Агарыкальныя

Ага́рыкальныя, агарыкавыя, пласціністыя (Agaricales) — парадак вышэйшых базідыяльных грыбоў з групы гіменаміцэтаў.

Агарыкальныя
Шампіньён звычайны (Agaricus campestris)
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Грыбы Падцарства:  Вышэйшыя грыбы Аддзел:  Базідыяльныя грыбы Пададдзел:  Agaricomycotina Клас:  Агарыкаміцэты Падклас:  Agaricomycetidae Парадак:  Агарыкальныя
Міжнародная навуковая назва
Agaricales Underw., 1899
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   194402 NCBI   5338 EOL   5676 MB   90508 FW   351218

Класіфікацыя

Адрозніваецца 12 сямействаў, каля 8 тыс. відаў, пашыраных ва ўсіх кліматычных паясах абодвух паўшар’яў. На Беларусі 110 родаў уключаюць 1,5 тысяч відаў. Найбольшыя сямействы: агарыкальныя, ці шампіньёнавыя (Agaricaceae), і балетавыя (Boletaceae), якія вылучаюць у самастойны парадак. Сярод іншых сямействаў: аманітавыя, ці мухаморавыя (Amanitaceae), бальбітыевыя (Bolbitiaceae), гіграфоравыя (Hygrophoraceae), гнаевіковыя (Coprinaceae), макрухавыя (Gomphidiaceae), павуціннікавыя (Cortinariaceae), радоўкавыя (Tricholomataceae), энталомавыя, ці ружовапласціннікавыя (Entolomataceae), свінухавыя (Paxillaceae), страфарыевыя (Strophariaceae), сыраежкавыя (Russulaceae).

Апісанне

Пладовыя целы аднагадовыя, звычайна мяккамясістыя, радзей пругкія, маюць шапку і ножку (звычайна цэнтральную). Гіменафор пласціністы або трубчасты, у многіх спачатку прыкрыты прыватным пакрывалам (плеўка з рыхлага спляцення гіфаў), якое пазней разрываецца і застаецца ў выглядзе кольца на ножцы (напр., віды з роду маслякоў); у іншых развіваецца таксама і агульнае пакрывала (спачатку на ўсім пладовым целе, потым застаецца накшталт кубачка-вольвы на ножцы і як шматкі на шапцы, напр., шампіньён ядомы, грыбы з роду вальварыела). Пласцінкі могуць быць свабодныя, прымацаваныя да ножкі краем або зубцом, сыходныя па ножцы і інш. Ножка рознага колеру, кансістэнцыі і формы (цыліндрычная, патоўшчаная, звужаная, гладкая слізістая, укрытая лускавінкамі або валакністая, шчыльная, пустая і інш.), часам бакавая ці яе зусім няма (шапка сядзячая). Споры аднаклетачныя, іх памеры, форма, колер зменлівыя.

Асаблівасці біялогіі

Большасць агарыкальных — сапратрофы на глебе, подсціле, драўніне, мікарызаўтваральнікі (забяспечваюць водна-салявое жыўленне дрэў), радзей — паразіты на жывых дрэвах, пладовых целах інш.

Спажыванне

Многія (амаль 200 відаў) — каштоўныя ядомыя грыбы: баравік (Boletus), падасінавік (Leccinum aurantiacum), падбярозавік (Leccinum scabrum), маслякі (Suillus), зялёнка (Tricholoma equestre), падзялёнка (Tricholoma portentosum), шампіньён (Agaricus), рыжык (Lactarius deliciosus), вешанка звычайная (Pleurotus ostreatus), грузд (Lactarius), сыраежка (Russula) і інш. Ёсць ядавітыя: мухаморы (Amanita) (чырвоны (Amanita muscaria), жоўта-зялёны (Amanita citrina), парфіравы (Amanita porphyria), пантэрны (Amanita pantherina), бледная паганка (Amanita phalloides) і інш.), апенька несапраўдная серна-жоўтая (Hypholoma fasciculare), пабеленая і белаватая гаварушкі, валаконніцы (земляная (Inocybe geophylla), надарваная (Inocybe lacera) і Келе (Inocybe queletii)), страфарыя Гарнемана (Stropharia hornemannii) і інш.

Гл. таксама

• Падвішань
• Лускаўніца
• Макруха
• Свінуха
• Страфарыя
• Энталома
• Агнёўка яловая
• Калоцыбе фіялкавая
• Ліяфіл зрослы

Літаратура

• Агарыка́льныя, пласціністыя // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — С. 72—73. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).