Ганцавічы

Га́нцавічы^[2] (трансліт.: Hancavičy) — горад у Брэсцкай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Ганцавіцкага раёна, на р. Цна. Чыгуначная станцыя на лініі Лунінец—Баранавічы. За 250 км ад Брэста. Насельніцтва 13 925 чал. (2017)^[3].

Горад Ганцавічы Герб Краіна Беларусь Вобласць Брэсцкая Раён Ганцавіцкі Каардынаты 52°45′42″ пн. ш. 26°25′40″ у. д.HGЯO Заснаваны 1898 Першая згадка 1898 Горад з 1973 Вышыня цэнтра 160 м Насельніцтва ▼13 248 чал. (1 студзеня 2025)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1646 Паштовы індэкс 225432 Аўтамабільны код 1 СААТА 1216501000 Афіцыйны сайт gantsevichi.brest-region.gov.by Ганцавічы на карце Беларусі ±

Ганцавічы на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Ганцавічы (значэнні).

Назва

Тапонімы Аюцавічы, Вілуцавічы, Гінцавічы параўноўваюцца з балцка-літоўскімі аднаасноўнымі антрапонімамі Ajutis, Vilutis, Gintis. У балцкім іменніку вядомая іменная аснова Gant-, з ёй двухасноўныя імёны тыпу Daugantas, Visgantas. У прусаў вядомы адыменны тапонім Gante-lauken, дзе другі складнік назвы ад lauks "поле", а першы ад імя тыпу Gantis.^{[крыніца не паказана 74 дні]}

Асновы Gan-, Gen-, Gin- (і іх паўнейшыя варыянты Gant-, Gent-, Gint-) звязваюць з літоўскім ginti "гнаць, пераследаваць", gena "гоніць", ganas "ганіцель, пагоншчык", такое ваяўнічае значэнне ў імёнах заканамернае ў ваярскую раннелітоўскую эпоху.^{[крыніца не паказана 74 дні]}

На поўначы ад Ганцавічаў шчыльны россып адыменных тапонімаў тыпу Маствілавічы (цяпер "Масцілавічы"), Тальмінавічы, Куршынавічы і пад.^{[крыніца не паказана 74 дні]}

Гісторыя

Першыя згадкі

За 2-й паловы 19 ст. вёска Слуцкага павета Мінскай губерні, уладанне графа С. Чапскага. Назва маёнтка і вёскі пайшла ад фальварка Ганцавічы, аб якім згадваецца ў архіўных дакументах за 1773 год. Магчыма, фальварак існаваў яшчэ ў кан. 16 — пач. 17 ст., але дакладных звестак няма.

Пасёлак пры чыгунцы

Пасля пачатку будаўніцтва Палескіх чыгунак — атрымала статус мястэчка. 3 адкрыццём руху па Палескіх чыгунках (1884) і будаўніцтвам станцыі Ганцавічы ў яе ваколіцах пачынаецца прамысловая распрацоўка і перапрацоўка лесу, а таксама сыравіны па вытворчасці шкла. У 1888 ва ўрочышчы «Ельня» маёнтка Ганцавічы пры станцыі Ганцавічы пачынае будаўніцтва паравага лесапільнага заводе пінскі купец Вола Веніямін, якому было дазволена арэндаваць у графа Чапскага 1/2 дзесяціны зямлі. Завод размяшчаўся там, дзе цяпер (на 2008 год) у Ганцавічах знаходзіцца аўтобусная станцыя. У 1900—1902 сярэднегадавы гандлёвы абарот ад лясных аперацый і камісіянерскай дзейнасці складаў тут 40 тыс. рублёў.

З дакументаў аб зацвярджэнні плана забудовы мястэчка пры станцыі Ганцавічы (24-30.10.1902) можна скласці ўяўленне аб тым дзе размяшчаўся першапачатковы пасёлак — ва ўрочыўшчы «Ельня» пры станцыі Ганцавічы Палескай чыгункі Круговіцкай воласці. Там жа маецца запіс, што пасёлак утварыўся ў 1898 годзе. Прычынай ўзнікнення, гаворыцца ў дакуменце, з'яўляецца пабудова завода Краеўскага і Столя, продаж лесу ў маёнтку Ганцавічы і Круговічы, а таксама ў маёнтку князя Радзівіла, размешчанага паблізу станцыі Ганцавічы і ўрочышча «Ельна».

У пачатку XX ст

У 1899, на тым месцы, дзе цяпер (на 2008 год) размяшчаецца хлебазавод і Дом піянераў і школьнікаў, ужо дзейнічаў шклозавод прамыславікоў Вільгельма Краеўскага і Юліуса Столле, дзе выраблялася аконнае, люстэркавае і высакаякаснае багемскае шкло. Сярэднегадавы гандлёвы абарот у 1900—1902 гадах склаў тут 35 тысяч рублёў. У Ганцавічах адкрыліся чатыры гуты, якія забяслечвалі шклозавод сыравінай. Толькі ў 1909 завод адправіў спажыўцам 45273 пуды (больш за 700 тон) вырабаў са шкла. У мястэчку працавалі таксама лесазаводы, піларамы, смалакурні і іншыя прадпрыемствы. Але асноўную частку сярод іх займалі дрэваапрацоўчыя заводы, паколькі край быў багаты запасамі высакаякаснай драўніны. На прылягаючай да станцыі тэрыторыі, паблізу ад заводаў, пачалі ўзводзіцца жылыя памяшканні для работнікаў чыгункі, лесапільнага завода, піларам, шклозавода, прадпрыемства сферы абслуговання. Такім чынам, пачало ўтварацца паселішча.

У пратаколе Будаўнічага Аддзялення Мінскага Губернскага Праўлення «Аб зацвярджэнні плана праектуемага мястэчка Ганцавічы» ад 24.10.1902 запісана, што Паліцэйскае Упраўленне прадаставіла «прыгавор домагаспадароў Любашаўскага сельскага таварыства ад 6 чэрвеня 1902 года, якім яны план адобрылі сведчаць, што зямля, на якой мяркуецца адкрыццё мястэчка належыць графу Гутэн-Чапскаму». I далей у гэтым пратакол даецца тлумачэнне: «Адкрыццё мястэчка пры станцыі Ганцавічы з-за аддаленасці гэтай мясцовасці ад гандлёвых цэнтраў для мясцовага насельніцтва неабходна, бо дае магчымасць насельніцтву Круговіцкай воласці Слуцкага павета і Хатыніцкай Пінскага павета без цяжкасці рабіць збыт сваіх сельскагаспадарчых прадуктаў, жывёлы і набываць патрэбныя ў іх гаспадарцы прадметы лавачнага гандлю і сельскагаспадарчых прылад, а ў цяперашні час з-за адсутнасці ў раёне гэтых валасцей гандлёвага цэнтра жыхарам іх прыходзіцца ездзіць у бліжэйшае мястэчка Ляхавічы, якое стаіць ад станцыі Ганцавічы на адлегласці 40 вёрст, а ад іншых населеных пунктаў у значна далейшай адлегласці, што вясною і восенню вельмі цяжка з-за балоцістай глебы Круговіцкай і Хатыніцкай валасцей, таму адкрыццё мястэчка Ганцавічы з'яўляецца пажаданым, але ажыццяўленне гэтага можа быць дапушчана толькі ў тым выпадку, калі ўладальнік прыме на свой рахунак ўтрыманне ў праектуемым местэчку хаця б пешага ўрадніка, бо без гэтага нагляд за гэтым насельніцтвам будзе вельмі складаны; па-першае, так што там адкрыецца права яўрэйскага пасялення, а затым і таму, што мясцовасць гэтая знаходзіцца на самой ускраіне павета і ўраднік, у раёне якога яна знаходзіцца, загадвае дзвюма валасцямі…» I далей: «…прымаючы пад увагу, што гэты пан быў прад'яўлены мясцоваму сялянскаму таварыству і ўхвалены ім, Будаўнічае Аддзяленне Губернскага Праўлення мяркуе: план праектуемага мястэчка Ганцавічы зацвердзiць, аб чым і зрабіць надпіс на плане…»^[4]. Уладальнікам зямлі графам Чапскім пад мястэчка разам з зямлёй пад шклозаводам адводзілася 79 дзесяцін: пад забудову, рынкавую плошчу, вуліцы, агульны выган, могілкі. У паселішчы пры ст. Ганцавічы ў той час жыло 312 чалавек, у т.л. 96 яўрэяў. Займаліся яны рознага роду работамі на чыгунцы і на прадпрыемствах, гандлем дробнымі таварамі і лесаматэрыяламі, а таксама камісіянерствам па адпраўцы грузаў праз станцыю Ганцавічы. Быў у паселішчы адзін каменны і 85 драўляных будынкаў для жылля.

Міжваенная Польшча і СССР

З 1921 у складзе Польшчы. У Ганцавічах быў каталіцкі прыход, драўляны касцёл (1921), згарэўшы з большай часткай мястэчка ў 1934. Праваслаўнае насельніцтва распараджалася вялікай царквой, было дзве сінагогі, пошта, тэлеграф, паліцэйскі пост, урач і фельчар. Меліся гасцініцы Сачалава, Слуцкага, Ганцэвіча, Ліса і Вшэравіцкага (цана пакоя ў суткі ~1,5 злотага), быў рэстаран Красінскага (абед ~1 злоты), кафэ Грамбецкага.

З 1939 — у БССР. Адміністрацыйнае становішча Ганцавічаў змянілася пасля захопу заходняй Беларусі камуністамі. 15 студзеня 1940 года быў утвораны Ганцавіцкі раён з цэнтрам у Ганцавічах, Ганцавічам быў нададзены статус гарадскога пасёлка. З 6 снежня 1973 года Ганцавічы — горад з колькасцю насельніцтва 6,9 тыс. чалавек^[5].

На поўнач ад Ганцавічаў размешчаная РЛС «Волга».

• Ганцавічы на старых здымках
• 
  Рынак. Урачыстасці, 3.05.1934 г.
• 
  Рынак. Урачыстасці, 3.05.1934 г.
• 
  Мястэчка па пажары, 1934 г.
• 
  Пачатак будавання касцёла, 1934 г.

• 
  Касцёл, да 1939 г.
• 
  Касцельная вуліца, да 1939 г.
• 
  Першая вуліца, да 1939 г.
• 
  Чыгуначная вуліца, 15.04.1937 г.

Забудова

Вуліцы і плошчы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
17 верасня вуліца	Першая вуліца
Гагарына вуліца	Другая вуліца
Кастрычніцкая вуліца	Касцельная вуліца
Матросава вуліца	Шпітальная вуліца
Савецкая вуліца	Трэцяя вуліца
Чырвонаармейская вуліца	Чыгуначная вуліца[6]

Гістарычны Рынак у наш час не мае афіцыйнай назвы.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1897 — 633 чал.^[7]
• XX стагоддзе: 1909 — 1026 чал.^[7]; 1935 — 2300 чал.^[7]; 1959 — 3500 чал.^[7]; 1973 — 6,9 тыс. чал.; 1995 15,6 тыс. чал.^[7]
• XXI стагоддзе: 2006 — 14,7 тыс. чал.; 2015 — 14 043 чал.^[8]; 2016 — 13 887 чал.^[9]; 2017 — 13 925 чал.^[3]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, будаўнічых матэрыялаў і лясной прамысловасці. Гасцініца.

Культура

• Ганцавіцкі краязнаўчы музей
• Ганцавіцкі раённы Дом рамёстваў
• Касцёл Дабравешчання Найсвяцейшай Дзевы Марыі (1999)
• Свята-Ціханаўская царква (2000)

СМІ

• Газета «Ганцавіцкі час». Недзяржаўнае выданне – інфармацыйнае інтэрнэт-выданне. Уваходзіць у склад «Асацыяцыі выдаўцоў рэгіянальнай прэсы „Аб'яднаныя Масмедыі“».
• Газета «Савецкае Палессе». Орган мясцовых улад.

Славутасці

• Помнік Якубу Коласу (2011)

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Ганцавічаў

• Максім Лынша, беларускі лёгкаатлет
• Віктар Ціханавіч Ерафеенка (нар. 1946) — беларускі фізік
• Яўген Мікалаевіч Добрышаў (нар. 1954) — ваенны дзеяч. Ганаровы грамадзянін г. Ашмяны (2006).

Гл. таксама

• Гарады Брэсцкай вобласці
• Гарады Беларусі