Ukrainera

Ukrainera^[1][2] Ukrainan hitz egiten den ipar-mendebaldeko eslaviar hizkuntza da, eta 40 milioi hiztun baino gehiago ditu.

Ukrainera

Ukrainera
українська мова
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Ukraina
Hiztunak	42-47 milioi
Rankinga	26.a
Ofizialtasuna	Ukraina  Transnistria (Moldavia)
Eskualdea	Europako ekialdea
UNESCO sailkapena	1: ziurra
Araugilea	Ukrainako Zientzien Akademia Nazionala
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak balto-eslaviar hizkuntzak Eslaviar hizkuntzak Ekialdeko eslaviar hizkuntzak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	subjektu aditza objektua, hizkuntza azentuala, hizkuntza sintetikoa, hizkuntza malgukaria, nominatibo-akusatibo hizkuntza, pro-drop hizkuntza eta ordena libreko hizkuntza
Denbora gramatikalak	lehenaldia, orainaldia, geroaldia eta pluperfect (en)
Modu gramatikalak	indikatiboa, agintera, optative (en) eta baldintzazko modua
Genero gramatikalak	genero maskulinoa, genero femeninoa eta genero neutroa
Kasu gramatikalak	nominatiboa, genitiboa, datiboa, akusatiboa, instrumentala, lokatiboa eta bokatiboa
Alfabetoa	alfabeto zirilikoa eta latindar alfabetoa
Aurrekaria	Ruteniera
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	uk
ISO 639-2	ukr
ISO 639-3	ukr
Ethnologue	ukr
Glottolog	ukra1253
Wikipedia	uk
Linguasphere	53-AAA-ed
ASCL	3403
IETF	uk

Historia laburra

2001eko erroldaren arabera, hiztun gehienak herrialdeko ipar eta mendebaldean bizi dira.

Antzinako ekialdeko eslaviera Erdi-Aroan bitan banatu zen: batetik, ipar-ekialdekoa (Novgorod eta Moskukoa), gaurko errusiera bihurtu zena; bestetik, hego-mendebalekoa, Polonia eta Lituaniara lotua, egungo bi hizkuntza eman zituena: bielorrusiera eta ukrainera.

Errusiako Inperioaren garaian, ukrainera bigarren hizkuntzarik mintzatuena zen; hala ere, ez zen ofizialki erabilia, baztertua baizik (errusiera txikia deitzen zioten). Bestela, Sobiet Batasunaren lehen urteetan, 1921etik 1932ra tolerantziaren politika eta hizkuntzaren hedapenaren aldekoa egon zen. Hortik aurrera eta 1957 arte, hala ere, jazarpena eta errusieraren inposatzea jasan behar izan zuten hiztunek. Nikita Khrustxev ukrainarraren agintaldian, 1960ko hamarkadaren hasieran, ukrainerazko hiztunek berriro ere babesa izan zuten, bai eta hurrengo urteetan Petro Xelestekin ere. 1980ko hamarkadan, aldiz, Volodimir Stxerbitskirekin errepresiora lerratu zen, Mikhail Gorbatxoven erreformak iritsi ziren arte. Azkenik, 1991tik aurrera eta independentzia lortu ondoren, hizkuntzaren ofizialtasuna erdietsi zuten hiritarrek.

Dialektoak

Ukraineraren dialektoak (2005).      Iparraldekoa     Hego-ekialdekoa     Hego-mendebalekoa

Hiru dialekto nagusi daude:

- Iparraldekoa, Ukrainako iparraldean, eta Bielorrusia eta Poloniako mugaldeak

- Hego-ekialdekoa (hizkuntza ofizialaren iturri nagusia) Errusiako eskualde batzuetara zabaldua

- Hego-mendebalekoa (batzuek Karpatoetako rusynera berezko hizkuntza dela uste dute)

Alfabetoa

Sakontzeko, irakurri: «Alfabeto ziriliko»

Ukrainar alfabetoa:

А а /a/

Б б /b/

В в /v/

Г г /h/

Ґ ґ /g/

Д д /d/

Е е /e/

Є є /je/

Ж ж /ʒ/

З з /z/

И и /ȳ/

І і /i/

Ї ї /ji/

Й й /i/ laburra

К к /k/

Л л /l/

М м /m/

Н н /n/

О о /o/

П п /p/

Р р /r/

С с /s/

Т т /t/

У у /u/

Ф ф /f/

Х х /x/

Ц ц /ts/

Ч ч /tʃ/

Ш ш /ʃ/

Щ щ /ʃtʃ/

Ь ь /'/

Ю ю /ju/

Я я /ja/

Historian erabiliak:

Ъ ъ /ɤ/

Ѣ ѣ /ii/

Transliterazio sistema

Euskaltzaindiak 156. arauan^[3] alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema arautua ematen du. Hona ukrainerari dagokion taula:

Ukrainerazko alfabeto zirilikoa

Transliterazioa

Larri Xehe ital. izena soinua (NAF) А а а A /a/ Б б б be /b/ В в в ve /v/ Г г г he /ɦ/ Ґ ґ ґ ge /g/ Д д д de /d/ Е е е e /ɛ/ Є є є je /jɛ/ Ж ж ж zhe /ʒ/[4] З з з ze /z/ И и и i (y) /ɪ/ I i i i /i/ Ї ї ї ï (ji) /ji/ Й й й jot /j/ К к к ka /k/ Л л л el /l/ М м м em /m/ Н н н en /n/ О о о o /o/ П п п pe /p/ Р р р er /r/ С с с es /s/ Т т т te /t/ У у у u /u/ Ф ф ф ef /f/ Х х х kha /x/ Ц ц ц tse /ʦ/ Ч ч ч txe /ʨ/ Ш ш ш xa /ʂ/ Щ щ щ stxa /ɕː/ Ь ь ь ikur leuna /◌ʲ/ ’ ’ ’ apostrof /◌ʲ/ Ю ю ю ju /ju/ Я я я ja /ja/

euskara ISO ingelesa frantsesa gazt. a a a a a b b b b b v v v v v h h h h h g g g g g d d d d d e, je, ie[5] e e, ye e, ie, ïe, é ye, ie, e je, ie[6] ê ye, ie ie ye, ie zh[7] ž zh j zh z z z z z y i y y y i i i i i i, ji[8] ї i, yi ї, yi i, yi (), j, i[9] j i —, ï i k k k k k l l l l l m m m m m n n n n / -ne[10] n o o o o o p p p p p r r r r r s s s s, ss s t t t t t u u u ou u f f f f f kh[7] h kh kh j ts[7] c ts ts ts tx[7] č ch tch ch x[7] š sh ch sh stx šč / ŝ shch chtch shch —[11] ’ — — — / ' —[11] ’ — — — iu, ju[6] ju / û yu ou, ïou, iou yu, iu ia, ja[6] ja / â ya a, ia, ïa, ya ya, iu

Erabilera

2001

• 
  2001. Ukrainera lehen hizkuntzatzat jotzen zutenen kopuruak, ehunekoetan.
• 
  2001. Ukrainako hirietan ukrainera lehen hizkuntzatzat jotzen zutenen kopuruak, ehunekoetan.
• 
  2001. Ukrainako lehen hizkuntza nagusia udaletan. Krimean eta ekialdean, Donbassen, errusiera nagusi.

Literatura

Xevtxenkoren autoerretratua.

• Ivan Kotlyarevsky (1769–1838), lehendabiziko idazle modernoa.
• Taras Xevtxenko (1814–1861), poeta eta literatura modernoaren ikurra.
• Ivan Franko (1856-1916), idazle eta itzultzaile oparo klasikoa.
• Mykhailo Kotsiubynsky (1864–1913), idazle inpresionista eta modernista.
• Lesya Ukrainka (1871–1913), olerkaria.