Цна (прыток Прыпяці)

У гэтага тапоніма ёсць і іншыя значэнні, гл. Цна.

Цна — рака ў Ляхавіцкім, Ганцавіцкім і Лунінецкім раёнах Брэсцкай вобласці Беларусі, левы прыток ракі Прыпяць.

Цна
Характарыстыка
Даўжыня	126 км
Басейн	1 130 км²
Расход вады	7,23 м³/с (вусце)
Вадацёк
Выток
• Каардынаты	52°53′23″ пн. ш. 26°25′26″ у. д.HGЯO
Вусце	Прыпяць
• Каардынаты	52°09′35″ пн. ш. 27°01′46″ у. д.HGЯO
Ухіл ракі	0,4 м/км
Размяшчэнне
Водная сістэма	Прыпяць → Дняпро → Чорнае мора
Краіна	Беларусь
Рэгіён	Брэсцкая вобласць
выток вусце
— выток, — вусце
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Даўжыня ракі 126 км. Плошча вадазбору 1130 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 7,23 м³/с. Агульнае падзенне ракі 53 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,4 ‰.

Назва

М. Фасмер назву Цна параўноўвае са ст.-пруск. tusna- «ціхі», авест. tušna-, tušni- «ціхі», ст.-інд. tūsním «ціха» і з тушыць. Менш пераканаўчым ён лічыць вывядзенне Цна з *Дьсна і збліжэнне з Дзясной^[1].

В. Жучкевіч на гэта заўважае, што ў Беларусі дадзеныя рэкі адрозніваюцца як раз самым хуткім цячэннем (за выключэннем прытока Гайны) у параўнанні з рэкамі, у якія яны ўпадаюць. Найбольш верагодным ён лічыць тлумачэнне назвы ад славянскага дзесная «правая». А. Сабалеўскі тлумачыў назву ад славянскага тъсьнъ «вузкая»^[2].

На думку К. Бугі, назва Цна магла ўзнікнуць з *Tъsna (пруск. tusnan «ціхі») ці з *Tьsna (гэта форма была б этымалагічна роднасная са словам тихъ)^[3].

Назвы тыпу Цна фіксуюцца на Верхнім Падняпроўі, Верхнім Павоччы, Верхнім Падонні^[4][5][6].

Асноўныя прытокі

Справа: Выдранка, Карыцінскі канал.

На рацэ

Гарады: Ганцавічы.

Водаапісанне

Пачынаецца за 0,5 км у напрамку на ўсход ад вёскі Гайнінец Ляхавіцкага раёна, вусце за 4 км на поўдзень ад аграгарадка Кажан-Гарадок Лунінецкага раёна. Рака цячэ па Палескай нізіне.

Веснавое разводдзе пачынаецца ў сярэдзіне сакавіка і доўжыцца да сярэдзіны чэрвеня, найбольшая вышыня ўзроўню над межанню 3,1 м. За 42 км ад вусця каля аграгарадка Дзятлавічы Лунінецкага раёна найбольшы расход вады 87,6 м³/с (1970), найменшы 0,51 м³/с (1969). Замярзае ў канцы снежня, крыгалом у сярэдзіне красавіка. Веснавы крыгаход каля 11 сутак.

Даліна да аграгарадка Велута і ніжэй аграгарадка Кажан-Гарадок (абодва ў Лунінецкім раёне) невыразная, на астатнім працягу трапецападобная, шырынёй 1—2 км. Пойма двухбаковая, у Лунінецкім раёне каля вёсак Купаўцы, Бараўцы, Вічын, аграгарадка Дварэц аднабаковая (шырыня 0,5—1 км).

Рэчышча ад вытоку на працягу 54 км каналізаванае, у ніжнім цячэнні моцна звілістае, шырынёй каля 10 м.

У басейне ракі знаходзяцца азёры Шчыльнае, Жабы, Качайскае, Горнае, Малое, Асмол, Дубаўскае, Чырвонае, Вялікае Пакамерскае, Малое Пакамерскае, Чорнае.

Зноскі

1. М. Фасмер. Этимологический словарь русского языка. Т. 4. Москва, 1987. С. 303.
2. В. А. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Минск, 1974. С. 397-398.
3. K. Būga. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1961. C. 506, 885.
4. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 212.
5. В. Н. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. I // Балто-славянские исследования 1986. Москва, 1988. С. 163—164.
6. В. Н. Топоров. Балтийские следы на Верхнем Дону // Балто-славянские исследования. 1988—1996. Москва, 1997. С. 312, 323.