Ядвіга Антонаўна Чарняўская

Ядвіга Антонаўна Чарняўская (15 сакавіка 1914(1914-03-15), Аляксандраўка, Магілёўская губерня — 14 снежня 2005(2005-12-14)) — беларускі педагог, літаратуразнавец. Кандыдат філалагічных навук, дацэнт. Заслужаны работнік культуры БССР.

Ядвіга Антонаўна Чарняўская
Дата нараджэння	15 сакавіка 1914(1914-03-15)
Месца нараджэння	Аляксандраўка, Целяшоўская воласць[d], Гомельскі павет, Магілёўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	14 снежня 2005(2005-12-14) (91 год)
Грамадзянства	Беларусь
Муж	Ігнацій Іванавіч Зянько[d]
Род дзейнасці	літаратуразнаўца, педагог
Месца працы	Мсціслаўскае педагагічнае вучылішча[d] Брэсцкае педагагічнае вучылішча[d] Брэсцкі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. С. Пушкіна
Навуковая ступень	кандыдат філалагічных навук
Навуковае званне	дацэнт
Альма-матар	Мінскі дзяржаўны педагагічны інстытут імя Максіма Горкага (1937)
Партыя	КПСС
Узнагароды	Грамата Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Выдатнік народнай асветы БССР[d] (1971)

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Чарняўская.

Біяграфія

Нарадзілася 15 сакавіка 1914 г. у вёсцы Аляксандраўка Гомельскага павета Магілёўскай губерні (цяпер Гомельскі раён Гомельскай вобласці) у сям’і рабочага. Скончыла школу-сямігодку, кароткія настаўніцкія курсы і ў шаснаццаць гадоў стала настаўніцай. У 1930—1932 гг. працавала ў пачатковай школе вёскі Пучын Брагінскага раёна. У 1933—1937 гг. вучылася ў Мінскім педагагічным інстытуце, пасля яго заканчэння выкладала рускую мову і літаратуру ў Мсціслаўскім педагагічным вучылішчы. У сакавіку 1940 г. пераведзена ў Брэсцкае педагагічнае вучылішча, якое рыхтавала настаўнікаў пачатковых класаў^[1].

Вайна і «лясныя школы»

У гады Вялікай Айчыннай вайны была ўжо са жніўня 1941 года падпольшчыца. Каб пазбегнуць адпраўкі ў Германію на прымусовыя працы, уладкавалася грузчыцай на складах, па заданні падполля на сабе выносіла медыкаменты, бінты. Летам 1942 г. яе адпраўлялі ў Германію, збегла з-пад варты, хавалася. З-за пагрозы арышту напачатку 1944 г. разам з сяброўкай Верай Івановай выбраліся з горада за Антопаль, перайшлі ў партызанскі атрад імя Я. Р. Макарэвіча брыгады імя Свярдлова Брэсцкага партызанскага злучэння. Камандзірам атрада быў Іван Калілец^[1].

Да восені 1943 г. партызаны Брэсцкага злучэння стварылі тры сямейныя лагеры, у кожным з якіх было больш за 1500 чалавек, у т. л. шмат дзяцей школьнага ўзросту. Па рашэнні падпольнага абкама КП(б)Б у сямейных лагерах для дзяцей былі створаны «лясныя школы». З сакавіка 1944 г. Ядвіга Чарняўская разам з Верай Івановай настаўнічалі ў адной такой школе, якая называлася «Другая лясная школа», альбо «школа пад дубам», знаходзілася ў глыбіні Спораўскіх балот (цяпер Бярозаўскі раён). Тут навучаліся 93 вучні, з іх 61 першакласнік^[1].

Асаблівую ролю Ядвігі Чарняўскай у арганізацыі наогул усёй сістэмы «лясных школ» адзначыў камандзір партызанскай брыгады Уладзімір Якавенка:^[2]

З асаблівай цеплынёй успамінаюць былыя дзеці і партызаны адну лясную школу, мабыць самую буйную ў партызанскіх краях. Яна размяшчалася на невялікім астраўку ў глыбіні Спораўскіх балот, за паўкілометра ад другога сямейнага лагера атрада імя Макарэвіча. Яе арганізатарамі сталі дзве юныя берасцейкі Ядвіга Чарняўская і Вера Іванова, даўнія сяброўкі, а ў недалёкім мінулым — выпускніцы абласнога педагагічнага вучылішча. …

Мінула зусім мала часу з дня пачатку заняткаў, як Другая лясная ператварылася ў базавую для ўсіх астатніх школ партызанскай зоны. Сюды за метадычным вопытам выкладання ва ўмовах ляснога жыцця прыязджалі настаўнікі Алена Несвятаева (Першая лясная школа), Анастасія Прадун (Трэцяя лясная школа), Вера Харужая і Галіна Рабчэўская (Чацвёртая лясная школа), Зінаіда Пяскоўская (школа сямейнага лагера атрада імя Жданава) і многія іншыя.

Вера Іванова развучвала з малышамі вершы Аляксандра Сяргеевіча Пушкіна і Якуба Коласа, словы і мелодыі любімых савецкіх песень, старэйшая піянерважатая Алена Мулярчук рыхтавала іх да прыёму ў піянеры, а Ядвіга Чарняўская праводзіла рэпетыцыі літаратурнага мантажу «Быліны для дзяцей» Сяргея Міхалкова, а таксама напісанай ёю п’есы «Юныя мсціўцы». …

З 1 верасня 1944 года, ужо пасля вызвалення Беларусі ад акупацыі, усе «выпускнікі» партызанскіх школ з поспехам сталі працягваць вучобу ў нармальных умовах, з іх не было ніводнага другагодніка. Усім гэтым яны бясспрэчна былі абавязаны сваім выдатным педагогам — Ядвізе Антонаўне Чарняўскай і Веры Георгіеўне Івановай. Менавіта ім, іх выдатнаму вопыту і дзелавым якасцям абавязана Другая лясная школа той вядомасцю, якой яна цалкам заслужана карысталася сярод партызан і жыхароў навакольных вёсак і сёлаў.

Пасляваеннае жыццё

З верасня 1944 г. Я. А. Чарняўская працавала ў Брэсцкім педагагічным вучылішчы, якое аднавілася пасля акупацыі. У 1957 г. у сувязі з ліквідацыяй вучылішча пераведзена ў педагагічны інстытут імя А. С. Пушкіна. Была выкладчыкам, старшым выкладчыкам на кафедры рускай літаратуры. У 1961 г. абараніла дысертацыю «Драматургія Кузьмы Чорнага», атрымала ступень кандыдата філалагічных навук. У 1963—1969 гг. загадвала кафедрай тэорыі і гісторыі рускай літаратуры, замяніўшы таленавітага літаратуразнаўца Аляксея Рубцова (1923—1963), які заўчасна памёр^[1].

У 1969—1994 гг. — дацэнт. Была спецыялістам у рускай літаратуры другой паловы ХІХ ст., сабрала багатую бібліятэку класікі гэтага перыяду. Аўтар і суаўтар шэрага дапаможнікаў для настаўнікаў і хрэстаматый па дзіцячай літаратуры. На працягу сямнаццаці гадоў загадвала навукова-метадычным саветам па прапагандзе літаратуры і мастацтва Брэсцкага таварыства «Веды». У 1985 г. склала даведку да 40-годдзя інстытута, бо добра ведала яго гісторыю^[1].

Памерла 14 снежня 2005 г^[1].

Узнагароды

Узнагароджана ордэнам Айчыннай вайны ІІ ступені (1985), медалямі «За адвагу», «20 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне», «25 гадоў Перамогі ў вайне 1941–1945 гг.», «50 гадоў Узброеных Сіл СССР», «За працоўную адзнаку», «За доблесную працу ў адзначэнне 100-годдзя з дня нараджэння У. І. Леніна», знакам «Выдатнік народнай асветы Беларускай ССР» (1971), граматай Вярхоўнага Савета БССР (1972). У 1980 г. ёй прысвоена ганаровае званне Заслужанага работніка культуры Беларускай ССР. У 2000 г. уручаны знак «Ветэран вайны 1941–1945 гадоў»^[1].

Сям’я

Муж, Ігнацій Іванавіч Зянько (1891—1965), удзельнік Грамадзянскай і Вялікай Айчыннай войнаў. Пасля дэмабілізацыі ў 1946 г. накіраваны ў Брэст, працаваў выкладчыкам рускай мовы ў педінстытуце, тады яны і пазнаёміліся. Пятнаццаць гадоў загадваў кафедрай рускай і беларускай моў, а пасля іх раздзялення — кафедрай рускай мовы. У 1953 г. І. І. Зянько абараніў кандыдацкую дысертацыю. Распрацаваў і вёў складаныя курсы: стараславянскую мову, агульнае мовазнаўства, гісторыю рускай мовы, методыку выкладання рускай мовы. У снежні 1963 г. з-за цяжкой хваробы выйшаў на пенсію, памёр у лютым 1965 г., пахаваны на Трышынскіх могілках^[1].

Памяць

У 2007 г. яе калегі і вучні выдалі кнігу «Свет доброты», прысвечаную педагогу. У сакавіку 2014 г. у БрДУ імя А. С. Пушкіна прайшлі ХІІ «Горкаўскія чытанні», прысвечаныя 100-годдзю з дня нараджэння Я. А. Чарняўскай^[1].

На доме па праспекце Машэрава, 57 у Брэсце, дзе яна жыла з 1 лютага 1965 года, 11 лістапада 2014 г. урачыста адкрыта мемарыяльная дошка(скульптар Аляксей Паўлючук^[3])^[1].

У Бярозаўскім гісторыка-краязнаўчым музеі зроблена экспазіцыя «Лясная партызанская школа», дзе са школьнікамі праводзяцца музейна-педагагічныя заняткі^[1].

У культуры

Разам з іншымі настаўнікамі «лясной школы» з’яўляецца персанажам апавядання Л. Ачакоўскай «Азбука на берасце»^[4]. У 1969 годзе студыяй «Дыяфільм» па апавяданні была створана дыястужка, мастак Р. Саяшнікаў (прагляд даступны на сайце РДДБ^[5]).^[6]

Працы

• Уроки внеклассного чтения в V—VIII классах : пособие для учителя / [Я. А. Чернявская и др.]. — Минск : Народная асвета, 1989. — 142 с.
• Русская советская детская литература : [учеб. пособие для фак. педагогики и методики нач. обучения пед. ин-тов] / Я. А. Чернявская, И. И. Розанов; под ред. В. В. Гниломедова. — 2-е изд., перераб. и доп. — Минск : Вышэйшая школа, 1984. — 512 с.
• Преподавание русской литературы : книга для учителя / [Е. Я. Ленсу, Я. А. Чернявская и др.]. — Минск : Народная асвета, 1984. — 80 с.
• Детская литература : хрестоматия : [учеб. пособие для пед. ин-тов по спец. № 2101 «Русский язык и литература»] / сост. Я. А. Чернявская, Г. В. Регушевская. — Москва : Просвещение, 1980. — 464 с.
• Советская детская литература : учебное пособие для факультетов педагогики и методики начального обучения педагогических институтов / Я. А. Чернявская. — Минск : Вышэйшая школа, 1971. — 343 с.
• Драматургия Кузьмы Чорного : автореферат диссертации … кандидата филологических наук / Я. А. Чернявская ; Институт литературы имени Янки Купалы. — Минск, 1960. — 19 с.