Карчова

Карчо́ва^[1] (трансліт.: Karčova, руск.: Карчёво) — аграгарадок^[2] у Баранавіцкім раёне Брэсцкай вобласці. Уваходзіць у склад Гарадзішчанскага сельсавета. Размешчаны за 35 км на поўнач ад Баранавічаў, за 1 км ад ракі Сэрвач.

Аграгарадок Карчова Краіна Беларусь Вобласць Брэсцкая Раён Баранавіцкі Сельсавет Гарадзішчанскі Каардынаты 53°22′02″ пн. ш. 26°07′00″ у. д.HGЯO Ранейшыя назвы Туганавічы Насельніцтва ▼306 чал. (2019) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 163 Паштовыя індэксы 225369 Аўтамабільны код 1 СААТА 1204812035 Карчова на карце Беларусі ±

Карчова на Вікісховішчы

Назва

Найраннейшая назва Туганавічы, як і пазнейшая Туганава, напэўна, антрапанімічная. У краязнаўчай літаратуры сцвярджаюць, што Туган быў татарынам, што звычайна падмацоўваюць згаданымі пад 1566 і 1570 гадамі паблізу Туганавічаў урочышчамі Ардынка (Ардынцоўшчына), Татараўшчына і «гаем альховым за татарамі». Аднак пэўны Туган з крыніц не вядомы. Магчыма, версія такога паходжання назвы даволі позняя, бо Адам Міцкевіч, добра знаёмы з мясцовасцю і мясцовымі паданнямі, выводзіць князёў Туганаў, гаспадароў возера Свіцязь, літоўцамі, васаламі вялікага князя Міндоўга.

Сярод балцка-літоўскіх двухасноўных імёнаў вядомыя асновы Tu-, Gan-, якія ў імёнах тыпу Tu-gaud’as, Tu-min’as, Bu-gan’as, Sta-gan’as^[3]. Паблізу былых Туганавічаў, пад Карэлічамі — Тударава, ад Tu-daras з той жа першай асновай Tu-. Непасрэдна ў туганаўскім наваколлі — адыменныя тапонімы Трацэвічы, Трасейкі, Равіны (< Tratas, Traseikis, Rovinas).

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У сярэдзіне XV стагоддзя Туганавічы належалі панам Юшку і Івашку Гойцавічам, тады пан Івашка даў дзве «службы» ў Туганавічах наваградскаму баярыну, продку Цяраевічаў. Гойцавічы не пакінулі нашчадкаў і не жылі ўжо да 1470 года, спадкаваў ім вялікі князь Казімір, якія даў адну частку Туганавічаў князю Івану Масальскаму, а другую — пану Мікалаю Няміравічу. Упершыню сяло Туганава згадваецца 10 чэрвеня 1471 года, калі маршалак гаспадарскі Мікалай Няміравіч запісаў яго сваёй жонцы Альжбеце, а пасля яе смерці — касцёлу ў Ішкалдзі пад юрысдыкцыю віленскага біскупа. Аднак пасля смерці пана Мікалая Няміравіча (каля 1489) яго частка Туганавічаў вярнулася да вялікага князя Казіміра. Пасля паланення, напэўна, у бітве на Вядрошы, князя Сямёна Іванавіча Масальскага, да гаспадара, ужо вялікага князя Аляксандра, перайшла і другая частка Туганавічаў. У 1509 годзе князь Сямёнавіч Іванавіч вярнуўся пасля 9-гадовага палону і ў 1510 годзе ўжо вялікі князь Жыгімонт Стары зноў даў яму Туганавічы, а ў 1511 годзе дадаў да іх сенажаць і поле. У 1514 годзе гаспадар разбіраў спрэчку свайго двараніна Сямёна Іванавіча з яго туганавіцкімі суседзямі Грынем і Еськам Цяраевічамі (Тэраевічамі), баярамі наваградскімі. Лістом ад 31 студзеня 1529 года вялікі князь Жыгімонт Стары зноў пацвердзіў Сямёну Іванавічу двор Туганавічы, а таксама дадаў мядовую і піўную карчму ў Цырыне і поле ў Варончы. У 1556 годзе ў Туганавічах праведзена валочная памера, тым часам двор ужо належаў сынам Сямёна Іванавіча — Міхаілу і Івану, якія называліся прыдомкам Туганаўскія.

У XVII стагоддзі маёнткам па частках валодалі Дайнэкі, Гарніцкія, Касцянецкія і Туганоўскія. З 1758 года Туганавічы сталі ўласнасцю Верашчакаў. У другой палове XVIII стагоддзя створаны Туганавіцкі пейзажны парк, плошчай каля 5 га.

Пад уладай Расійскай імперыі

Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) у складзе Расійскай імперыі. У 1798 годзе маёнтак і вёска Туганавічы мелі 40 дамоў. Частымі гасцямі гаспадароў маёнтка былі Адам Міцкевіч, Ян Чачот, Тамаш Зан, Ігнат Дамейка.

З 1831 года маёнтак зноў набылі Туганоўскія. Канстанцін Туганоўскі ўзяў шлюб з Соф’яй Верашчакай; падтрымліваў сувязі з Кастусём Каліноўскім, дапамагаў яму ў рэвалюцыйнай барацьбе. У час паўстання 1863—1864 гадоў у маёнтку Туганавічы была створана зброевая майстэрня, адкуль зброя перапраўлялася ў адзін з цэнтраў паўстання — Мілавіды.

Найноўшы час

У 1909 годзе вёска Карчова ў Цырынскай воласці Навагрудскага павета Мінскай губерні.

З 1921 года ў складзе Польскай Рэспублікі, у Цырынскай гміне Навагрудскага павета.

З 1939 года ў складзе БССР. З 15 студзеня 1940 года ў Гарадзішчанскім раёне Баранавіцкай, з 8 студзеня 1954 года Брэсцкай абласцей, з 25 снежня 1962 года ў Баранавіцкім раёне.

• 
  Вікенцій Дмахоўскі. Туганавічы, двор і пуня. 1861
• 
  Туганавічы на малюнку Н. Орды. XIX ст.
• 
  Туганавічы на малюнку Н. Орды. XIX ст.
• 
  Туганавічы на малюнку Н. Орды. XIX ст.

З 16 ліпеня 1954 года па 26 чэрвеня 2013 года вёска ўваходзіла ў склад і з’яўлялася цэнтрам Карчоўскага сельсавета^[4].

Інфраструктура

• 1971 год — камбінат бытавога абслугоўвання, 8-гадовая школа, клуб, бібліятэка, ветэрынарны ўчастак, аддзяленне сувязі, магазін.
• 1998 год — сядзібы выканкома сельсавета і калгаса, механічныя майстэрні, ветэрынарны ўчастак, базавая школа, клуб, бібліятэка, аддзяленне сувязі, Дом быту, магазін.

Насельніцтва

• 74 двары, 517 жыхароў (1909)
• 342 жыхары (1959)
• 445 жыхароў (1970)
• 123 гаспадаркі, 413 жыхароў (1971)
• 175 падвор’яў, 496 жыхароў (1998)
• 175 гаспадарак, 464 жыхары (2005)

Славутасці

• Туганавіцкі парк (другая палова XVIII стагоддзя), на левым беразе р. Сэрвач —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000729шыфр 113Г000729
• Камень філарэтаў, у глыбокім яры недалёка ад парка — геалагічны помнік прыроды рэспубліканскага значэння
• Дубы-блізняты «Туганавіцкія» — помнікі прыроды рэспубліканскага значэння
• Брацкая магіла савецкіх воінаў
• Царква прападобнага Серафіма Сароўскага (2008)

Старачаная спадчына

Сядзіба ў Туганавічах. Канец XIX ст.

• Сядзіба Верашчакаў

Вядомыя ўраджэнцы

• Марыля Верашчака (1799—1863) — каханая Адама Міцкевіча.

Зноскі

1. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
2. Решение Барановичского районного Совета депутатов от 14.03.2008 N 47 «О преобразовании сельских населенных пунктов Барановичского района в агрогородки»
3. Z. Zinkevičius. Lietuvių asmenvardžiai. Vilnius, 2008. С. 88, 151.
4. Решение Брестский облсовет 286 26.06.2013 Об изменениях в административно-территориальном устройстве Барановичского района Брестской области (руск.). Архівавана з першакрыніцы 2 жніўня 2015. Праверана 2 жніўня 2015.