У капцюрох ГПУ

«У капцюро́х ГПУ» — аповесьць пра ўласнае жыцьцё Ф. Аляхновіча па прыезьдзе ў БССР. Беларускі драматург і тэатразнаўца Францішак Аляхновіч (1888—1944) адным зь першых у сусьветнай літаратуры, за чвэрць стагодзьдзя да Аляксандра Салжаніцына, апісаў жахі бальшавіцкага ГУЛАГу.

«У капцюрох ГПУ»
Вокладка выданьня «У капцюрох ГПУ»
Жанр:	аповесьць
Аўтар:	Францішак Аляхновіч
Мова арыгіналу:	беларуская
Год напісаньня:	1933
Публікацыя:	1934 (на польскай мове) 1937 (на беларускай мове)
Электронная вэрсія

Кароткае апісаньне

Герой аповесьці «У капцюрох ГПУ», упершыню абнародаваў у 1934 годзе, — даверлівы беларус, які вярнуўся на радзіму з наіўным спадзяваньнем, што ў Беларускай ССР ён зьдзейсьніць свае мары ў беларускім тэатры як актор і пастаноўшчык.

Заместа гэтага ён робіцца ахвярай махінацыяў савецкіх карных службаў — Дзяржаўнае палітычнае ўпраўленьне пры Радзе народных упаўнаважаных СССР. На сумнавядомых Салаўках героя чакаюць адно за адным цяжкія для жыцьця й здароўя выпрабаваньні: убачанага й перажытага яму хопіць на ўсё астаняе жыцьцё. А прамаўчаць, не расказаць пра гэта сваім сучасьнікам і нашчадкам ён таксама ня можа… Твор Ф. Аляхновіча яшчэ да Другое сусьветнае вайны быў перакладзены на асноўныя эўрапейскія мовы.

Абнародваньне твору

Твор упершыню надрукаваны ў польскай віленскай газэце «Słowo»; расейскі пераклад успамінаў абнародавала парыская газэта «Возрождение». У 1935 годзе ў Вільні ўспаміны выйшлі асобнай кнігай на польскай мове пад назвай «Siedem lat w szponach G.P.U.» У 1937 годзе ў Варшаве выдадзены яшчэ адзін польскі варыянт кнігі пад назвай «Prawda o Sowietach». Твор перакладаўся на італьянскую мову («La verita sulla Russia Bolscevica») і на партугальскую ў Бразыліі («Sete annos nas garras sovieticas»). Украінскі пераклад друкавала газэта «Діло», рэдакцыя якой затым выпусьціла ўспаміны асобнай кнігай «7 літ на Соловках». Толькі ў канцы 1937 году аўтар здолеў выдаць кнігу на беларускай мове.

Аўдыёграфія

• Францішак Аляхновіч. У капцюрох ГПУ. Аповесьць / чытае Віталь Сямашка. — Беласток: Фонд Kamunikat.org, 2024. — (Кнігі бяз літар). — ISBN 978-83-67937-26-9

Бібліяграфія

на беларускай мове Францішак Аляхновіч. У капцюрох ГПУ. — Вільня: выдавецтва аўтара; Друкарня І. Баеўскага, 1937. — 158 с. Францішак Аляхновіч. У капцюрох ГПУ. // Мінская праўда. — 1941. — № 7—12, 14—17, 19; 1942: nr 1, 2, 4, 6, 7, 9—12, 14, 15, 17, 18, 21, 22, 24, 25, 29, 31, 32, 36, 37, 39, 41. Францішак Аляхновіч. У капцюрох ГПУ // . — Вільня: 1942. — С. —. Францішак Аляхновіч. У капцюрох ГПУ // Полымя  : часопіс. — 1991. — № 1. — С. 151—214. Францішак Аляхновіч. У капцюрох ГПУ. Аповесць / Укладаньне:А. У. Жынкіна, Ю. Р. Чудзіна; Прадмова А. В. Бяляцкага; Пасляслоўе А. А. Дышлевіча. — Менск: Мастацкая літаратура, 1994. — 238 с. — 9000 ас. — ISBN 5-340-01311-1 Францішак Аляхновіч. Выбраныя творы. Драматургія; Проза; Вершы; Публіцыстыка; Лісты; Тэатразнаўства; Успаміны / укладанне, прадмова Анатоля Сабалеўскага ; каментарый Генадзя Кажамякіна. — Менск: Беларускі кнігазбор, 2005. — 541 с. — (Беларускі кнігазбор. Серыя 1, Мастацкая літаратура). — 1200 ас. — ISBN 985-504-005-8 Францішак Аляхновіч. У капцюрох ГПУ. — Менск: Попурри, 2015. — 286 с. — (Мая беларуская кніга). — 2500 ас. — ISBN 978-985-15-2429-3 на італійскай мове Franciszek Olechnowicz. La verità sulla Russia bolscevica. Impressioni di un russo-bianco nazionalista liberato dopo sette anni dalle prigioni dell'URSS / tradotto dal polacco da Gian d'Arce. — Firenze: Casa editrice G. Nerbini, 1938. — 60 с. на партугальскай мове Fr. Olechnowicz. Sete Annos nas Garras Soviéticas (Verdade sobre os Soviets) / traduzido do polonês por Eva Wedber. — Rio de Janeiro: Amorim Cia Ltda and Livraria Moura, 1937. — 190 с. Fr. Olechnowicz. Sete annos nas garras Sovieticas. — São Paulo: 1937. на польскай мове aż. Ad mirażau kulturnaj pracy u miensku po «sołowieckije i koreło-murmanskije isprawitelno trudowyje łagiery».  (пол.) // Słowo : czasopismo. — 1933, 27 wreśnia. — № 264 (3402). — С. 1, 2. Cat. Jeszcze rozmowa z Olechnowiczem.  (пол.) // Słowo : czasopismo. — 1933, 2 października. — № 269 (3407). — С. 1. Franciszek Olechnowicz. W szponach GPU (fragmenty wspomnień z więzień sowieckich). 1—21) // Słowo : czasopismo. — 1934, 18 listopada—4 grudnia; 6 grudnia—9 grudnia. — № 316 (3808)—332 (3824); 334 (3826)—337 (3829). — С. 4, 6, 7. Olechnowicz, Franciszek. Siedem lat w szponach GPU. — Wilno: nakł. autora, 1935. Franciszek Olechnowicz (Alachnowicz). Nowy Rok Poputczika — Zdarenie prawdziwe — (Tłomaczenie z rekopisu białoruskiego)  (пол.) // Słowo : czasopismo. — 1936, 15 stzcznia. — № 14 (4221). — С. 2.

Olechnowicz Franciszek. Dybowski Janusz Teodor. «Siedem lat w szponach GPU». Rozmowa z Olechnowiczem. // Kultura : часопіс. — 1936. — № 16. — С. 2. Olechnowicz Franciszek. Prawda o Sowietach (wrażenia z 7-letniego pobytu w więzieniach sowieckich r. 1927–1933). — Warszawa: Nakładem autora, 1937. — 152 с. Franciszek Olechnowicz. Prawda o Sowietach (wrażenia z 7-letniego pobytu w więzieniach sowieckich r. 1927-1933). — Curitiba: Nakład i druk Gazety Polskiej w Brazylii, 1938. — 155 с. — (Biblioteka Osadnika, Vol. 4). Franciszek Olechnowicz. 7 lat w szponach GPU. — Warszawa: Centrum Informacyjno-Reklamowe CIR, 1990. — 167 с. — ISBN 83-85154-09-4 на расейскай мове Ф. Олехновичъ. Сем лѣтъ во власти ГПУ.  (рас.) / редакторъ Ю. В. Семеновъ // Возрождение = La Renaissance : еженедневная газета. Орган русской национальной мысли. — Paris: Издатель: А. О. Гукасов, 1934, 25, 26 ноября; 1, 3, 8, 10, 14, 17, 20, 25, 27, 29 декабря — 1935, 1, 3, 9, 14, 16, 23, января; 06 февраля. — Т. 10. — № 3462, 3463, 3468, 3470, 3475, 3477, 3481, 3484, 3492, 3496, 3507, 3512, 3514, 3521, 3535. — С. 2. Франц Олехнович. В когтях ГПУ / пер. с белорус. Анатоля Тараса. — Менск: Харвест, 2012. — 320 с. — (Неизвестная история). — 1000 ас. — ISBN 978-985-18-1470-7 Франц Олехнович. В когтях ГПУ. / пер. с белорус. Анатоля Тараса; Юры Туронок. Кто убил Франтишека Олехновича?. — Рига: Институт беларуской истории и культуры, 2012. — 320 с. — (Неизвестная история). — 150 ас. — ISBN 978-985-18-1470-7 на ўкраінскай мове Ф. Олехнович. 7 літ на Соловках.  (укр.) // Діло : часопіс. — 1937, 2 липня — 18 серпня;. — № 143—181;. — С. 2, 3, 4, 5, 6. Францішек Аляхновіч. 7 літ на Соловках. Спомини білоруського діяча про миртиірольогію у Совітах.. — Львів: Накладом Видавничої Спілки «Діло», 1937. — 168 с. Крытыка, рэцэнзіі as. Bibliografja. Olechnowicz Franciszek. Siedem lat w szpozach G.P.U. Wilno, 1935.  (пол.) // Przegląd Wileński : pismo. — 1935, 13 listopada. — № 20. — С. 8. Charkiewicz W. Pankracy idzie, może jest między nami…  (пол.) // Słowo : czasopismo. — 1937, 19 czerwca. — № 167 (4731). — С. 1. A. Sołoduch. Bibliografja. Alachnowicz F. U kapciuroch G.P.U. Wilnia, 1939; Alachnowicz F. 7 lit na Sołowkach. Lwów, 1937.  (пол.) // Przegląd Wileński : pismo. — 1938, 18 lutego. — № 1. — С. 7. Andriej Moskwin. Powieść dokumentalna Franciszka Alachnowicza «7 lat w szponach GPU»: geneza utworu, cztery wersje  (пол.) // Białorutenistyka Białostocka. — Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, 2019. — Т. 11. — С. 47—88.

Глядзіце таксама

• Францішак Пяткевіч — лекар і беларускі нацыянальны дзяяч, вязень Салавецкага лягеру, аўтар успамнаў: «Салаўкі востраў пакут і сьмерці. (Успаміны з катаргі савецкай)».

Літаратура

Багарадава, Таццяна. Нетрадыцыйнасць праблематыкі аповесці Ф. Аляхновіча «У капцюрох ГПУ». // Вестник Полоцкого государственного университета : научно-теоретический журнал. — Полоцк: Полацкі дзяржаўны ўнівэрсытэт, 2016. — № 2. — С. 72—76. — ISSN 2070-1608. Ждановіч, А. Сэнсаўтваральныя асаблівасці «У капцюрох ГПУ» Ф. Аляхновіча і «Аповесці для сябе» Б. Мікуліча у кантэксце жанрава-стылёвых прыкмет гэтых твораў. // Куляшоўскія чытанні : матэрыялы Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі, 29―30 красавіка 2010 г. у 2 ч. Ч. 1. — Магілёў: МДУ, 2010. — С. 332—339. — ISBN 978-985-480-648-8. Маракоў Л. У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т.. — Менск: 2003 Т. 1. — ISBN 985-6374-04-9 Саковіч, Ганна. Пакутнікі за народ і Бацькаўшчыну. (Мемуары Францішка Аляхновіча і Янкі Жамойціна) / red. R. Radzik, M. Sajewicz // Białoruś: przeszłość i teraźniejszość. — Lublin: Uniwersytet Marii Curie - Skłodowskiej, 2010. — Т. kultura, literatura, język. — С. 123—133. — ISBN 978-83-2273-094-2.

Саковіч, Ганна. Беларускія пісьменнікі аб сваім лагерным вопыце. // Białorutenistyka Białostocka : часопіс. — 2017. — Т. 9. — С. 408—414. Katarzyna Drozd. Białoruska proza łagrowa. — Warszawa: Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2016. — 252 с. — ISBN 978-83-60951-20-0 Katarzyna Drozd. «W szponach GPU» — o największym wrogu ludzkości.  (пол.) // Acta Albaruthenica. — Warszawa: Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2008. — Т. 8. — С. 62—71. — ISBN 978-83-60951-02-6. Katarzyna Drozd. «W szponach GPU» — o największym wrogu ludzkości.  (пол.) // Acta Albaruthenica. — Warszawa: Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2009. — Т. 9. — С. 67—81. — ISBN 978-83-60951-04-0. Moskwin, Andriej. 7 lat w szponach GPU Franciszka Alachnowicza (Olechnowicza) świadectwem o radzieckim Gułagu .  (пол.) // Moskwin, Andriej. Literaturz białoruskiej rodowodz niepokoкту. — Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2019. — С. 48—98. — ISBN 978-83-7431-603-3.

Вонкавыя спасылкі

• Васіль Дранько-Майсюк. (19 траўня 2023) Францішак Аляхновіч 3-ая сэрыя: падарожжа ў пекла. Літаратурныя ночы з Васілём. Радыё Ўнет.