Феадосій Рыгоравіч Дабржанскі

Феадосій Рыгоравіч Дабржанскі (Дабжанскі, англ.: Theodosius Grigorevich Dobzhansky, Feodosy Grigorevich Dobrzhanskii, T. G. Dobzhansky; 12 (24) студзеня 1900, Няміраў, Падольская губерня — 18 снежня 1975, Сан-Джасінта, Каліфорнія, ЗША) — савецкі і амерыканскі генетык расійскага паходжання^{[17][18][19][20][21][22][23]}, энтамолаг, адзін з заснавальнікаў сінтэтычнай тэорыі эвалюцыі, далёкі праўнук рускага пісьменніка Ф. М. Дастаеўскага ^[24].

Феадосій Рыгоравіч Дабржанскі
Дата нараджэння	25 студзеня 1900(1900-01-25)[1][2][…]
Месца нараджэння	Няміраў, Q16708929?, Брацлаўскі павет[d], Падольская губерня, Расійская імперыя[3][4]
Дата смерці	18 снежня 1975(1975-12-18)[1][5][…] (75 гадоў)
Месца смерці	Сан-Джасінта, акруга Рыверсайд, Каліфорнія, ЗША[6]
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР  ЗША[1]
Маці	Sofiya Vasilevna Dobrzanska[d][7]
Дзеці	Sophie D. Coe[d]
Род дзейнасці	эвалюцыяніст, генетык, заолаг, навуковы работнік, энтамолаг, выкладчык універсітэта, біёлаг, пісьменнік, натураліст, population geneticist
Навуковая сфера	генетыка
Месца працы	Кіеўскі політэхнічны інстытут[8] Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт[9] Каліфарнійскі тэхналагічны інстытут[10] Калумбійскі ўніверсітэт[11][10] Каліфарнійскі ўніверсітэт у Дэйвісе Ракфелераўскі ўніверсітэт[4] Ракфелераўскі ўніверсітэт[4]
Альма-матар	Кіеўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Тараса Шаўчэнкі (1921)[11] Калумбійскі ўніверсітэт
Навуковы кіраўнік	Yuri Filipchenko[d], Grigoriy Levitskiy[d] і Q21641066?
Вядомыя вучні	Francisco J. Ayala[d]
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства[11] Леапальдзіна[12] Шведская каралеўская акадэмія навук Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук[13] Нацыянальная акадэмія дэі Лінчэі[14] Амерыканскае філасофскае таварыства[15][16] Нацыянальная акадэмія навук ЗША[11] Genetics Society of America[d] American Society of Naturalists[d] Society for the Study of Evolution[d] American Society of Zoologists[d] Behavior Genetics Association[d]
Прэміі	кніжная прэмія Анісфілд-Вулф[d] (1963)
Узнагароды	медаль Эліята[d] (1941) Кімбераўская прэмія па генетыцы[d] (1958) Сіліманаўская лекцыя[d] (1958) Darwin Badge[d] (1959) honorary doctor of the University of Sydney[d] (29 жніўня 1960) замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства[d] (1965) медаль Франкліна[d] (1973) ганаровы доктар Універсітэта Рэн I[d] (1974) грант Гугенхайма honorary doctorate from the University of Paris-VII[d] (1975)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся ў 1900 годзе ў Няміраве. Бацька Добржанского Рыгор Карлавіч (1862—1918) быў настаўнікам матэматыкі і паходзіў з шляхецкага роду. Маці Сафія Васільеўна Вайнарская (1864—1920) была ўнучатай пляменніцай Ф. М. Дастаеўскага (дачка стрыечнай сястры пісьменніка)^[25].

У 1910 годзе сям’я Дабржанскіх пераязджае ў Кіеў. Навучаючыся ў школе Феадосій Рыгоравіч захапляецца калекцыянаваннем матылькоў і прымае рашэнне стаць біёлагам.^[26] З 1917 па 1921 год Дабржанскі вучыцца на натуральным аддзяленні фізіка-матэматычным факультэта Кіеўскага універсітэта. З 1921 па 1924 год ён быў аспірантам кафедры заалогіі Украінскай акадэміі навук^[17]. У гэтыя гады Феадосій Рыгоравіч пазнаёміўся з цытолагам і цытагенэтыкам Г. А. Лявіцкім  (руск.), шмат у чым дзякуючы якому ў Дабржанскага з’явілася цікавасць да генетыкі^[17].^[27]

У 1924 годзе Дабржанскі пераязджае ў Ленінград, дзе ў 1924—1927 гады працуе асістэнтам на кафедры генетыкі і эксперыментальнай заалогіі Ленінградскага універсітэта пад кіраўніцтвам прафесара Ю. А. Філіпчанка  (руск.)^[27], а ў 1925—1927 гадах таксама і вучоным спецыялістам Бюро яўгенікі  (руск.) і генетыкі Камісіі па вывучэнні прадукцыйных сіл Расіі (КЕПС) АН СССР. У 1925—1927 Дабржанскі удзельнічаў у экспедыцыях па вывучэнні хатняй жывёлы ў Сярэдняй Азіі, Казахстане і на Алтаі^[27].

Усяго да моманту пераезду ў ЗША Добржанский апублікаваў 35 навуковых прац па энтамалогіі, генетыцы і заатэхніцы^[17].

Пераезд і праца ў ЗША

У 1927 годзе Дабржанскі атрымлівае стыпендыю Фонду Ракфелера  (руск.) і з’яжджае ў ЗША ў сусветна вядомую лабараторыю Т. Моргана ў Калумбійскім універсітэце. На наступны год ён услед за Морганам пераязджае ў Каліфарнійскі тэхналагічны інстытут. У 1931 годзе Дабржанскі прымае канчатковае рашэнне застацца ў ЗША. У 1936 годзе ён становіцца поўным прафесарам^[27].

У 1937 годзе выходзіць у свет адна з галоўных яго прац — кніга «Генетыка і паходжанне відаў» (англ.: Genetics and the Origin of Species), якая стала адным з самых значных прац па сінтэтычнай тэорыі эвалюцыі. У тым жа годзе Дабржанскі атрымлівае амерыканскае грамадзянства. У 1940 годзе ён вяртаецца ў Калумбійскі універсітэт, дзе працуе да 1962 года. У 1943 годзе Дабржанскага абіраюць у Нацыянальную акадэмію навук ЗША. З 1962 па 1971 год ён працуе ў Ракфелераўскім універсітэце, а пасля гэтага ў Каліфарнійскім універсітэце ў Дэвісе.

У 1972 годзе Дабржанскаму была прысвоена ступень^[28] ганаровага доктара багаслоўя ад Свята-Уладзімірскай семінарыі ў Крествуде, штат Нью-Ёрк. У тым жа годзе ён выступаў на канферэнцыі Нацыянальнай асацыяцыі настаўнікаў біялогіі з дакладам, апублікаваным у 1973 годзе пад загалоўкам «Нішто ў біялогіі не мае сэнсу, акрамя як у святле эвалюцыі» (англ.: Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution).

18 снежня 1975 года Феадосій Рыгоравіч памёр ад вострай сардэчнай недастатковасці.

Сям’я і асабістыя перакананні

8 жніўня 1924 года ажаніўся з Наталляй Пятроўнай Сіверцавай (1901-22.02.1969), вучаніцай і супрацоўніцай акадэміка І. І. Шмальгаўзэна  (руск.)^[25]. У Дабжанскагах была адзіная дачка Сафія (1933—1993), якая ў 1955 годзе выйшла замуж за амерыканскага археолага і антраполага Майкла Дугласа Коу.

Добржанский быў праваслаўным хрысціянінам, што не перашкаджала яму ў навуковай дзейнасці і працы са студэнтамі-атэістамі. У ліку яго падапечных быў марксіст Рычард Лявонцін  (руск.).

Асноўныя працы

Кнігі

• Dobzhansky, Th. 1937. Genetics and the Origin of Species. Columbia University Press, New York. (2nd ed., 1941; 3rd ed., 1951)
• The Biological Basis of Human Freedom (1954).
• Dunn, L. C., & Dobzhansky, Th. 1946. Heredity, Race, and Society. The New American Library of World Literature, Inc., New York.
• Dobzhansky, Th. 1955. Evolution, Genetics, & Man. Wiley & Sons, New York.
• Dobzhansky, Th. 1962. Mankind Evolving. Yale University Press, New Haven, Connecticut.
• Dobzhansky, Th. 1967. The Biology of Ultimate Concern. New American Library, New York.
• Dobzhansky, Th. 1970. Genetics of the Evolutionary Process. Columbia University Press, New York.
• Genetic Diversity and Human Equality (1973).
• Dobzhansky, Th., F. J. Ayala, G. L. Stebbins & J. W. Valentine. 1977. Evolution. W. H. Freeman, San Francisco.
• [Dobzhansky, Th.] 1981. Dobzhansky’s Genetics of Natural Populations I-XLIII. R. C. Lewontin, J. A. Moore, W. B. Provine & B. Wallace, eds. Columbia University Press, New York. (reprints the 43 papers in this series, all but two of which were аўтар ніл or co-аўтар ніл by Dobzhansky)

Артыкулы

• Dobzhansky, Th. 1973. «Nothing in biology makes sense except in the light of evolution» Архівавана 26 мая 2008. The American Biology Teacher 35: (March): 125—129.
• Dobzhansky, T., and O. Pavlovsky. 1957. «An experimental study of interaction between genetic drift and natural selection» Evolution 11: 311—319.

Зноскі

1. Library of Congress Authorities — Library of Congress.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13219454'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q131454'></a>
2. http://www.pnas.org/content/94/15/7691.full.pdf
3. http://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-1-4615-9585-4_1
4. Письма Ж.А. Медведева к Ф.Г. Добржанскому, Zh.A. Medvedev’s letters to Th. Dobrzhansky // Историко-биологические исследования — 2019. — Т. 11, вып. 2. — С. 41–53. — ISSN 2076-8176; 2500-1221

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126725109'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q130344592'></a>
5. Theodosius Dobzhansky // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a>
6. BNE authority file

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q73504744'></a>
7. Geni.com — 2006.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2621214'></a>
8. Фокин С. И. «Интерес мой к области генетики растет». Короткая жизнь зоолога Д.М. Дьяконова (1893–1923), «My Interest to the Field of Genetics Is Growing». The Short Life of Zoologist D.M. Diakonov (1893–1923) // Историко-биологические исследования — 2013. — Т. 5, вып. 4. — С. 23–43. — ISSN 2076-8176; 2500-1221

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q131255997'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126725109'></a>
9. Фокин С. И. «Интерес мой к области генетики растет». Короткая жизнь зоолога Д.М. Дьяконова (1893–1923), «My Interest to the Field of Genetics Is Growing». The Short Life of Zoologist D.M. Diakonov (1893–1923) // Историко-биологические исследования — 2013. — Т. 5, вып. 4. — С. 40. — ISSN 2076-8176; 2500-1221

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q131255997'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126725109'></a>
10. Allen G. E. An Interview with Theodosius Dobzhansky (1966), Интервью с Феодосием Добржанским (1966) // Историко-биологические исследования — 2013. — Vol. 5, Iss. 1. — P. 95–107. — ISSN 2076-8176; 2500-1221

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q131400824'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126725109'></a>
11. Ayala F. J., Fitch W. M. Genetics and the origin of species: An introduction — PNAS, 1997. — doi:10.1073/PNAS.94.15.7691 Праверана 15 жніўня 2024.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1146531'></a>
12. (unspecified title) Праверана 15 жніўня 2024.
13. Members of the American Academy // https://www.amacad.org/sites/default/files/academy/multimedia/pdfs/publications/bookofmembers/electionIndex1950-1999.pdf Праверана 15 жніўня 2024.
14. Grossi F. Theodosius Dobzhansky Праверана 15 жніўня 2024.
15. NNDB — 2002.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513'></a>
16. https://search.amphilsoc.org/memhist/search?creator=Theodosius+Dobzhansky&title=&subject=&subdiv=&mem=&year=&year-max=&dead=&keyword=&smode=advanced Праверана 10 лютага 2022.
17. Захаров И. А. Феодосий Григорьевич Добржанский — 110 лет со дня рождения // Вестник ВОГиС, 2010, Том 14, № 2. — С. 213—222

18. Сышэдшая з жыцця некалькі гадоў таму Соф’я Дабржыньская, дачка вучонага, успамінае эпісталярную заўвагу вядомага эвалюцыяніста Эрнста Майра аб тым, што Дабжанскі заўсёды лічыў сябе рускім. Яна так скончыла свае ўспаміны: «яго навука складала ўсё яго жыццё… Адзінай краінай, у якой бацька заўсёды адчуваў сябе грамадзянінам, была краіна, якая не ведае межаў, гэта краіна навукі».

19. Материалы к программе: Из книги Л. И. Корочкина «Биология индивидуального развития» (М., 2002) // Гордон, Тема № 303(91) Парадигма современной генетики, 07.10.2003 г.
20. Добржанский Феодосий Григорьевич // Онлайн энциклопедия Кругосвет
21. Конашев М. Б. Эволюция была их божеством // Ежемесячный научно-информационный журнал «В мире науки». — № 6. — июнь 2007 (сохраненная версия из Архива Интернета)
22. «Код жизни» Архівавана 31 ліпеня 2016. // Телекомпания «Цивилизация» о телекомпании Архівавана 4 сакавіка 2016.
23. ДОБРЖАНСКИЙ Феодосий Григорьевич
24. Богданов Н. Н., Роговой А. И. Родословие Достоевских: в поисках утерянных звеньев. — Изд. 2-е — М.: «Старая Басманная», 2010. — 256 с. — 300 экз. 
25. Голубовский М. Д., Добжанский в двух мирах Архівавана 27 мая 2014.. // Журнал «Вестник». — № 24(231). — 23 ноября 1999
26. Fransisko J. Ayala Theodosius Dobzhansky // Biographical Memoirs of the National Academy of Sciemces. — 1985. — Т. 55. — С. 163-213.
27. Семён Резник Феодосий Добржанский. Главы из новой книги «Эта короткая жизнь: Николай Вавилов и его время» // Наука и жизнь. — 2016. — № 7. — С. 32-48.
28. И снова о Феодосии Григорьевиче