Ісак Абрамавіч Сербаў

Іса́к Абра́мавіч Се́рбаў (13 мая (25 мая) 1871, Кульшычы, цяпер Слаўгарадскі раён, Магілёўская вобласць — 21 студзеня 1943, Тамбоў, цяпер Расія) — беларускі этнограф, фалькларыст і археолаг. Правадзейны член Інстытута беларускай культуры (1922)^[2], кандыдат гістарычных навук (1934).

Ісак Абрамавіч Сербаў
Дата нараджэння	13 (25) мая 1871 ці 27 мая 1871(1871-05-27)
Месца нараджэння	Кульшычы, Прапойская воласць[d], Быхаўскі павет, Магілёўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	21 студзеня 1943(1943-01-21) (71 год)
Месца смерці	Тамбоў, Тамбоўскі раён[d], Тамбоўская вобласць, РСФСР, СССР
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР
Род дзейнасці	этнограф, фалькларыст, археолаг, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	этнаграфія[1], фалькларыстыка[1] і археалогія[1]
Месца працы	БДУ Нацыянальная акадэмія навук Беларусі Інстытут гісторыі НАНБ Тамбоўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Г. Р. Дзяржавіна
Навуковая ступень	кандыдат гістарычных навук
Альма-матар	Полацкая настаўніцкая семінарыя (1892) Маскоўскі археалагічны інстытут
Член у	Таварыства вывучэння Магілёўскай губерні Беларускі нацыянальны камітэт Рускае геаграфічнае таварыства
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Сербаў.

Біяграфія

Раннія гады. Імя

Нарадзіўся ў сям’і малазямельнага селяніна-беларуса ў вёсцы Кульшычы Прапойскай воласці Быхаўскага павета Магілёўскай губерні. Пры хрышчэнні паводле праваслаўнага абраду ён, як і яго бацька Абрагам, атрымаў біблейнае імя, адпаведнае царкоўнай форме яго напісання — Ісаакій. У часы Расійскай імперыі і ў першыя гады савецкай улады ён падпісваўся Ісаакий Аврамович Сербов. За савецкім часам замацавалася іншае напісанне яго імя — Ісак Абрамавіч Сербаў.

Настаўніцкая дзейнасць

У 1892 годзе скончыў Полацкую настаўніцкую семінарыю, быў рэкамендаваны на месца настаўніка ў Хоцімскае народнае вучылішча, дзе пачаў службу з 1 верасня таго ж года. Пасля адзінаццаці гадоў настаўніцкай працы 1 жніўня 1903 года Сербаў быў перамешчаны на аналагічнае месца ў Гомельскае двухкласнае прыходскае вучылішча. 2 лістапада 1907 г. ён атрымаў чын калежскага рэгістратара.

29 лютага 1908 года ў Гомельскай мужчынскай гімназіі Ісак Сербаў паспяхова здаў спецыяльны экзамен на званне хатняга настаўніка рускай мовы. 1 жніўня 1909 года паводле распараджэння папячыцеля Віленскай навучальнай акругі ён быў пераведзены ў Стоўбцы, дзе пачаў працаваць у 4-класным гарадскім вучылішчы, а 1 верасня 1910 года атрымаў прызначэнне ў губернскі цэнтр пазаштатным настаўнікам 2-га Мінскага гарадскога вучылішча. 1 студзеня 1913 года пераведзены ў сталіцу навучальнай акругі Вільню на пасаду штатнага настаўніка 3-га Віленскага гарадскога мужчынскага вучылішча.

У 1910—1912 гадах як член Паўночна-Заходняга аддзелу Рускага геаграфічнага таварыства наладжваў экспедыцыі па Беларусі.

За выдатныя заслугі на ніве адукацыі 1 студзеня 1912 года ён быў узнагароджаны ордэнам Святога Станіслава 3-й ступені. 15 чэрвеня 1914 года быў пераведзены на пасаду інспектара Троцкага пачатковага вучылішча. Улетку 1915 года ў сувязі з наступленнем нямецкай арміі ў час Першай сусветнай вайны разам са служачымі Віленскай навучальнай акругі яго сям’я эвакуіравалася ўглыб Расійскай імперыі. Звесткі пра яго жыццё і дзейнасць з другой паловы 1915 па 1922 год урыўкавыя.

У 1916 годзе ён быў прыняты на вучобу ў Маскоўскі археалагічны інстытут. Не звальняючыся з працы, ён удасканальваў адукацыю ў галіне археалогіі, этнаграфіі і мастацтва ў Смаленскім аддзяленні гэтай установы. З дакументаў студэнцкай справы Ісака Сербава вынікае, што ён аплаціў трохгадовы курс навучання і скончыў навучанне ў 1918 годзе, хоць выпуск павінен быў адбыцца ў 1919 годзе^[3].

Кастрычніцкая рэвалюцыя

Кастрычніцкі пераварот Ісак Сербаў сустрэў у горадзе Сальцы Наўгародскай губерні, дзе з кастрычніка 1917 года працаваў начальнікам аддзела народнай адукацыі. У пачатку 1919 года «праз цяжкую патрэбу і голад» ён разам з жонкай пераехаў у Магілёў. З 1 студзеня па 16 лютага 1919 года выконваў абавязкі загадчыка Магілёўскага губернскага аддзела народнай адукацыі (ГУБАНА). У сакавіку 1919 года ўзначаліў пададдзел у справах музеяў, архіваў і аховы помнікаў мастацтва і даўніны Магілёўскага ГУБАНА, якое з красавіка 1919 года перамясцілася ў Гомель. З верасня 1920 года працаваў старшынёй Надзвычайнай губернскай камісіі па ліквідацыі непісьменнасці, адкуль быў звольнены 21 лютага 1921 года.

У пачатку 1921 года праз абвінавачанні ў яго адрас Ісак Сербаў пачаў працаваць у аграрнай службе Заходняй чыгункі, а ў траўні 1922 года перайшоў на пасаду інструктара-арганізатара ў Губернскі саюз сельскагаспадарчых і саматужна-прамысловых кааператываў.

Навуковая дзейнасць у Беларускай ССР

У другой палове 1922 года Ісак Сербаў абраны правадзейным сябрам Інстытута беларускай культуры (Інбелкульт) і пераязджае ў Менск. Адначасова з працай у Інбелкульце, затым у Акадэміі навук БССР, Ісак Сербаў выкладаў у Беларускім дзяржаўным універсітэце (БДУ).

Ён быў задзейнічаны ў бальшыні навуковых і грамадскіх ініцыятыў: быў сакратаром этнаграфічнай секцыі (з 1924 г.), узначальваў камісію па вывучэнні быту і матэрыяльнай культуры пры кафедры этналогіі (з 1927 г.); быў сябрам прэзідыума гісторыка-археалагічнай секцыі, што засведчана на фотаздымку 1926 года, бібліяграфічнай камісіі гісторыка-археалагічнай секцыі, бібліятэчнай камісіі, камісіі мастацтва; займаў пасаду навуковага сакратара камісіі па ахове помнікаў (1926—1927 гг.). Апроч гэтага ўдзельнічаў у працы наступных камісій: фальклорна-дыялекталагічнай, музыкі, гісторыі старажытнага Менска. Сербаў быў сябрам Цэнтральнага краязнаўчага бюро, дэлегатам I і II краязнаўчых з’ездаў (1926, 1927), рэцэнзаваў артыкулы ў часопісе «Наш край». Пры тым у 1924—1925 гадах ён працаваў у навукова-экспертнай камісіі Наркамасветы БССР, якая займалася выяўленнем на тэрыторыі рэспублікі помнікаў старажытнасці, ставіла іх на ўлік, стварала сістэму аховы і да т. п. Пасля рэарганізацыі Інбелкульта ў Беларускую акадэмію навук ён займаў пасаду навуковага сакратара кафедры этнаграфіі і фальклору Інстытута гісторыі (з 1929 г.).

Таксама Ісак Сербаў працягваў археалагічныя даследаванні, быў удзельнікам Першага з’езда даследчыкаў беларускай археалогіі і археаграфіі (1926), дзе зачытаў даклад аб археалагічных даследаваннях у Новым Быхаве ўлетку 1925 года з дэманстрацыяй калекцый знаходак. У 1925 годзе ён даследаваў курганы пад Менскам, сутарэнні Клімавіцкай турмы — будынка былога кляштара, стаянку першабытнага чалавека на беразе Дняпра ў Новым Быхаве. Працягваў этнаграфічныя даследаванні, распачатыя ў 1910-я гады, выязджаў у экспедыцыі. У 1925 годзе паводле даручэння тэатральнай і музычнай секцыі Інбелкульта ён збіраў матэрыялы па беларускіх народных танцах на Лепельшчыне і Магілёўшчыне, запісаў на фанограф 50 каляндарных і бытавых песень, мелодыі на дудцы, пастухоўскай трубе, збіраў узоры народнага адзення, тканін. У 1926—1927 гадах здзейсніў этнаграфічныя паездкі на Віцебшчыну і Смаленшчыну.

Разам з Вацлавам Ластоўскім і Мікалаем Каспяровічам у 1929 годзе ўдзельнічаў у экспедыцыі на Мазыршчыну (дэльта Дняпра і Прыпяці), дзе даследаваў матэрыяльную і духоўную культуру, археалагічныя помнікі ў Юравіцкім, Хойніцкім, Брагінскім, Лоеўскім, Рэчыцкім раёнах.

Ісак Сербаў пазбег палітычных рэпрэсій вясной і летам 1930 года, калі была разгромлена секцыя этнаграфіі паводле сфабрыкаванай справы контррэвалюцыйнай арганізацыі «Саюз вызвалення Беларусі», названы «ворагамі пралетарскай дыктатуры» і арыштаваны этнографы і археолагі, якія былі калегамі Ісака Сербава па працы ў Інбелкульце і Акадэміі навук БССР. 21 лютага 1933 года разам з шэрагам навукоўцаў, абвінавачаных у трацкізме і «недастатковым марксізме», ён быў звольнены з Інстытута гісторыі.

Але пры падтрымцы Мікалая Нікольскага ў 1934 годзе Ісаку Сербаву паводле сукупнасці навуковых прац была прысуджана навуковая ступень кандыдата гістарычных навук. У 1935 годзе ён вярнуўся на працу ў секцыю этнаграфіі Інстытута гісторыі. У 1937 годзе Ісак Сербаў разам з Міхаілам Грынблатам склаў зборнік «Прыгон у фальклоры (песні, казкі, апавяданні)». Працягваў збіраць фальклорныя матэрыялы. Яго запісы, зробленыя ў 1936 годзе ў Пухавіцкім, Лёзненскім, Шумілінскім раёнах, у 1937 годзе ў Бялынічах, увайшлі ў выданне «Жанчына ў беларускай народнай творчасці» (1940). У канцы 1930-х гадоў разам з Міхаілам Грынблатам падрыхтаваў два альбомы «Беларускае народнае мастацтва», якія былі выдадзеныя толькі ў 1951 годзе^[4].

У час Другой сусветнай вайны, з чэрвеня 1941 года ў эвакуацыі ў Тамбове, выкладаў у Тамбоўскім педагагічным інстытуце.

Навуковая дзейнасць

Паштовая марка Беларусі да 125-годдзя Ісака Сербава, 1996 г.

З 1900 года вывучаў побыт, матэрыяльную культуру, вусную паэтычную і музычную творчасць беларусаў. Сабраў багатыя калекцыі народнага адзення і мастацтва, на аснове якіх у 1951 годзе быў выдадзены альбом «Беларускае народнае мастацтва». Першым сярод беларускіх этнографаў сабраў вялікую фотатэку, у якой зафіксаваныя тыпы адзення жыхароў розных куткоў Палесся, жылля, гаспадарчых пабудоў, вырабаў рамёстваў. Сабраныя этнаграфічныя матэрыялы і назіранні абагульніў у працах «Сяло Вялікае; Малюнкі з жыцця Беларусі» (1910), «Вандроўкі па Палессі 1911 і 1912 гг.» (1914), «Беларусы-сакуны» (1915).

У 2013 годзе Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі выдала альбом «Беларусы ў фотаздымках Ісака Сербава. 1911—1912», дзе былі апублікаваныя 442 фотаздымкі з этнаграфічных экспедыцый 1911—1912 гадоў.

Бібліяграфія

• Город Гомель (Могилевской губ.) : с 68 автотипиями. Вильна, 1911 (у суаўтарстве з Ф. А. Жудро і Д. І. Даўгялам).
• Поездки по Полесью 1911 и 1912 гг. Вильна, 1914.
• Аб беларускай народнай песні // Гоман, 1918.
• Археалагічныя раскопкі ў аколіцах Менску ў 1925 г. Мн., 1927.
• Вічынскія паляне. Мн., 1928.
• Археалагічныя помнікі Ушацкага раёна Полацкай акругі // Зал. аддз. гуманіт. навук БАН. Мн., 1930. Кн. 11. Пр. ар-хеал. камісіі, т. 2.
• Археалагічныя абследаванні ў вадазборах рэк Проні — Ухлясці ў был. Магілёўшчыне // Працы секцыі археалогіі Ін-та гісторыі БАН. Мн., 1932. Т. 3.

Зноскі

1. Národní autority České republiky Праверана 7 лістапада 2022.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863'></a>
2. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 344. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0238-5 (Т. 14).
3. Баринов И. Исаак Сербов: как школьный учитель стал большим учёным (к 150-летию со дня рождения)
4. Лабачэўская В. Матэрыялы да біяграфіі Ісака Абрамавіча Сербава (1871—1943) // Homo Historicus. 2022. С. 38-55.