Расоны

Расо́ны^[3] (афіц. транс.: Rasony) — гарадскі пасёлак у Віцебскай вобласці Беларусі, цэнтр Расонскага раёна, на беразе Расонскага возера. За 170 км ад Віцебска, 45 км ад чыгуначнай станцыі Дрэтунь на лініі Полацк—Невель (Расія), аўтамабільнымі дарогамі злучаныя з Полацкам, Верхнядзвінскам, Невелем. Насельніцтва 4 888 чал. (2017)^[4].

Гарадскі пасёлак Расоны Узнясенская царква Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Расонскі Каардынаты 55°53′ пн. ш. 28°48′ у. д.HGЯO Першая згадка 1552 Гарадскі пасёлак з 1958 Вышыня цэнтра 150 м[1] Насельніцтва ▼4 401 чал. (1 студзеня 2025)[2] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2159 Паштовы індэкс 211460 Аўтамабільны код 2 СААТА 2242551000 Афіцыйны сайт rossony.vitebsk-region.gov.by Расоны на карце Беларусі ±

Расоны на Вікісховішчы

Гісторыя

Паводле археалагічных раскопак, першыя паселішчы на месцы сучаснага пасёлка існавалі ўжо ў X—ХІІ стст.^[5] Першы пісьмовы ўспамін пра Расоны як вёску ў складзе Полацкага ваяводства змяшчаецца ў «Полацкай рэвізіі» і датуецца 1552 годам. У той час мясціна знаходзілася ў валоданні Ф. Корсака^[6] і налічвала 7 дымоў. У Інфлянцкую вайну вёску акупавалі войскі маскоўскага цара Івана Жахлівага, але праз некаторы час Стэфан Баторы вызваліў паселішча.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Расоны апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Полацкай (з 1796 — у Беларускай, а з 1802 — у Віцебскай губерні). Паводле звестак Віцебскага губернскага статыстычнага камітэту, станам на 1877 год тут было 12 дымоў; тут існавала карчма, працавалі прыватныя агульнаадукацыйныя жаночае (1866) і мужчынскае (1869) вучылішчы, дзейнічалі 2 царквы. У 1905 годзе вёска ўвайшла ў склад Вазнясенскай воласці Полацкага павета.

1 студзеня 1919 года згодна з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі Расоны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала вёску разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Расоны вярнулі БССР, дзе яны зрабіліся цэнтрам раёна (цягам 1962—1965 у Полацкім раёне.).

У Другую сусветную вайну з 15 ліпеня 1941 да 12 ліпеня 1944 вёска знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 14 сакавіка 1958 года пасёлак атрымаў афіцыйны статус гарадскога пасёлка^[7].

13 лістапада 2005 года ў Расонах асвяцілі кутны камень касцёла святога Іасафата Кунцэвіча^[8]. 20 студзеня 2006 года адбылося зацверджанне гербу пасёлка. 19 красавіка 2010 года Расоны ўзнагародзілі вымпелам «За мужнасьць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны»^[9].

Насельніцтва

Год Колькасць 1995 5 500 2006 5 500 2009 5 409 Год Колькасць 2016 4 946 [10] 2019 4 903 2020 4 800 [11] Год Колькасць 2021 4 808 [12] 2022 4 670 [13] 2023 4 581 [14] Год Колькасць 2024 4 518 [15] 2025 4 401 [2]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, дрэваапрацоўчай прамысловасці. Гасцініца «Расоны». Дом паляўнічага.

Культура

• Музей баявой садружнасці беларускіх, рускіх, латышскіх і літоўскіх партызан у гады Вялікай Айчыннай вайны.

Славутасці

Расонская сядзіба

• Касцёл Святога Язафата Кунцэвіча (2010);
• Расонская Узнясенская царква;
• Расонская сядзіба.
• Мемарыяльны комплекс

Вядомыя асобы

• Анатоль Канапелька — беларускі паэт, перакладчык;
• Сцяпан Іванавіч Жукаў (1923—1997) — ваенны лётчык, Герой Савецкага Саюза. Пэўны час жыў у Расонах^[16];
• Аляксандр Пятровіч Ласкаўнёў (нар. 1949) — беларускі навуковец у галіне матэрыялазнаўства.
• Дзяніс Урад (нар. 1991) — афіцэр Генеральнага штабу Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, палітычны зняволены.

Гл. таксама

• Пасёлкі гарадскога тыпу Віцебскай вобласці;
• Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі.