Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі (Гайна)

Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі — помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя ў Гайне. Знаходзіўся на паўночна-заходняй ускраіне мястэчка, на ўзвышаным беразе ракі Гайны. Твор архітэктуры віленскага барока. У 1950-я гады савецкія ўлады зруйнавалі помнік.

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі
Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі
Краіна	Беларусь
Вёска	Гайна
Каардынаты	54°15′5.01″ пн. ш. 27°41′47.39″ у. д.
Канфэсія	каталіцтва
Архітэктурны стыль	барокавая архітэктура[d]
Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі на мапе Беларусі Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі
Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі на Вікісховішчы

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Каля 1386 году Ўладзіслаў Ягайла заснаваў ў Гайне драўляны касьцёл. Лічыцца, што гэтая сьвятыня належыць да першых фундацыяў Ягайлы і зьяўляецца адной зь сямі, якія збудаваў на Літве вялікі князь на месцы былых паганскіх капішчаў^[1]. Каралева Ядзьвіга адарыла касьцёл дарагім убраньнем і срэбрам. Вялікі князь Вітаўт надаў касьцёлу маёнтак Кацялі з 6 вёскамі, а Ягайла — фальварак побач з Гайнай у 6 валок. Па бітве пад Воршай у 1514 годзе вялікі князь Жыгімонт Стары стаяў тут з войскам і адбываў набажэнства ў гонар перамогі. Пры гэтым ён адарыў сьвятыню каралеўскімі дарамі, новымі фундушамі і прывілеем з абавязкам 2 разы на год праводзіць тут імшу ў гонар Вітаўта Вялікага^[2]. Гэтую падзею апісаў граф Яўстах Тышкевіч у сваёй кнізе «Апісаньне Барысаўскага павету»:

	У 1514 годзе, па бітве пад Воршай, Жыгімонт Стары прыбыў з Барысава ў Гайну да найбліжэйшага касьцёла дзеля ўскладаньня Богу падзякаваньня — з войскам, зь сьвітай і з ваеннымі трафэямі. Знаходзіўся тут тры дні, адбываў жалобнае набажэнства і пахаваў дваіх слуг сваіх Станіслава Аарона і Станіслава Нізкоўскага, целы якіх былі прывезеныя з-пад Воршы; надаў плябаніі свае каралеўскія гарантыі, значна пашырыў землеўладаньні касьцёла дзеля таго, каб у знак памяці пра гэтую падзею сьвятары самі ці іх заступнікі ў кожны месяц адзін раз сьпявалі імшу аб Нараджэньні Найсьвяцейшай Панны Марыі з упамінаньнем двух Станіславаў, палеглых у бітве; нарэшце, пакінуўшы ў касьцёле дары, кароль выехаў да Вільні. Той цікавы прывілей, пісаны на лаціне, датаваны Жыгімонтам у Гайне 1514 годам у першую нядзелю па сьвяце Ўзьнясеньня Сьвятога Крыжа, яшчэ некалькі гадоў таму назад захоўваўся ў гаенскім архіве.
— Як святкавалі Аршанскую бітву. «Віртуальны музей горада Лагойска». Праверана 25 студзеня 2011 г.

У 1522 годзе пры касьцёле адкрылася кляштарная школа. Гэта была адна зь першых школаў у Вялікім Княстве Літоўскім. У 1720 годзе граф Тышкевіч хацеў аднавіць састарэлы драўляны касьцёл, але неўзабаве памёр. І толькі ў 1781 годзе (паводле іншых зьвестак, у 1796 годзе) князь Цыдзік (Цыдрык) збудаваў новы мураваны касьцёл, асьвечаны ў 1788 годзе біскупам (жамойцім суфраганам) Тадэвушам Букатым.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Малюнак Н. Орды, 29.06.1876 г.

Па другім падзеле Рэчы Паспалітай (1793 год), калі Гайна апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл працягваў дзеяць. Аднак па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) у 1866 годзе расейскія ўлады гвалтоўна перарабілі касьцёл пад Сьвята-Ўсьпенскую царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы).

Найноўшы час

Касьцёл, 1956 г.

У 1930-я гады савецкія ўлады зачынілі царкву. За часамі Другой Сусьветнай вайны муры касьцёла атрымалі пашкоджаньні, а па вайне савецкія ўлады ўзарвалі іх з дапамогай сапёраў^[2].

Архітэктура

Месца касьцёла

Помнік архітэктуры віленскага барока. Гэта была 3-нэфавая 2-вежавая базыліка з двума пакрытымі бляхай купаламі-банямі.

Унутраная прастора падзялялася 4 слупамі на 3 нэфы. Інтэр’ер упрыгожвалі 5 алтароў, у галоўным зь якіх разьмяшчаўся абраз «Прачыстая», у бакавых — «Сьвяты Казімер», «Сьвяты Міхал» і іншыя. Вельмі шанаваўся абраз «Панна Марыя Гайнаўская». Срэбны крыж італьянскай работы пачатку XVI ст,, падараваны касьцёлу Жыгімонтам Старым, захоўваўся ў зборы Тышкевічаў у Лагойскім палацы. Крыж прададзены прыватнай асобе тагачасным уладальнікам палаца Аскарам Тышкевічам (1837—1897)^[2].

Дадатковыя зьвесткі

• Вікарны біскуп жамойцкі Тадэвуш (Фадзей) Букаты, які асьвячаў касьцёл, надаваў гайненскай сьвятыні вялікую ўвагу, і ў старых, складзеных ім кніжках знойдзены песьні пра Гайну і пра любаваньні гэтымі мясьцінамі^[1].
• Мяркуецца, што менавіта зь сьвяткаваньня Жыгімонтам Аршанскай бітвы пайшла старадаўняя песьня з Лагойшчыны: «Едзе-едзе Важымон!», і нават яшчэ ў XX стагодзьдзі існавала такая дзіцячая гульня^[1].