Ян Налепка

Ян На́лепка (па-славацку: Ján Nálepka; 20 верасьня 1912, Сьміжані, Сьпіска Нова Вэс — 16 лістапада 1943, Оўруч, Жытомірская вобласьць, Украінская ССР) — славацкі вайсковец, капітан (пасьмяротна брыгадны генэрал), удзельнік Другой сусьветнай вайны, арганізатар і кіраўнік партызанскага атраду на тэрыторыі Беларусі. Адзіны славак, які атрымаў званьне Героя Савецкага Саюзу.

Ян Налепка Ján Nálepka
20 верасьня 1912 — 16 лістапада 1943
Мянушка	Рэпкін
Месца нараджэньня	Сьміжані, Славаччына
Месца сьмерці	Оўруч, Жытомірская вобласьць, УССР
Прыналежнасьць	Чэхаславаччына  Славаччына Партызанскі рух
Гады службы	1934—1943
Званьне	капітан брыгадны генэрал (пасьм.)
Камандаваў	1-ы чэхаславацкі партызанскі аддзел
Бітвы/войны	Другая сусьветная вайна
Узнагароды	Мэдаль Залатая Зорка Ордэн Леніна Ордэн Белага Ільва (ЧССР)
Ян Налепка ў Вікісховішчы

Жыцьцяпіс

Славак. Нарадзіўся ў вёсцы Сьміжані (раён Сьпіска Нова Вэс, Усходняя Славаччына) ў сялянскай сям’і. У 1931 скончыў настаўніцкую сэмінарыю. Працаваў настаўнікам у школах у Марыкавай, Белых Водах, Ступаве і Порубе пад Вігорлатам.

У 1934 прызваны ў чэхаславацкае войска, у 1936 скончыў афіцэрскую школу, атрымаўшы званьне падпаручніка, пазьней паручніка^[1]; служба ў войску адбывалася зь перапынкамі. У сакавіку 1939 року мабілізаваны ў славацкае войска^[2]; з пачаткам Другой сусьветнай вайны удзельнічаў у нападзе на Польшчу.

Улетку 1941 урад Славаччыны накіраваў 2-ю пяхотную дывізію, у якой служыў Я. Налепка, на савецка-нямецкі фронт^[1]. У лютым 1942 прызначаны ад’ютантам камандзіра палку, а пазьней — начальнікам штабу 101-га славацкага палку, раскватэраванага ў Ельску. Паступова сабраў вакол сябе па-антынацыску настроеных аднадумцаў, з дапамогай якіх арганізаваў падпольную дзейнасьць і пераходы славацкіх жаўнераў на савецкі бок. Адначасна са жніўня 1942 наладзіў сувязь з савецкімі партызанамі^[2] ў Менскай і Палескай абласьцёх. Перапраўляў мясцовым жыхарам і партызанам харчаваньне, лекі і зьвесткі пра дзейнасьць нямецкіх вайсковых адзінак ды іхніх памагатых.

Уночы з 14 на 15 траўня 1943 ён з групай афіцэраў і жаўнераў палку перайшоў на бок савецкіх партызанаў, злучыўшыся зь імі ў раёне вёскі Рамязы. 18 траўня ў партызанскім злучэньні Аляксандра Сабурава быў створаны партызанскі аддзел з былых славацкіх вайскоўцаў, камандзірам якога быў прызначаны Ян Налепка^[3][4], які ўзяў сабе мянушку Рэпкін.

Улетку і ўвосень 1943 року 1-ы чэхаславацкі партызанскі аддзел пад ягоным даводзтвам неаднакроць вылучаўся ў бітвах зь нямецкімі войскамі.

Наконадні 26-й гадавіны Вялікай Кастрычніцкай сацыялістычнай рэвалюцыі (1943) Налепка быў прыняты кандыдатам у сябры ВКП(б)^[2].

7 лістапада 1943 Налепка браў удзел у зьнішчэньні нямецкага гарнізону ў Давыд-Гарадку.

16 лістапада чэхаславацкі партызанскі аддзел Яна Налепкі ва ўзаемадзеяньні з савецкімі партызанамі і войскамі 1-га Ўкраінскага фронту удзельнічаў у баёх за вызваленьне места Оўруч Жытомірскай вобласьці УССР^[2]. Чэхаславацкі аддзел пад даводзтвам Я. Налепкі атакаваў Оўруч з поўдня, захапіў і ўтрымліваў (нягледзячы на контратакі суперніка) мост праз раку Норынь, а пасьля аказаў дапамогу савецкім партызанам у баёх у раёне аэрадрому і за чыгуначную станцыю. Ян Налепка загінуў падчас бою за будынак вакзалу, у момант штурму аднай з доўгатэрміновых агнявых кропак ворага^[5].

Месца пахаваньня

Ян Налепка пахаваны ў братэрскай магіле вояў чэхаславацкага корпусу ў месьце Чарнаўцы. Тут быў узьведзены мэмарыял савецка-чэскіх жаўнераў, дзе пахаваныя 58 чалавек. У ягоны гонар названая таксама вуліца, што падыходзіць да мэмарыялу, і сярэдняя школа, разьмешчаная побач. У ёй у 1970 быў адчынены музэй імя Яна Налепкі.

Узнагароды

• Герой Савецкага Саюзу (2 траўня 1945, пасьмяротна)^[1]. Адзіны славак, уганараваны гэтым званьнем.
• ордэн Леніна (2 траўня 1945, пасьмяротна)^[1]
• Герой Славацкага нацыянальнага паўстаньня (5 траўня 1945, пасьмяротна)^[1]
• ордэн Белага Ільва 1-й ступені (28 кастрычніка 1948, пасьмяротна)^[6].
• ордэн Людавіта Штура II ступені зь мечамі (31 жніўня 1996, пасьмяротна)

7 траўня 2004 року быў выдадзены загад прэзыдэнта Славацкай Рэспублікі пра наданьне Яну Налепку званьня брыгаднага генэрала (пасьмяротна).

Памяць

Помнік Яну Налепку ў Сьпіскай Новай Вэсі

У месьце Оўруч Яну Налепку збудаваны помнік, ягоным імем названыя вуліца і сярэдняя школа^[2].

У 1948 вёска Вандрышаль у раёне Гелніца была перайменаваная ў Налепкава.

Імем Яна Налепкі названыя вуліцы ў Ельску і Лельчыцах, у шматлікіх населеных пунктах Славаччыны і вуліца ў чэскім Брне.

У Ельску захаваўся драўляны аднапавярховы дом (вул. Савецкая, дом № 40), у якім у 1942—1943 мешкаў Ян Налепка, на ім усталяваная мэмарыяльная дошка^[3].

У культуры і мастацтве

• «Заўтра будзе позна» (па-чэску: Zajtra bude neskoro) — савецка-чэхаславацкі фільм пра Яна Налепку, зьняты ў 1971 року.
• карціна «Герой Савецкага Саюзу капітан Ян Налепка» (палатно, алей). Мастак Н. Я. Бут, 1979.