Лудза

Лудза (лат.: і латг.:  Ludza), да 1920 года Люцын (польск.: Lucyn) — невялікі горад у Латгаліі на ўсходзе Латвіі. Насельніцтва 10247 чалавек (2004). Горад перасякае траса міжнароднага значэння Рыга — Масква. Чыгуначная станцыя на лініі Рэзэкнэ — Вялікія Лукі.

Горад Лудза лат.: Ludza Герб Краіна  Латвія Статус краявы горад Рэгіён Латгалія Край Лудзенскі Каардынаты 56°32′38″ пн. ш. 27°43′16″ у. д.HGЯO Першая згадка 1177 Ранейшыя назвы да 1920 Люцын Плошча 10,53 км² Водныя аб’екты Ліелайс-Лудзас і Q15220133? Насельніцтва ▼7 524 чал. (1 студзеня 2024)[1] Шчыльнасць 827.9 чал./км² Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код +371 657 Паштовы індэкс LV-5701[2] Код ATVK 0680201[3] Афіцыйны сайт ludzaspils.lv Лудза на карце Латвіі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Гарадскі герб з Пагоняй, 1843 г.

Сярэднявечча

Сустракаецца інфармацыя, пра першую згадку Лудзы Іпацьеўскім летапісам пад 1174 года як горада Лучын. Аднак, Лучын адназначна названы летапісам горадам у Смаленскай зямлі і тоесны Лудзе быць не можа.

Да 1399 года тут пабудаваны замак, фарпост Лівонскага ордэна на ўсходзе.

У 1481 годзе войскі Маскоўскай дзяржавы захапілі і зруйнавалі замак, ён быў адноўлены толькі ў 1525 годзе, а ў 1552 годзе зноў зруйнаваны маскоўцамі.

Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Каралеўствам Польскім

30 жніўня 1559 года Лівонскі ордэн перайшоў пад пратэктарат Вялікага Княства Літоўскага. У 1566 годзе Люцын увайшоў ва ўтворанае Задзвінскае княства. У часы Інфлянцкай вайны (1558—1582) мястэчка наведаў кароль і вялікі князь Стэфан Баторы, па загаду якога замак умацавалі і размясцілі ў ім тысячную залогу. З XVI ст. тут існаваў драўляны касцёл (упамінаецца ў 1599 годзе).

У 1677 годзе Люцын увайшоў у склад Інфлянцкага ваяводства. У 1687 годзе ў мястэчку збудавалі новы драўляны касцёл (згарэў у 1736 годзе, адбудаваны ў 1738 годзе).

Пад уладай Расійскай імперыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 годзе Люцын апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, дзе стаў цэнтрам Люцынскага павета Віцебскай губерні^[4]. У 1777 годзе ён атрымаў статус горада ад расійскай імператрыцы Кацярыны II. 21 верасня 1781 года афіцыйна зацвердзілі гарадскі герб Люцына з Пагоняй^[5]. На 1881 год у горадзе было 754 будынкі, дзейнічалі касцёл, лютэранская кірха, царква, сінагога і 4 іўдзейскія малітоўныя дамы.

У Першую сусветную вайну 22 лютага 1918 года Люцын занялі войскі Германскай імперыі.

• Старая графіка Люцына
• 
  Агульны выгляд, 1797 г.
• 
  Замак, 1797 г.
• 
  Замак. Н. Орда, 1875—1876 гг.
• 
  Замак паводле Н. Орды, 1876 г.

Найноўшы час

1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай I з’езда КП(б) Беларусі Люцын увайшоў у склад Беларускай ССР^[6]. У 1920 годзе бальшавікі перадалі горад Латвіі. У 1922—1925 гадах у горадзе дзейнічала Люцынская дзяржаўная беларуская гімназія.

У 1940 годзе Лудза апынулася ў складзе Латвійскай ССР. У Другую сусветную вайну з 3 ліпеня 1941 да 23 ліпеня 1944 года горада знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Рэйха. У 2009 годзе Лудза стала цэнтрам края.

• Места на старых здымках
• 
  Замак, 1903 г.
• 
  Саборная царква, 1913 г.
• 
  Саборная вуліца, да 1918 г.
• 
  Беларуская школа, 1932 г.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1864 год — 3530 чал., з іх 1200 каталікоў, 416 праваслаўных, 54 раскольнікі, 37 пратэстантаў і 1778 іўдзеяў^[7]; 1880 год — 5258 чал.; 1897 год — 5140 чал., з іх 1151 беларусаў, 678 рускіх, 237 латышоў, 228 палякаў, 22 украінцы, 11 немцаў і 2801 іўдзей
• XX стагоддзе: 1989 год — 11 853 чал., з іх 46,29% латышоў, 45,73% рускіх, 2,79% беларусаў, 1,75% украінцаў, 1,27% палякаў, 0,62% літоўцаў і 1,55% іншых
• XXI стагоддзе: 2016 год — 8718 чал.

Культура

Дзейнічае Лудзенскі краязнаўчы музей.

Славутасці

• Замак (XIV ст.)
• Капліца Святога Тадэвуша (1738)
• Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі (1938—1993)
• Лютэранская кірха (1872)
• Малельня стараверская (1923)
• Сінагога (XIX ст.)
• Царква саборная Прачыстай Багародзіцы (1843—1845)

Галерэя

• Славутасці Лудзы
• 
  Замак
• 
  Капліца Святога Тадэвуша
• 
  Саборная царква
• 
  Лютэранская кірха

• 
  Былая сінагога
• 
  Стараверская малельня
• 
  Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі
• 
  Вятрак у краязнаўчым музеі

Вядомыя асобы

• Антоні Фердынанд Асяндоўскі (1878—1945) — польскі пісьменнік.
• Карл Іванавіч Багдановіч — геолаг і падарожнік. Акадэмік Польскай Акадэміі навук.
• Мікалай Аляксандравіч Збіткоўскі (1884-?) — беларускі батанік.
• Міхась Калінін — беларускі мастак.
• Мікола Панькоў (1911—1995) — беларускі грамадскі дзеяч.
• Дайніс Крыштапанс (нар. 1990) — латышскі гандбаліст.

У Лудзе пахаваная беларуская пісьменніца Вольга Нікановіч-Сахарава (1884—1943).

Зноскі

1. Iedzīvotāju skaits pēc tautības reģionos, pilsētās, novados, pagastos, apkaimēs un blīvi apdzīvotās teritorijās gada sākumā (pēc administratīvi teritoriālās reformas 2021. gadā) — Central Statistical Bureau of Latvia. Праверана 19 чэрвеня 2024.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q39420022'></a>
2. Кніга паштовых індэксаў Латвіі - красавік 2011 (лат.)
3. Класіфікатар адміністрацыйных тэрыторый і тэрытарыяльных адзінак Латвіі - 16 лютага 2011 (лат.)
4. Manteuffel G. Lucyn // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce (польск.). — Warszawa, 1884. S. 462.
5. Полное собрание законов Российской Империи. Собрание Первое. Том XXI. — СПб, 1830. С. 271.
6. Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 4 / [рэд. В.Л. Насевіч]. — 270 с., іл. с. — ISBN 978-985-508-476-2. С. 20.
7. Przegląd Powszechny. Nr. 1, 1884. S. 34.