Слуцкая гімназія

Слуцкая гімназія (цяпер ДУА «Гімназія № 1 г. Слуцка»^[1]) — найстарэйшая адукацыйная ўстанова сучаснай Беларусі, другая пасля Віленскага ўніверсітэта, заснаваная ў 1617 годзе Янушам Радзівілам у Слуцку.

Дзяржаўная ўстанова адукацыі «Гімназія № 1 г. Слуцка»
Заснаваны	1617
Тып	гімназія
Краіна	Расійская імперыя Рэч Паспалітая  СССР  Беларусь
Размяшчэнне	Слуцк
Адрас	Слуцк, вул. Камсамольская, д. 7
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

На малюнку Н. Орды

Гімназія і кальвінскі збор на пачатку XX стагоддзя

20 мая 1617 года Януш VI Радзівіл падпісаў грамату аб заснаванні кальвінісцкай школы, якая ў 1630-х гадах была пераўтвораная ў кальвінісцкую гімназію^[2]. Будынак гімназіі быў драўляным. Паводле даследванняў Рыгора Родчанкі, гімназія працавала на працягу трох стагоддзяў бесперапынна. Адукацыя ў гімназіі была платнай. У гімназіі адбывалася раздзяленне вучняў па класах, а не прадметах. Вывучаліся польская, лацінская, грэчаская і нямецкая мовы, а таксама этыка, рыторыка, гісторыя, матэматыка і заканадаўства^[3].

Кальвінская навучальная ўстанова ўжо ў XVII стагоддзі заваявала вядомасць і славу далёка за межамі Беларусі як «Слуцкія Афіны» і як «Узорная Слуцкая гімназія». І яна змагла зрабіць гэта толькі таму, што каля яе калыскі стаялі выдатныя педагогі свайго часу.

У пачатку XVIII стагоддзя адмянілі цэнз па веравызнанні, пасля чаго акрамя кальвіністаў у школе пачалі навучацца каталікі, якія з часам склалі асноўную масу навучэнцаў^[4]. Побач з гімназіяй працаваў інтэрнат для бедных вучняў. Пачатковая адукацыя была бясплатнай^[3].

У 1809 годзе расійскія ўлады змянілі статус установы на павятовую школу Мінскай губерні. Пасля працэсу філаматаў у 1824 г. была зачынена кальвінісцкая гімназія ў Кейданах i супраць школы ў Слуцку былі высунуты цяжкія абвінавачанні. Таму Віленскі сінод даручыў свайму куратару Ваўжынцу Путкамеру вырашыць з рэктарам Віленскага ўніверсітэта Пеліканам пытанне са школай у Слуцку і магчымасць пераўтварэнне яе ў гімназію. Атрымаўшы дазвол ад рэктара і ад урада^[5], у 1827 годзе была адноўлена слуцкая гімназія пад кіраўніцтвам Леапольда Ваноўскага.

У 1829 г. Путкамер пачаў будаваць новы корпус гімназіі. Пры закладцы ганаровага каменю, Путкамер сказаў запамінальную прамову^[5][6].

У 1881 кальвінісцкая гімназія канчаткова перайшла пад апеку расійскіх уладаў, з гэтага часу яна звалася мужчынскай гімназіяй у Слуцку. У 1889 годзе ў ёй навучалася каля 300 чалавек.

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі гімназія была пераўтворана ў сярэднюю школу. У час Вялікай Айчыннай вайны ў будынку школы месціўся нямецкі шпіталь. У час вызвалення Беларусі з-пад акупацыі ў 1944 годзе будынак быў пашкоджаны бомбай — аднаўленне будынку цягнулася пяць гадоў і было скончана толькі ў 1949-м годзе. У гонар вучняў гімназіі, якія загінулі ў часе вайны, на тэрыторыі школы быў усталяваны помнік^[7].

Статус гімназіі быў нададзены зноў толькі ў 1998 годзе, калі школа была ператворана ў гімназію № 1 з паглыбленым вывучэннем англійскай мовы. У 2003 і 2009 гадах гімназія паспяхова прайшла дзяржаўную атэстацыю.

Будынак гімназіі

Праект старога будынка гімназіі

Сучасны выгляд

Гімназія ў 2012 годзе

Найстарэйшай школай слуцкая гімназія з'яўляецца ўскосна. Драўляны будынак, існаваўшы раней, быў заменены каменнай будовай у стылі класіцызму ў 1829—38^[8] (паводле іншых звестак, у 1852-54^[9]) гг. паводле праекту Караля Падчашынскага^[10]. На першым паверсе будынка размяшчаліся класы, на другім — бібліятэка і школьная канцылярыя. Гэты будынак выкарыстоўваецца цяпер як адзін з карпусоў гімназіі.

На тэрыторыі гімназіі змяшчаліся таксама школьны сад і драўляныя хаты настаўнікаў. Да 1940-х гадоў побач са школай дзейнічаў мураваны кальвінскі збор з вежай, пашкоджаны ў часе Другой сусветнай вайны і разабраны пасля бальшавікамі.

Новы, цагляны, корпус быў пабудаваны ў 1980 годзе, паміж будынкамі існуе пераход. У будынках дзейнічае гімназія № 1^[11].

Стары будынак, праект якога захаваўся, з'яўляецца помнікам класіцызму^[8].

Навучальны працэс

Сшытак з узорамі карункаў В. Муратавай, вучаніцы Слуцкай гімназіі. 1913 г.

У гімназію прымалі шляхетскіх дзяцей, гарадскіх жыхароў, часам сялянскіх дзяцей. Срок навучання складаў 6-8 гадоў.

Настаўнікі Анджэй Дабжанскі, Анджэй Музоній, Рэйнальд Адам і іншыя заснавальнікі Слуцкай школы — аўтары статута і дапаможнікаў — былі педагогамі еўрапейскага ўзроўню. Дарэчы, па дапаможніку па рыторыцы, створаным Рэйнгальдам Адам, пазней вучыўся Міхаіл Ламаносаў. Гімназістамі, у адпаведнасці са статутам, маглі стаць практычна ўсе здольныя падлеткі, незалежна ад веравызнання і сацыяльнага паходжання. У навучанні выкарыстоўваліся лепшыя вядомыя методыкі таго часу, былі і такія, якія б сёння ні ў якім разе не ўжываліся ў педагогіцы. Напрыклад, каб зацікавіць вучняў лепш і глыбей ведаць лацінскую мову, якая тады з’яўляўся мовай навукі, на працягу двухсот пяцідзесяці гадоў у Слуцкай школе за дадатковае вывучэнне лацінскіх тэкстаў вучні атрымлівалі піва. Гімназіст за дзень мог зарабіць дзве шклянкі.

Даследчык Якаў Парэцкі ў Ленінградзе адшукаў «Статут Слуцкай школы», які быў выдадзены ў Любчы ў 1628 годзе. На аснове гэтай крыніцы навуковец даказвае, што ў пачатку XVII стагоддзя цэнтр гуманістычнай педагагічнай думкі, па сутнасці, перамясціўся з Заходняй Еўропы ў Слуцк. Вызначана, такое сцвярджэнне — не перабольшанне. Нездарма ж з’явілася назва «Слуцкія Афіны». У сценах школы кожнаму не толькі давалі вялікі аб’ём ведаў, але і вучылі па-сапраўднаму думаць. Пры гэтым умела выкарыстоўваўся дыялог настаўніка з вучнем. А менавіта яго як плённую форму навучання ўвёў Платон у сваёй знакамітай Афінскай акадэміі  (руск.)^[12].

У 1809—1836 гадах Слуцкая гімназія двойчы рэфармавалася: уводзіліся новыя прадметы, упершыню быў прызначаны свецкі дырэктар. Паступова школа пачала пераходзіць з польскай на рускую мову навучання. У сценах гімназіі разгарнулася барацьба паміж прыхільнікамі польскай і рускай культур. Яна дасягнула свайго кульмінацыйнага пункта ў 1862—1863 гадах. У 1863 годзе, пасля падаўлення паўстання пад кіраўніцтвам К. Каліноўскага выкладанне польскай мовы ў Слуцкай гімназіі было адменена назаўсёды.

У адной з залаў гімназіі выступаў Якуб Колас. У 1923 годзе ў Слуцку праходзілі курсы павышэння кваліфікацыі для настаўнікаў, і Колас чытаў лекцыі па методыцы выкладання беларускай мовы. Для слухачоў курсаў паэт упершыню прачытаў сваю паэму «Новая зямля».

Вядомыя выкладчыкі

• Кастусь Мардар’евіч Гадыцкі-Цвірка
• Мацвей Васілевіч Фурсаў

Вядомыя вучні

• Альгерд Абуховіч (1840—1898) — беларускі пісьменнік, перакладчык.
• Белабоцкі Андрэй Хрыстафоравіч (сярэдзіна XVII ст. — пасля 1712) — польска-беларуска-рускі паэт і філосаф эпохі барока.
• Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч (1731—1826) — каталіцкі дзеяч, першы архібіскуп Магілёўскі. Член Расійскай акадэміі  (руск.) (1807).
• Уладзіслаў Канстанцінавіч Борзабагаты (1831—1886) — рэвалюцыянер-дэмакрат, мемуарыст. Кіраўнік паўстання 1863-64 у Навагрудскім павеце.
• Адам Антонавіч Вайніловіч (1806—1874) — сярэднезаможны землеўласнік Слуцкага павета Мінскай губерні, папячыцель сельскіх запасных магазінаў Слуцкага павета (1835—1845). Бацька Эдварда Адамавіча Вайніловіча.
• Эдвард Адамавіч Вайніловіч (1847—1928) — беларускі і польскі грамадскі дзеяч.
• Аляксандр Валіцкі (1826—1893) — літаратар, музычны крытык, выдавец.
• Даукша Эдвард Якуб  (руск.) (1836 — каля 1890) — літоўскі паэт і перакладчык.
• Язэп (Восіп) Лявонавіч Дыла (1880—1973) — беларускі пісьменнік і грамадскі дзеяч.
• Павел Якаўлевіч Жаўрыд (1899—1939) — дзеяч беларускага нацыянальнага руху і антысавецкага ваеннага супраціву.
• Ілья Капіевіч (каля 1651—1714) — асветнік, выдавец, перакладчык, паэт, пісьменнік.
• Сямён Арыевіч Косберг (1903—1965) — доктар тэхнічных навук, эксперт у галіне авіяцыйных рухавікоў і ракетных рухавікоў, Лаўрэат Ленінскай прэміі, Герой Сацыялістычнай працы.
• Эдуард-Антон Якаўлевіч Красоўскі (1821—1899) — урач, заснавальнік акушэрства ў Расіі.
• Баніфацый Урбанавіч Крупскі (1822—1903) — беларускі палітычны, культурны і гаспадарчы дзеяч Расійскай імперыі.
• Урбан Баніфацевіч Крупскі (1863—1915) — беларускі палітычны, культурны і гаспадарчы дзеяч Расійскай імперыі.
• Генрых Казіміравіч Кулакоўскі (1808 — ?) — расійскі ўрач.
• Самуіл Гарацыевіч Лазінскі (1874—1945) — расійскі гісторык, сурэдактар Яўрэйскай энцыклапедыі  (руск.) (1907-13).
• Іпаліт Восіпавіч Младзецкі (1855—1880) — слуцкі мешчанін, тэрарыст-адзіночка.
• Іван Алаізіевіч Навацкі — архітэктар, петракоўскі губернскі інжынер
• Непакойчыцкі Артур Адамавіч  (руск.) (1813—1881) — рускі генерал, удзельнік Каўказскіх паходаў, Крымскай вайны і руска-турэцкай вайны 1877—1878 гадоў.
• Адам Плуг (1823—1903) — польскі і беларускі пісьменнік, публіцыст.
• Януш Радзівіл (1612—1655) — польны гетман літоўскі (1646—1654), ваявода віленскі.
• Дзмітрый Сабалеўскі — дзеяч беларускага руху 1917—1918 гадоў^[13]
• Эдмунд Леапольдавіч Фрык — архітэктар, віцебскі губернскі інжынер
• Вітольд Карлавіч Цэраскі (1849—1925) — расійскі астраном, член-карэспандэнт Пецярбургскай АН).
• Напалеон Казіміравіч Чарноцкі (1866—1937) — беларускі публіцыст, перакладчык.
• Іван Савіч Чымбург (1904—1978) — беларускі філосаф, спецыяліст па марксісцкай філасофіі, рэктар Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта ў 1949—1952.

Зноскі

1. Подведены итоги соревнования среди учреждений образования Слуцкого района Архівавана 5 сакавіка 2016. Слуцкий районный исполнительный комитет (руск.)
2. Глебов И. Историческая записка о Слуцкой гимназии с 1617 до 1901 гг. — Вильно, 1903
3. А. П. Грицевич, «Древний город на Случи», Мінск 1985
4. Marceli Kosman, «Litewska Jednota Ewangelicko-Reformowana od połowy XVII wieku do 1939 roku», Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich w Opolu, 1986, ISBN 9788385012191
5. Лаўрэш Леанід. Род Путкамераў // Асоба і час. Беларускі біяграфічны альманах. Вып. 5.2013. С. 302—313.
6. Estreicher Karol. Wawrzyniec Puttkamer (1794—1850). Lwow. 1880. S. 13.
7. Мікалай Літвінаў. Таямніцы слуцкіх Атэнаў // Звязда : Газета. — 13 жніўня 2009. — № 150 (26508). — С. 3. — ISSN 1990-763x.
8. Слуцкая гімназія на сайце Глобус Беларусі (руск.)
9. Слуцкая гімназія на сайце Radzima.org
10. Міцянін А. А., Кукуня В. Р. Слуцкай мужчынскай гімназіі будынак. Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. — Мн., 1993. — С. 448
11. Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік / Беларус. Энцыкл.; Рэкал.: А. А. Воінаў і інш. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-078-5.
12. Слуцк. Культура и образование. Информация о городе Слуцк Архівавана 14 ліпеня 2014. (руск.)
13. Аляксандр Горны. Фота яшчэ аднаго вельмі цікавага і крышачку забытага цяпер дзеяча беларускага руху перыяду 1917-1918 гадоў Зміцера Сабалеўскага (нявызн.). Запісы беларусаведа -- facebook.com (28 студзеня 2024). Праверана 9 лютага 2024.