны лік (г J2/100 г)	112—118	112—118	112—118	108—118	108—118	108—118	94—106	94—110
Масавая дзель неабмыльвальных рэчываў (%, ня больш за)	1,2	1,2	1,2	1,2	1,5	1,5	1,5	1,2
Лік абмыльваньня (мг гідраксыду калю/г)	180—200	180—200	179—200	179—200	165—200	165—200	165—180	179—200
Масавая дзель серы (мг/кг, ня больш за)	2	2	2	15	30	30	50	35

Мінуўшчына

Першапачаткова рапс вырошчаўся ў якасьці тэхнічнай расьліны з высокім утрыманьнем эрукавай кісьлі (да 60%), атрутнай для сэрца. Пазьней вывелі харчовы гатунак рапсу з утрыманьнем эрукавай кісьлі менш за 5%, што прывяло да забароны на вырошчваньне тэхнічнага рапсу. У 2008 г. рапсавы алей стаўся найбольш пашыраным відам алею для гатаваньня ежы, пераважна для смажаньня, і 3-м найбольш спажываным алеем у сьвеце (18,24 млн тонаў). У 2011 г. у некаторых краінах Заходняй Эўропы рапсавы алей склаў да 90% агульнага спажываньня алею. У Ізраілі рапсавы алей складаў каля 70% раздробнага гандлю бутэляваным алеем^[2]. У 2012 г. у Нямеччыне на рапсавы алей прыпала 80% гандлю бутэляваным алеем, хоць у 1972 г. спажываўся выключна сланечнікавы алей^[4]. У 2015 г. вытворчасьць рапсавага алею склала каля 14% сусьветнай вытворчасьці алею^[5].

Беларусь

Рапс зьяўляецца адной з 2 алейных расьлінаў, якія добра высьпяваюць у Беларусі. У 2004 г. у Скідзелі (Гарадзенскі раён) заснавалі ЗАТ «ГародняБіяпрадукт», дзе ўпершыню ў краіне сталі ажыцьцяўляць ачыстку рапсавага алею спосабам фізычнага рафінаваньня без прымяненьня хімічных рэагентаў. 5 сьнежня 2008 г. Савет міністраў Рэспублікі Беларусь зацьвердзіў Пастанову № 1882, якой дазволіў прадаваць рапсавы алей за мяжу абыход Беларускай унівэрсальнай таварнай біржы^[6]. У выніку ў 2009 г. яго экспарт у Эўразьвяз (найбольш у Латвію і Летуву) вырас да 50 тыс. тонаў. Зь верасьня 2010 г. дзяржаўны канцэрн «Белдзяржхарчпрам» перанакіраваў збыт на перапрацоўку рапсавага алею ў біяпаліва для сельскагаспадарчай тэхнікі ў Беларусі^[7]. У 2011 г. у Беларусі вырабілі каля 24 тыс. тонаў рапсавага бутэляванага алею, што склала 30% ад 80 тыс. тонаў агульнага спажываньня алею ў краіне^[2]. У 2012 г. Глыбоцкі камбікормавы завод (Віцебская вобласьць) перапрацаваў звыш 20 тыс. тонаў насеньня рапсу, што дазволіла стаць адным з найбольшых вытворцаў рапсавага алею ў Беларусі (6000 тонаў алею). У 2013 г. з адной тоны насеньня рапсу выходзіла 30% рапсавага алею і 70% жмыху^[8].

У 2023 годзе вываз рапсавага алею вырас да 460 млн даляраў, што ўпершыню зрабіла яго галоўным вывазным харчом Беларусі. У выніку, паводле Харчова-сельскагаспадарчай арганізацыі аб'яднаных народаў (ХСА), Беларусь заняла 7-е ў сьвеце месца паводле вывазу рапсавага алею^[9].