Тоўсты Лес (Кіеўская вобласьць)

Тоўсты Лес (па-ўкраінску: Товстий Ліс) — былое сяло ў Іванкаўскім раёне Кіеўскай вобласьці Ўкраіны. Да 1986 году знаходзілася ў Чарнобыльскім раёне Кіеўскай вобласьці (за 32 км ад колішняга цэнтру м. Чарнобыль).

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Тоўсты Лес.

Тоўсты Лес лац. Toŭsty Les
Дата заснаваньня:	перад 1427 годам
Краіна:	Украіна
Вобласьць:	Кіеўская
Раён:	Іванкаўскі
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Геаграфічныя каардынаты:	51°22′57.2671″ пн. ш. 29°47′55.7646″ у. д.
Тоўсты Лес на мапе Ўкраіны Тоўсты Лес
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Найранейшая пісьмовая згадка пра Тоўсты Лес датаваная 25-м сакавіка 1427 году. Маецца на ўвазе запіс слугі вялікага князя літоўскага Вітаўта, князя Даўгольда^[a] кіеўскаму манастыру Сьв. Міколы Пустынскага^[2]:

Се я князь Долголд.,..датовичъ. Милостью Божьею, што есми выслужилъ у Бога и у великого князя Витовта государя своего, даю отъ своее выслуги верное, по своей души, и съ своею княгинею, святому Николе Пустыньскому Ионину монастырю тую землю на имя Толстолесьского Конона. А идетъ съ него колода меду, и съ всеми пошлинами зъ бобры, и съ куницами, и съ полюдьемъ. А хто ся иметъ уступать у мое приданье, што я далъ святому Николе, любо моихъ детий, любо хто иметъ держать по моемъ животе, судится со мною предъ Богомъ. Писанъ и данъ при державе государя великого князя Витовта. Въ лето 6935, месяца марта 25 день, индикта 5

Міхайлаўскі Залатаверхі манастыр. Сучасны выгляд.

Надалей паселішча згаданае ў памятным запісе 1526 году ігумена Сьвята-Міхайлаўскага (Залатаверхага) манастыра ў Кіеве Макарыя^[3]:

Самъ господарь король Жикгимонтъ далъ у Толстомъ лесе селище Селивоновское, и съ землею бортною и съ пашною, и со всими входы, щто съ старины прислухало къ тому селищу; а дани съ той земли идетъ: две кади меду и ведро меду

4 ліпеня 1526 году манарх выдаў ліст у абарону добраў манастырскіх ад крыўдаў, якія ўчыняў пан Крыштаф Кміціч^[4]:

Жикгимонт Божю млстю корол полский, великий кнз литовский, руский, пруский, жомоитский и иных.

Воеводе киевскому, державци свислоцкому, пану Андрею Немировичу. Присылал к нам игумен манастыря стого Михайла Золотоверхого с Киева, жалуючи на дворянина ншего Криштофа Кмитича о том, чтож, дей, он кривду великую той цркви Боже и ему, игумену, делает и в землю, дей, црковную в лесе Толстом вступаеца. Протож естли то будет земля црковная и твоя бы млст Крыштофу Кмитичу приказал, ажбы он в тую землю црковную ничим ся не уступал и дал ему в том впокой и от таковых кривд, абы еси тую црков Божю боронил и не дал ему тому в том кривд делати, ажбы нам он о том болши того не жаловал.

Псан уво Кгданску под лет Бож[ого] нарож[еня] 1526, мсца июл[я] 4 ден индик[та] 14. Копоть, писар

У апісаньні Чарнобыльскага замку 1552 года сярод патужнікаў з паселішчаў Беласароцкай нядзелі^[b] названыя і Тоўстыя (яны — патужнікі) Лес^[5]. Паводле люстрацыі Оўруцкага замку 1552 году, сяло Тоўсты Лес было выслугай пана Крыштафа Кміціча, з «полтрети службы людей», альбо, кажучы сучаснаю моваю, зь дзьвюх з паловай службаў^[c] якога выбіраліся капа (60) грошаў і пяць кадзей мядовай даніны^[6].

1 лютага 1561 году брат Крыштафа пан Сямён Кміта за «ведомостью и листом дозволеным воеводи киевского, маршалка земли Волынское, старосты володимерского, кнзя Костентина Костентиновича Острозского» саступіў сваю зямлю Залактаеўскую ў Тоўстым Лесе пад Чарнобылем за зямлю ў Галубевічах пад Оўручам Міхайлаўскаму (Залатаверхаму) манастыру. Тады ж панскія паднявольныя Якаў Рудкевіч і Логвін замененыя былі на манастырскіх Хаму і Ільлю з усімі іхнымі павіннасьцямі^[7].

Напярэдадні падпісаньня акту Люблінскай уніі ўказам караля Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году Кіеўскае ваяводзтва (і Тоўсты Лес з прылегласьцямі) было далучана да Кароны Польскай^[8].

Карона Каралеўства Польскага

У падатковым рэестры Кіеўскага ваяводзтва ад 2 студзеня 1571 году сярод людзей манастыра Сьв. Міхаіла Залатаверхага, «którzy mają ziemie bortne», названае сяло Tołstolesie, з 6 дымоў якога выбіралася па 12 грошаў.

Герб Харугва роду Кмітаў

Герб Ліс роду Сапегаў

З падатковага рэестру Кіеўскай зямлі (ваяводзтва), складзеным 21 чэрвеня 1581 году каралеўскім слугой і паборцам панам Мацеем Язерскім, вынікае, што Тоўсты Лес ужо належаў да Чарнобыльскага маёнтку смаленскага ваяводы пана Філона Сямёнавіча Кміты. Зь яго 5 дымоў асадных сялянаў выплачвалася па 15 грошаў, з 8 агароднікаў, у залежнасьці ад акалічнасьцяў (тут ня ўказана), — 4-6 гр.^[9]. 6 красавіка 1595 году кароль Жыгімонт Ваза, зважаючы на тое, што сын Філона Кміты Лазар спачыў не пакінушы нашчадкаў, перадаў «prawem lennym wieś zwaną Tołstiles i grunt, czyli służbę, w Czarnobylu zwany Parysz, leżące częściowo w powiecie kijowskim, a częściowo w powiecie mozyrskim^[d]» пану Лукашу Сапегу, двараніну каралеўскаму^[10].

20 ліпеня 1604 году пан Ян Юндзіл падаў скаргу на сужэнцаў Лукаша і Зофію з Кмітаў, дзедзічку добраў Чарнобыля, Сапегаў што да падданых ягоных зь Вербкавчаў Мазырскага павету да Тоўскага Лесу ў Кіеўскім ваяводзтве з жонкамі і ўсялякімі пажыткамі зьбеглых. 28 ліпеня таго году паміж названымі Сапегамі ды панствам Мікалаем і Геленай з Сурынаў Стэцкімі дасягнутая дамоўленасьць аб разьмежаваньні добраў; у тэксьце дакумэнту названы і Тоўсты Лес. 19 жніўня 1613 году Лукаш і Зофія Кміцянка Сапегі судзіліся з панам Стэфанам Лозкам за падданых, зьбеглых да ягонага Ражава з Тоўстага Лесу, Мухаедавічаў і Смалігавічаў. 5 жніўня 1624 году складзены дэкрэт аб зьбеглых з Тоўстага Лесу да добраў Ваўчкоў Альберта і Людвікі Алізараў Ваўчкевічаў сялянаў тых жа сужэнцаў Сапегаў. А 20 жніўня т. г. пані Барбара зь Ярмолінскіх Трыпольская заявіла ў судзе пра наезд падданых з Тоўстага Лесу пана Лукаша Сапегі на яе вёску Łohowityn^[11].

Казімер Уладзіслаў Сапега (1709)

Згодна зь люстрацыяй падымнага падатку Оўруцкага павету Кіеўскага ваяводзтва 1683 году, з 25 дымоў вёскі Тоўсты Лес пана Казімера Ўладзіслава Сапегі, кашталяна троцкага, выплачвалася 5 злотых. 26 кастрычніка 1686 году чарнобыльскі мешчанін Яско Ковчан пад прысягай паведаміў у Оўруцкім гродзкім судзе, што з-за казакоў з Тоўстага Лесу Чарнобыльскага маёнтку пана Сапегі адыйшлі 14 дымоў (×6 — прыкладна 84 жыхары)^[12]

Ян Фрыдэрык Сапега (1746).

Згаданая вёска Тоўсты Лес Чарнобыльскага маёнтку кашталяна троцкага пана Яна Фрыдэрыка Сапегі ў тарыфе падымнага падатку Оўруцкага павету на 1734 год^[13].

Паводле тарыфу 1754 года, з 25 двароў^[e] (×6 — каля 150 жыхароў) вёскі Тоўсты Лес, як і раней, прыналежнай да чарнобыльскіх добраў, «do grodu» (Оўруцкага замку) выбіраліся 3 злотыя і 26 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 15 злотых, 16 грошаў^[14].

Габрэйскія перапісы 1765, 1778, 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў Тоўстым Лесе адпаведна 5, 5 і 3 плацельшчыкаў пагалоўшчыны (głow), што належалі да Чарнобыльскага кагалу^[15].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Пасьля другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Тоўсты Лес апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі. З 1797 году сяло — у межах Радамышльскага павету Кіеўскай губэрні.

Тоўсты Лес і Шэпелічы на мапе Ф. Шубэрта 1826—1840 гг.

У парэформавы пэрыяд сяло Тоўсты Лес адміністрацыйна належала да Шэпеліцкай воласьці. На 1885 год тут налічвалася 75 двароў з 603 жыхарамі, дзейнічалі царква, пастаялы двор, вінакурня^[16].

У 1900 годзе ў 182 дварах Тоўстага Лесу было 637 душ мужчынскага і 632 жаночага полу жыхароў, усяго — 1269 чалавек. Зямлі ў сяле налічвалася 3680 дзесяцін, зь якіх 1674 дз. належала абшарнікам Варвары Фёдараўне Палюцінай і Каралю, сыну Мікалая, Квяткоўскаму ды здавалася ў арэнду розным асобам, царкве — 51 дз., сялянам — 1940 дз., іншым саслоўям — 15 дз. Гаспадарка вялася паводле трохпольнай сістэмы. Дзейнічалі царква, аднакласная народная міністэрская школа, фельчарскі пункт, кузьня. Пажарны абоз складалі 4 бочкі і 3 багры. Запасны прадуктовы капітал на 1 студзеня 1900 г. дасягнуў 1465 рублёў^[17].

Найноўшы час

У траўні 1986 году жыхары Тоўстага Лесу былі адселеныя да Макараўскага раёну Кіеўскай вобласьці ў сувязі з значным радыяактыўным забруджваньнем пасьля катастрофы на Чарнобыльскай АЭС. У 1999 годзе сяло было выключанае зь ліку адміністрацыйных адзінак праз адсутнасьць жыхароў.

Заўвагі

1. Імаверна, гэта князь Юры Даўгоўд, вядомы з прысяжнай граматы ад 24 лютага 1401 г. каралю Ўладыславу Ягайлу на выпадак, калі яго гаспадар вялікі князь Вітаўт, ня дай Бог, заўчасна памрэ^[1]
2. Нядзелі »альбо« чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася Чарнобыльская воласьць (званая калі-нікалі паветам), як даводзілася несьці замкавую службу, выконваць работы на карысьць замку. Па нядзелях разьмяркоўваліся і плацёжныя павіннасьці.
3. 1 службу складалі 2 двары і болей. Тут ужытая нязвыклая, як на сёньняшні дзень, але традыцыйная для канцылярыі Оўруцкага гроду і ў XVIII ст., фармулёўка што да колькасьці службаў ці, пазьней, сумы падымнага падатку.
4. Ні адно з гэтых паселішчаў ня месьцілася ў Мазырскім павеце. Магчыма, памылку выклікала тое, што ў наступным дакумэнце, таксама ад 6 красавіка 1595 г., вялося пра сапраўды мазырскія добры пана Філона Кміты Антонавічы, Смалігавічы, Завайць, падараваныя канцлеру Льву Сапегу.
5. Усяго налічвалася «szesnastka (дыму) i chałup pięć», а 1 дым у той час — 320 двароў.