Сяргей Іванавіч Вавілаў

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Вавілаў.

Сяргей Іванавіч Вавілаў (руск.: Серге́й Ива́нович Вави́лов; 12 (24) сакавіка 1891, Масква — 25 студзеня 1951, Масква) — савецкі фізік, заснавальнік навуковай школы фізічнай оптыкі ў СССР, акадэмік (1932) і прэзідэнт Акадэміі навук СССР (з 1945), лаўрэат Сталінскай прэміі. Ганаровы акадэмік АН БССР (1950), Пражскай, Балгарскай, Харвацкай, Індыйскай і іншых акадэмій навук^[7]. Малодшы брат М. І. Вавілава, рускага вучонага-генетыка.

Сяргей Іванавіч Вавілаў
руск.: Сергей Иванович Вавилов
Паштовая марка СССР
Дата нараджэння	12 (24) сакавіка 1891[1]
Месца нараджэння	Масква, Маскоўская губерня, Расійская імперыя[2][1]
Дата смерці	25 студзеня 1951(1951-01-25)[3][4][…] (59 гадоў)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР[2][1]
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  РСФСР[d]  СССР
Бацька	Ivan Vavilov[d]
Род дзейнасці	фізік, выкладчык універсітэта, грамадскі дзеяч
Навуковая сфера	фізічная оптыка
Месца працы	Фізічны інстытут імя П. М. Лебедзева РАН[d] Расійская акадэмія навук[5] МДУ Дзяржаўны аптычны інстытут[d] Маскоўскі энергетычны інстытут Маскоўскі фізіка-тэхнічны інстытут
Навуковая ступень	доктар фізіка-матэматычных навук і master[d]
Навуковае званне	член-карэспандэнт РАН[d] (1931)[6] акадэмік АН СССР[d] (1932)[6]
Альма-матар	фізіка-матэматычны факультэт Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта[d]
Вядомыя вучні	М. Д. Галанін П. П. Феафілаў П. А. Чаранкоў І. М. Франк
Член у	Акадэмія навук ГДР[d] Расійская акадэмія навук (1917—1925)[d] Акадэмія навук СССР Славенская акадэмія навук і мастацтваў Сербская акадэмія навук і мастацтваў
Прэміі
Узнагароды
Цытаты ў Вікіцытатніку
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Дзяцінства і адукацыя

С. І. Вавілаў (справа) з маці і братам М. І. Вавілавым

Сяргей Вавілаў нарадзіўся ў сям'і багатага фабрыканта абутку, галоснага Маскоўскай гарадской думы Івана Ільіча Вавілава  (руск.) (1863—1928).

Вучыўся ў камерцыйным вучылішчы на Астожанцы  (руск.), затым, з 1909 года, на фізіка-матэматычным факультэце Маскоўскага ўніверсітэта  (руск.), які скончыў у 1914 годзе^[7].

Першая сусветная вайна і міжваенны час

Падчас Першай сусветнай вайны С. І. Вавілаў служыў у розных інжынерных частках. У 1914 годзе ён паступіў вальнапісаным  (руск.) у склад 25-й сапёрнага батальёна Маскоўскай ваеннай акругі^[8]. На фронце Сяргей Вавілаў скончыў эксперыментальна-тэарэтычную працу пад назвай «Частоты ваганняў нагружанай антэны»^[9].

З 1918 па 1932 выкладаў фізіку ў МДУ. Паралельна ў гэты ж час загадваў аддзяленнем фізічнай оптыкі ў інстытуце фізікі і біяфізікі Наркамздрава. У 1929 годзе стаў прафесарам. Таксама выкладаў у МВТУ імя Баўмана^[10][11].

У 20-х гадах па ініцыятыве С. І. Вавілава пачаліся даследаванні, накіраваныя на стварэнне новых для таго часу крыніц святла — люмінесцэнтных лямпаў^[7]. Затым пад яго кіраўніцтвам працы працягнуліся адначасова ў трох навуковых арганізацыях — у Фізічным інстытуце АН СССР, Дзяржаўным аптычным інстытуце і ва Усесаюзным электратэхнічным інстытуце  (руск.). Незадоўга да пачатку вайны, 30 мая 1941 года, на агульным сходзе АН СССР С. І. Вавілаў зрабіў даклад «Люмінесцэнтныя крыніцы святла», суправадзіўшы яго дэманстрацыяй першых узораў люмінесцэнтных лямпаў. У далейшым, у пасляваенныя гады, пры самым актыўным удзеле С. І. Вавілава пачалася іх шырокая прамысловая вытворчасць^[12].

У 1932 годзе Вавілаў ўзначаліў ФІАН  (руск.), тады ж стаў навуковым кіраўніком Дзяржаўнага аптычнага інстытута  (руск.)^[7].

Прэзідэнт АН СССР С. І. Вавілаў і акадэмік А. А. Лебедзеў  (руск.) з супрацоўнікам. 1940-я

У 1940 годзе С. І. Вавілаў даведаўся пра арышт свайго брата — М. І. Вавілава. У сувязі з гэтым ён дамогся прыёму ў Молатава і Берыі з мэтай вызваліць брата з-пад арышту^[13]. Аднак, М. І. Вавілаў не быў вызвалены і неўзабаве памёр у Саратаўскай турме. С. І. Вавілаў яшчэ доўга не ведаў аб долі роднага брата. Пра смерць Мікалая ён даведаўся толькі з ліста пляменніка Алега Мікалаевіча Вавілава ў 1943 годзе^[14].

Вялікая Айчынная вайна

У час Вялікай Айчыннай вайны Сяргей Вавілаў быў у эвакуацыі ў г. Іашкар-Але, дзе скончыў біяграфію Ісаака Ньютана, якая была ўпершыню апублікаваная ў 1943 годзе. Ён стаў ўпаўнаважаным Дзяржаўнага камітэта абароны СССР^[7] і кіраваў працамі па распрацоўцы новых прыбораў для ўзбраення арміі.

У 1945 годзе С. І. Вавілаў быў абраны прэзідэнтам АН СССР^[7], змяніўшы на гэтай пасадзе У. Л. Камарова. 6 сакавіка 1947 года увайшоў у першы склад вучонага савета фізіка-тэхнічнага факультэта МДУ (у далейшым — МФТІ).

Вавілаў памёр 25 студзеня 1951 года ад інфаркту міякарда. Пахаваны ў Маскве на Новадзявочых могілках (участак № 1).

Навуковая дзейнасць

Асноўным напрамкам у навуцы для Сяргея Вавілава было даследаванне оптыкі, у прыватнасці з'явы люмінесцэнцыі. У 1925 годзе Сяргей Вавілаў сумесна з В. Л. Леўшын  (руск.) правёў шэраг досведаў, падчас якіх было выяўлена памяншэнне паказчыка паглынання  (руск.) ўранавага шкла пры вялікіх інтэнсіўнасцях святла. Назіраны эфект лёг у аснову нелінейнай оптыкі^[15].

Ён увёў паняцце квантавага выхаду люмінесцэнцыі і даследаваў залежнасць гэтага параметру ад даўжыні хвалі ўзбуджальнага святла (закон Вавілава)^[7]. Даследаваў з'яву палярызацыі люмінесцэнцыі, стаў заснавальнікам новага кірунку — мікраоптыкі, шмат зрабіў для развіцця нелінейнай оптыкі^[7]. Разам са сваім аспірантам П. А. Чаранковым у 1934 годзе адкрыў Эфект Вавілава — Чаранкова (выпраменьванне Вавілава — Чаранкова)^[7]; за гэта адкрыццё Чаранкоў ў 1958 годзе, ужо пасля смерці Вавілава, быў ганараваны Нобелеўскай прэміі^[16].

Вырашыў шэраг прынцыповых пытанняў квантавай тэорыі інтэрферэнцыі. Стварыў школу савецкіх фізікаў. Распрацоўваў пытанні філасофіі прыродазнаўства, гісторыі навукі^[7].

Выданныя сачыненні

• Собрание сочинений, т. 1—3. — М., 1952—1956.
• Экспериментальные основания теории относительности. — М.-Л., 1928.
• Ломоносов и русская наука. 2 изд. — М., 1947.
• Исаак Ньютон (1643—1727). 2 изд. — М.-Л., 1945.
• Микроструктура света. — М., 1950.
• Глаз и Солнце. — М., 1927, 1932 [2-е изд.], 1938 [3-е изд.], 1941 [4-е изд.], 1950 [5-е изд.], 195? [6-е изд.], 1956 [7-е изд.], 1961 [8-е изд.], 1976 [9-е изд.], 1981 [10-е изд.], 2006 [переиздание, «Амфора»]. ISBN 5-367-00060-6.

Грамадская дзейнасць

С. І. Вавілаў быў папулярызатарам навукі, ініцыятарам стварэння Усесаюзнага асветніцкага таварыства «Знание»  (руск.) і першым старшынёй яго праўлення; шмат у чым менавіта яго намаганнямі імя М. В. Ламаносава зацвердзілася як сімвал расійскай навукі, па яго прапанове ў структуры АН СССР быў арганізаваны Музей М. В. Ламаносава.

З 1949 галоўны рэдактар 2-га выдання ВСЭ

У 1938 годзе быў абраны дэпутатам ВС РСФСР. У 1946 і 1950 гадах абіраўся дэпутатам ВС СССР.

Узнагароды і прэміі

• Два ордэна Леніна
• Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга
• Сталінская прэмія другой ступені (1943) — за навуковыя працы па фізічнай оптыцы «Тэорыя канцэнтрацыйнага тушэння флюарэсцэнцыі раствораў», «Тэорыя канцэнтрацыйнай дэпалярызацыі флюарэсцэнцыі ў растворах», «Візуальныя вымярэння квантавых флюктуацыі» (1942)
• Сталінская прэмія першай ступені (1946) — за адкрыццё і даследаванне выпраменьвання электронаў пры руху іх у рэчыве са звышсветлавой хуткасцю, вынікі якіх абагульнены і апублікаваныя ў «Працах ФІАН імя П. М. Лебедзева» (1944)
• Сталінская прэмія другой ступені (1951) — за распрацоўку люмінесцэнтных лямпаў
• Сталінская прэмія першай ступені (1952 — пасмяротна) — за навуковыя працы «мікраструктуру святла» і «Вока і Сонца» (1950)

Памяць

Сорт бэзу 'Память о Вавилове' (бел.: Памяць пра Вавілава)

• Дзяржаўны аптычны інстытут  (руск.) імя С. І. Вавілава (Ленінград)^[7].
• Інстытут гісторыі прыродазнаўства і тэхнікі імя С. І. Вавілава РАН  (руск.) (1991).
• Залаты медаль імя С. І. Вавілава  (руск.) (прысуджаецца штогод за выдатныя работы ў галіне фізікі). Заснаваны ў 1951 годзе Прэзідыумам АН СССР.^[7]
• вуліцы у розных населеных пунктах дзяржаў былога СССР.
• Навукова-даследчае судна «Акадэмік Сяргей Вавілаў»  (руск.).
• Кратар  (руск.) на адваротным баку  (руск.) Месяца^[17].
• Усерасійскі навукова-даследчы праектна-канструктарскі святлотэхнічны інстытут імя С. І. Вавілава (Масква)^[18]
• Мемарыяльныя дошкі на будынку Дзяржаўнага аптычнага інстытута, на старым будынку Фізічнага інстытута АН РАН (Міўская плошча) і на доме, дзе жыў С. І. Вавілаў
• Мінскі механічны завод імя С. І. Вавілава (1957, з 1971 у складзе БелОМА)^[7][19]
• Помнік Сяргею Іванавічу Вавілаву (1978) на тэрыторыі Мінскага механічнага завода імя С. І. Вавілава^[20].
• У СССР была выпушчана паштовая марка, прысвечаная С. І. Вавілаву

Зноскі

1. Большая российская энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 2004. Праверана 5 лістапада 2021.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1768199'></a>
2. Вавилов Сергей Иванович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1971. — Т. 4 : Брасос — Веш. — С. 216. Праверана 28 верасня 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
3. Вавилов Сергей Иванович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1971. — Т. 4 : Брасос — Веш. — С. 216. Праверана 27 верасня 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
4. Sergei Iwanowitsch Wawilow // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a>
5. Geltman D. V. Владимир Леонтьевич Комаров: краткий биографический очерк, Vladimir Leontyevich Komarov: a short biography // Историко-биологические исследования — 2020. — Vol. 12, Iss. 4. — P. 12–37. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24411/2076-8176-2020-14002

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q129944727'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126725109'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q134954409'></a>
6. https://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-49774.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12 Праверана 30 верасня 2024.
7. Вавилов Сергей Иванович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 98. — 737 с.
8. Симон Шноль. Герои и злодеи российской науки. (руск.)
9. ВАВИЛОВ СЕРГЕЙ ИВАНОВИЧ, 24.03.1891—25.01.1951 (руск.)
10. Предисловие к описи фонда С. И. Вавилова в Архиве РАН
11. Сергей Иванович Вавилов, Ученые популяризаторы науки. Книги. Наука и техника
12. Левшин Л. В. Сергей Иванович Вавилов. — М.: «Просвещение», 1970. — С. 115. — 158 с.
13. Шайкин В. Г. Николай Вавилов. — М.: Молодая гвардия, 2006. — 256 с.: ил. — (ЖЗЛ).
14. Дневники С.И. Вавилова. (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 кастрычніка 2006. Праверана 5 верасня 2013., 1909-1951
15. С. И. Вавилов(недаступная спасылка) (руск.)
16. Сумесна з І. Я. Тамам і І. М. Франкам.
17. Кратэр «Браты Вавілавы» ў базе Міжнароднага астранамічнага саюза
18. Усерасійскі навукова-даследчы праектна-канструктарскі святлотэхнічны інстытут імя С. І. Вавілава (Масква) (руск.)
19. БелОМО Архівавана 26 ліпеня 2013. (руск.)
20. Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1988. — Мінск. — 333 с.: іл. — ISBN 5-85700-006-8.