Фосфар

Фо́сфар (па-лацінску: Phosphorus) P — хімічны элемэнт V групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 15. Упершыню выдзелены Хэнігам Брандам у Гамбургу ў 1669 годзе^[1].

Крэмн ← фосфар → Серка N ↑ P ↓ As 15P Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў
Выгляд
Белы, чырвоны, жоўты і чорны фосфар
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	фосфар, P, 15
Катэгорыя элемэнту	Немэталы
Група, пэрыяд, блёк	15 (V), 3, p
Адносная атамная маса	30,974 г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	[Ne] 3s2 3p3
Электронаў у абалонцы	2 8 5
Фізычныя ўласьцівасьці
Фаза	Цьвёрдае цела
Шчыльнасьць (пры п. т.)	(белы) 1,828 г·см−3
Шчыльнасьць (пры п. т.)	(чырвоны) 2,0-2,4 г·см−3
Шчыльнасьць (пры п. т.)	(чорны) 2,7 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	317,45 K, 44,3 °C, 111,7 °F
Тэмпэратура кіпеньня	553 K, 280 °C, 536 °F
Удзельная цеплыня плаўленьня	0,657 кДж·моль−1
Цеплаправоднасьць	(300 K) 0,235 Вт·м−1·K−1
Каэф. цеплавога расшырэньня	124,5 мкм/(м·K)
Модуль пругкасьці	11 ГПа
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	±3, 5, 4
Электраадмоўнасьць	2,19
Атамны радыюс	123 пм
Кавалентны радыюс	106 пм
Іншыя характарыстыкі
Нумар CAS	7723-14-0
Найбольш стабільныя ізатопы
Асн. артыкул: ізатопы
іза % пэрыяд паўраспаду распад энэргія (МэВ) прадукты распаду 31P 100% 31P зьяўляецца стабільным пры 16 нэўтронах
п а р

Распаўсюджаны ў прыродзе элемэнт: 0,105% паводле масы^[2] (13-е месца сярод элемэнтаў). Галоўныя мінэралы — апатыты і фасфарыты. Буйнейшыя радовішчы — у КНР, Расеі (Кольскі паўвостраў), Марока, ЗША, Туніс, Тонга ды Науру^[3].

Існуе больш за 10 алятропных форм фосфара: белы, чырвоны, чорны. Фосфар уваходзіць у склад ортафосфарнай ці проста фосфарнай кісьлі (H₃PO₃), солі якой завуцца фасфатамі, і мэтафосфарнай кісьлі. Сынтэзаваныя шэсьць радыёізатопаў фосфара з масавымі нумарамі ад 28 да 33: ²⁸P (пэрыяд паўраспаду T_1/2=6,27 сэкунд), ²⁹P (T_1/2=4,14 с), ³⁰P (T_1/2=2,5 хвілін), ³²P (T_1/2=14,28 дзён), ³³P (T_1/2=25,3 дня)^[4]. Зь іх найбольшае значэньне мае ³²P, які мае высокую энэргію бэта-выпрамяненьня і выкарыстоўваецца ў хімічных і біяхімічных дасьледаваньнях як мечаны атам.