Вербавічы

Ве́рбавічы^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Мытве. Цэнтар сельсавету Нараўлянскага раёну Гомельскай вобласьці. Знаходзяцца за 9 км на поўдзень ад Нароўлі, за 187 км ад Гомля; за 43 км ад чыгуначнай станцыі Ельск, на аўтамабільнай дарозе Р37.

Вербавічы лац. Vierbavičy
Дата заснаваньня:	перад 1394 годам
Былая назва:	Вербкавічы
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Нараўлянскі
Сельсавет:	Вербавіцкі
Вышыня:	114 м н. у. м.
Насельніцтва:	214 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2355
Паштовы індэкс:	247810
СААТА:	3238804031
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	51°43′5″ пн. ш. 29°30′37″ у. д.
Вербавічы на мапе Беларусі ± Вербавічы Вербавічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Найраней вёска Вербкавічы ўпамінаецца ў грамаце князя Васіля Ўладзімеравіча, як меркаваў У. Б. Антановіч, невядомага зь іншых крыніцаў сына кіеўскага князя Ўладзімера Альгердавіча, які калісьці трымаў Оўруцкую воласьць, маючы свой удзел на Палесьсі. Аднак, больш пераканаўчай выглядае вэрсія, згодна зь якой, чацьвёрты сын вялікага князя літоўскага Альгерда ад першага шлюбу зь віцебскай князёўнай Марыяй атрымаў пры нараджэньні княскае імя Ўладзімер і хроснае імя Васіль, у гонар князя Ўладзімера (Васіля) Сьвятаслававіча^[2]. Інакш кажучы, падараваньне царкве сьвятога Васіля Вялікага ў Оўручы зроблена самым князем Уладзімерам Альгердавічам^[a], г. зн. не пазьней 1394 году^[b][6]:

мы Василей Володымеровичъ, князь, придали есмо на церковъ Светого Великого Василъя мурованого, въ мЂсте Овручу, подъ селомъ Имухоедовскимъ, островъ Тростеницу, обрубный, и зъ оного идетъ десятъ ведеръ меду, и даватъ маютъ у Полохачове зъ земли Петниское чотыри ведръ меду, а y Вербковичахъ — ведро меду, у Гажине — ведро меду, у Павъловичахъ — полъведра меду, у Вуглохъ — ведъро меду, съ тыхъ селъ уси маютъ давати не задержуваючи настоятелемъ тое церкви на Покърову Святую въ осень…

7-м студзеня 1510 году^[c] датаваны ліст караля Жыгімонта Старога да князя Юрыя Гальшанскага^[d], ваяводы кіеўскага, абы пану Касьцюшку Міткавічу, зямяніну оўруцкаму^[7], зацьвердзіў валоданьне двума гаспадарамі ў Вербкавічах, што ў ваяводзтве Кіеўскім месьціліся. Раней іх панам быў «zdrajca niejaki» Міхайла Гагін. А 25 лютага 1510 году ваявода даслаў ліст «do atamana i mużow wierbkowskich», каб паслухмянымі былі пану свайму. 2-м днём сакавіка 1521 году датаваны пісаны на паргаміне прывілей, якім кароль Жыгімонт пацьвердзіў пану Сенку Касьцюшкавічу права на валоданьне добрамі Вербкавічы^[8].

Герб Адравонж паноў Стужынскіх.

Як вынікае зь ліста-пастановы 1551 году князя Фрыдэрыка (Сямёна) Глебавіча Пронскага, ваяводы кіеўскага, дзяржаўцы чарнобыльскага, уладальнік часткі Вербкавічаў гаспадарскі зямянін пан Стужынкавіч (Стужынскі) быў сярод асобаў, якія не жадалі выконваць тое, што «отъ славное памети небожъчика Володимера наданное»^[e], бо пра яго ўжо і ня ведалі^[9].

ЛЂта Божого Нароженя тисеча петсотъ петдесятъ первого, месеца декабъря третего дня, индикта десятого а при томъ и на томъ праве быль его милость панъ Богъданъ Семашъко, маршалокъ господарский. Жаловалъ мнЂ богомолецъ господарский Григорей, свещенникъ Светого Великого Василия, мурованого, протопопа зъ Овручого, на земянъ господарскихъ: пана Ждана Служку и Стужинковича и иншимъ, ижъ дей мнЂ; и на церковъ Божию Светого Василия, мурованого, дани повинное не даютъ и давать не хочутъ не ведати для чого зъ селъ и зъ острововъ наданыхъ приходячого меду пресного, и доводилъ того вписомъ евангелиемъ святымъ отъ славное памети небожъчика Володимера наданное и одъ иншихъ такъже вписане на тую церъковъ; я видечи въ томъ евангелий уписы розные, на разныхъ месцахъ наданые и написаные, казалемъ слово одъ слова съ того евангелия выписать для лепъшое вЂры…_я теды, выслухавъши и видечи доводы слушъные, старые, изъ тыхъ селъ дань повинна естъ оддавать и я теды симъ моимъ листомъ напоминаю и росказую вамъ всЂмъ, написаннымъ въ томъ евангелию, абы тому богомолцу, на тую церковъ, тые дани сполняли и отдавали, ижъ естъ речъ повинная, абы мне о то на васъ болшъ не докучалъ, а где бы давать не хотЂли — грабить васъ кажемо конечне

Герб Рох зьменены князёў Лукомскіх.

Герб Лебедзь роду Юндзілаў.

Вербкавічы ў канцы XVI ст. на Генэральнай мапе Вялікага гістарычнага атлясу Баларусі^[10]

Зь вербкаўскіх гумнаў жыта парабавалі ў 1604 г.

Вербкавічы і Антонаў у 1604 г.

Герб Боньча паноў Харлінскіх

У селяніна вербкаўскага нараўлянцы забралі сьвіней. 1604 г.

У люстрацыі Оўруцкага замку 1552 году^[f] засьведчана, што сяло Вербкавічы (Вербікавічы) было ў валоданьні паноў Замарэнкаў^[11], зямянаў мазырскіх^[12].

У ходзе адміністрацыйнай рэформы 1565—1566 гадоў вербавіцкія мясьціны были аднесеныя да Мазырскага павету пры разьмежаваньні яго з паветам Кіеўскім: «… а Словешнею доловъ ажъ до Припети, по правои стороне поветъ Киевскии, а по левои Мозырскии…»^[13]. Пасьля таго, як напярэдадні падпісаньня акту Люблінскай уніі ўказам караля Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году Кіеўскае ваяводзтва было далучана да Кароны Польскай^[14], а Мазырскі павет, урэшце, застаўся ў складзе Вялікага Княства Літоўскага, для ўладальнікаў Вербавічаў узьнікла праблема накіраваньня падаткаў ці, як прызвычаіліся, да Кіева (Оўруча), ці, як зараз належала, да Мазыра.

У падатковым рэестры Кіеўскай зямлі (ваяводзтва) на 1581 год названыя і ўладальнікі Вербкавічаў на рацэ Мытве. З 6 дымоў асадных сялянаў і з 1 агародніка часткі сяла, прынвлежнай пану Яну Стужынскаму^[g], выбіралася адпаведна па 15 і 6 грошаў. З 11 асадных і з 2 агароднікаў часткі князя Балтазара Лукомскага выплачвалася таксама па 15 і па 6 гр. падатку^[8]. У 1591 годзе князь Раман, сын нябожчыка Балтазара, Лукомскі саступіў Вербкавічы сястры Алене (Гелене), жонцы Яна Юндзіла^[15]. У самым пачатку ліпеня 1592 году распачатая судовая справа паміж апекунамі Лазара Кміты і панам Каспарам Стужынскім, войскім кіеўскім, з-за нявыкупленых добраў Вербавічы, што раней былі застаўленыя ягонаму бацьку Філону Кміце Чарнабыльскаму.

20 ліпеня 1604 году пан Ян Юндзіл падаў у суд на сужэнцаў Лукаша і Зофію з Кмітаў, дзедзічку добраў Чарнобыля, Сапегаў за насланьне войта «ze słobody ich Narowli» на луг, да вёскі Вербкаў прыналежны, ды забраньне там кабаноў і сьвіней у ягонага падданага, а яшчэ і жыта з гумнаў вербкаўскіх pograbienie. 26 ліпеня 1604 году, паводле скаргі пана Яна Юндзіла на пана Лукаша Сапегу, людзі ягоныя антонаўскія і чарнобыльскія напалі на падданых вербкаўскіх, калі тыя аралі зямлю ў урочышчы Кланятычы, самых пабілі, забралі коней, валоў і інш.^[16].

4-м лютага 1606 году датаваны запіс ў Рэчыцкім гродзкім судзе аб продажы Янам і Гальшкай (Геленай) з Лубенскіх^[h] Юндзіламі іхняй часткі добраў Вербавічы панам Харлінскім^[8]. 17 жніўня 1613 году паміж панам Мікалаем Харлінскім з Астраглядавічаў і сужэнствам Сапегамі ўзьнікла праблема вяртаньня зьбеглых да Нароўлі і іншых добраў сялянаў вёскі Вербкавічы, прыналежнай падаўцу скаргі^[16].

Паводле ксяндза Ст. Залэнскага, кіеўскі біскуп Багуслаў Радашэўскі^[i] запісаў Ксавэраўскаму езуіцкаму калегіюму, закліканаму зябясьпечыць адукацыю дзяцей шляхты Оўруцкага павету, вёскі Канатоп, Вербавічы і Белы Бераг^[17].

Паводле нараўлянскага краязнаўца Васіля Чайкі, у фондах НГАБ у Менску захоўваецца дакумэнт, пазначаны 10-м лістапада 1682 году. У тэксьце яго вядзецца пра разьмежаваньне ўгодзьдзяў Антонава, Смалегавічаў (Смольговичей), Нароўлі, якія трымаў пан Дамінік Міхал Служка, староста рэчыцкі, з добрамі манахаў-езуітаў Вербкавічы і Канатоп^[18].

Згодна зь люстрацыяй падымнага падатку Оўруцкага павету Кіеўскага ваяводзтва 1683 году, з 27 дымоў (×6 — прыкладна 162 жыхары) вёскі Вербавічы оўруцкіх^[j] айцоў-езуітаў выплачвалася 10 злотых^[19].

Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.

Ян Мікалай Аскерка.

У тарыфах падымнага падатку Оўруцкага павету Кіеўскага ваяводзтва 1734 і 1754 гадоў сказана, што Вербкавічы заставаліся прыналежнымі айцам-езуітам оўруцкім. У другім выпадку паведамляецца, што ў сяле налічваўся 21 двор (каля 126 жыхароў), зь якога «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачваліся 3 злотыя і 8 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 13 злотых і 4 грошы^[20].

Толькі пасьля скасаваньня ў 1773 годзе езуіцкага ордэну, Канатоп зь Вербавічамі атрымаў мазырскі войскі пан Ян Мікалай Аскерка^[k] за штогадовую выплату 6300 польскіх злотых^[17].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Вербкавічы, Канатоп, Грыдні, Белы Бераг і Рудня на схематычнам пляне Рэчыцкага павету 1800 г.

Пра канфіскаваныя Вербавічы. 1795 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Вербавічы апынуліся ў межах Расейскай імпэрыі, ад 3 траўня 1795 году ў адноўленым Мазырскім павеце Менскага намесьніцтва, з 12 сьнежня 1796 губэрні, з 29 жніўня 1797 году далучаны да Рэчыцкага павету той самай Менскай губэрні. За ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 году сярод маёнткаў, сканфіскаваных у Яна Мікалая Аскеркі, названы і Канатоп^[21], у складзе якога здаўна былі Вербавічы. Гэта адбылося, нягледзячы на тое, што ў рэвізіі 1795 году дзедзічам маёнтку названы сын Яна Мікалая Дамінік, ротмістар кавалерыі літоўскай^[22]. Напэўна, вайсковец не застаўся ў баку ад паўстаньня, але, у адрозьненьне ад бацькі і брата Рафала Міхала, ня трапіў пад арышт.

Джон Самуэль Роджэрсан. Мастак Ёган Баптыст Лампі Старэйшы. 1797 г.

Каля 1796 году расейская імпэратрыца Кацярына ІІ падаравала Вербавічы свайму вернаму лейб-мэдыку шатляндцу Джону Самуэлю Роджэрсану (†1823). Імя апошняга (Іван Самойлавіч Ро(д)жэрсан) шматразова згаданае ў мэтрычных кнігах 1799^[l] — 1802 гадоў^[m] тутэйшай царквы Сьвятой Параскевы Пятніцы. Яму ж належалі і астатнія вёскі прыходу — Грыдні, Канатоп (цэнтар маёнтку), Белы Бераг^[24][n].

У мэтрыцы Вербавіцкай царквы паведамляецца, што 23 і 24 верасьня 1824 году пры таямніцы хросту дзяцей жыхароў двара Канатопскага ўспрыймальнікам быў уладальнік маёнтку палкоўнік Мікалай Іванавіч Брозін^[25].

На 1850 год у Вербавічах, якімі валодаў палкоўнік Мікалай Брозін, налічвалася 28 двароў з 161-м жыхаром^[5]. У 1853 годзе на сродкі названага ўладальніка ўзьведзены мураваны будынак царквы замест згарэлага 17 красавіка 1847 г.^[23]. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении, народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 386 абодвух полаў жыхароў сяла Вербавічы належалі да прыходу Параскевіцкай царквы^[26].

У парэформавы пэрыяд сяло Вербавічы адміністрацыйна належала да Нараўлянскай воласьці. У сьпісе прыходаў і прычтаў па чатырох благачынных акругах (у межах Рэчыцкага павету) Менскай епархіі на 1876 год у складзе прычту Параскевіцкай царквы ў Вербавічах названыя настаяцель а. Платон Біруковіч, в. а. штатнага псаломшчыка Васіль Сялецкі, пазаштатны псаломшчык Арцемій Кітноўскі, просьфірня Еўдакія Сялецкая^[27]. На 1879 год прыход аб’ядноваў 734 верных мужчынскага і 802 жаночага полу зь сяла Вербавічы, вёсак Канатоп, Грыдні, Белы Бераг, Рудня Белабярэская^[23].

У 1886 годзе ў сяле было 32 двары, 266 жыхароў, царква, млын^[28]. Уладальнікам маёнтку Канатоп з 3075 дзесяцінамі ўгодзьдзяў (сярод якіх і вербавіцкія) у даведніку 1889 году названы калежскі сакратар Леў Мікалаевіч Брозін^[29].

Паводле перапісу 1897 году, у Вербавічах дзеяла царква, працавалі хлебазапасны магазын, карчма і народная вучэльня^[5]. На 1909 год у сяле налічвалася 86 двароў з 572 жыхарамі^[30]. У кліравой ведамасьці Параскевіцкай царквы за 1913 год паведамляецца, што ў Вербавічах было 75 і 3/4 двара^[o], а ў іх — 303 душы мужчынскага і 275 жаночага полу верных^[31].

У лютым 1918 году Вербавічы занялі войскі Нямецкай імпэрыі. 20 лістапада 1917 году адбылося абвяшчэньне Ўкраінскай Народнай Рэспублікі з прэтэнзіяй у тым ліку на Вербавічы, якія знаходзіліся пад кантролем Нямецкай імпэрыі. 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскага міру з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі Ўкраінскай Народнай Рэспубліцы.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Вербавічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Тэрыторыя Палесься ад Берасьця да Гомля стала прадметам перамоваў БНР і УНР^[32]. Тым часам Вербавічы ў складзе Нараўлянскай воласьці Рэчыцкага павету ўлучылі ў часова створаную 15 чэрвеня Палескую губэрню з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзеяла «варта Ўкраінскай Дзяржавы» гетмана Паўла Скарападзкага^[33].

Насельніцтва

• 1999 год — 336 чалавек
• 2010 год — 214 чалавек

Славутасьці

• Царква Сьвятой Параскевы Пятніцы —  Гісторыка-культурная каштоўнасьць Беларусі, шыфр 313Г000540

Заўвагі

1. У інтэрпрэтацыі аўтара «Православной энциклопедии» расейскага гісторыка А. В. Кузьміна, падараваньне зьвязваецца зь імем князя кіеўскага (канец XIII або пачатак XIV ст.) і пуціўльскага Ўладзімера Іванавіча. Самую ж грамату выдаў нібыта яго сын пуціўльскі князь Васіль^[3]. Апошні, аднак, быў сынам пуціўльскага і оўруцкага князя Андрэя, брата Ўладзімера^[4]. Імя Андрэя (у якой бы ня ёсьць форме) у дакумэнце няма. Таму ўдзел у справе кагосьці з князёў Рурыкавічаў, як і запіс на царкву мядовай даніны раней, чым у Кіеве зьявіўся Ўладзімер Альгердавіч, выглядае пакуль непраўдападобна. Як бы адшукалася іншая крыніца...
2. Таму і паселішча найраней згаданае не ў XVI ст., як пісаў С. В. Марцэлеў^[5]
3. Год вызначаны паводле індыкту 13
4. У пераказе пазьнейшай крыніцы вялося пра князя Юрыя Аляксандравіча, хоць у 1510 г. кіеўскім ваяводай быў Юры Іванавіч Гальшанскі, а пасьля – Юры Мікалаевіч Радзівіл.
5. Князь-ваявода Ф. Пронскі з дарадцамі ў сярэдзіне XVI ст. разабраўся ў сытуацыі, прагледзеўшы дароўныя запісы на старым дабравесьці. Таму наймаверна, што падараваньне царкве было зроблена яшчэ першым кіеўскім князем з дынастыі Гедымінавічаў Уладзімерам Альгердавічам, то бо не пазьней 1394 г. Дык і праблема невядомага сына, князя Васіля, перастае існаваць.
6. У. Б. Антановіч, укладальнік гэтага тому дакумэнтаў, датаваў яе 1545 годам. Але апісаньні іншых «украинных замков» — Мазырскага, Чарнобыльскага, Асьцёрскага, Віньніцкага, Чаркаскага — пазначаныя 1552 г. І для Оўруцкага гэты год цалкам прыймальны, бо Іосіф Халецкі тады заставаўся дзяржаўцам, а люстрацыя праведзена пры ім.
7. У пераказе А. Ябланоўскага названы Сташынскі, але такі паміж уладальнікаў Вербкавічаў невядомы.
8. Так у публікацыі А. Ябланоўскага, а папраўдзе — з Лукомскіх
9. Заставаўся на пасадзе да 1633 г., пасьля чаго стаў біскупам луцкім.
10. У 1678 г. калегіюм пераведзены да Оўруча^[17].
11. Не з 1764 г., як сьцьвярджаў С. В. Марцэлеў^[5]
12. Магчыма, ад гэтага часу царква і існавала, бо мэтрычныя кнігі ў ёй пачалі рэгулярна весьціся з 1800 г. Захаваліся, аднак, і запісы 1799 г.^[23]
13. Пазьней працяглы час проста не называлі уладальнікаў вёсак.
14. Насуперак С. В. Марцэлеву^[5], уласнасьцю паноў Горватаў Вербавічы ніколі не б ылі.
15. Так запісана ў крыніцы.