Պեկին

Պեկին (չինարեն՝ 北京 , փինյին Běijīng ‒ Պեյճին), Չինաստանի մայրաքաղաքն է։ Աշխարհի խոշորագույն և ամենախիտ բնակեցված քաղաքներից մեկը՝ 2020 թվականի տվյալներով՝ Պեկինի բնակչությունը 21,893,095 մարդ է։ Պեկինը բնակչության թվով Չինաստանի երրորդ քաղաքն է Շանհայից և Չունցինից հետո։ Աշխարհում քիչ թվով քաղաքներ են եղել մշակութային և քաղաքական կենտրոն դարերով։ Դրանցից մեկը Պեկինն է։ Պեկինը հայտնի է իր բազմաթիվ շքեղ պալատներով, թանգարաններով, հսկայական քարե պատերով ու դարպասներով։ Այդ շքեղ կոթողները և համալսարանները Պեկինը դարձրել են Չինաստանի մշակութային և կրթական կենտրոն։

Բնակավայր
Պեկին
չինարեն՝ 北京市
Երկիր	Չինաստան
Համայնք	Չինաստան, Յուան, Ցին կայսրություն և Մին դինաստիա
Ներքին բաժանում	Դունչեն, Xicheng District?, Չաոյան, Ֆենտայ, Շիցզինշան, Հայդյան, Mentougou District?, Fangshan District?, Tongzhou District?, Shunyi District?, Changping District?, Daxing District?, Huairou District?, Pinggu District?, Miyun District? և Yanqing District?
Մակերես	16 410,54 կմ²
ԲԾՄ	43 մետր
Պաշտոնական լեզու	չինարեն
Բնակչություն	▲21 893 095 մարդ (2020)[1]
Ժամային գոտի	UTC+8
Հեռախոսային կոդ	10
Փոստային դասիչ	100000
Պաշտոնական կայք	beijing.gov.cn
Պեկին (Չինաստան)
Պեկին Վիքիպահեստում

Ծագումնաբանություն և անուններ

Պեկին, չինական նշանների ստուգաբանությամբ՝ 北 հյուսիս և 京 մայրաքաղաք, բառացի թարգմանությամբ նշանակում է "Հյուսիսային մայրաքաղաք"։ Վերջին 3,000 տարիների ընթացքում քաղաքը բազմիցս փոխել է իր անունը։ Միայն 1949 թ., երբ Չինաստանի կոմունիստական կուսակցությունը քաղաքը դարձրեց Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության մայրաքաղաք, քաղաքին վերադարձվեց իր նախկին Պեկին անունը։

Անվանման ծագում

Մեր թվարկությունից առաջ 1027 թվականին Պեկինը հիշատակվել է Ծի անունով։ 608 թվականին Յան կայսեր հրամանով Հուանհե գետի ջրերն այստեղ են հասցվել ջրանցքով, որը մինչև օրս գործում է և նավարկելի է։ 936 թվականին քաղաքն անվանվել է Սիցզին, 937 թվականից՝ Նանցզին, 12-րդ դարի կեսից՝ Չժունդու կամ Դասին։ 1215 թվականին քաղաքը նվաճել են մոնղոլները, 13–14-րդ դարերում Դադու կամ մոնղոլական Հանբալըկ անվամբ եղել է մոնղոլական Յուան կայսրության մայրաքաղաքը։ 1368 թվականից՝ մոնղոլական լծից Չինաստանի ազատագրումից հետո, կոչվել է Բեյպին (խաղաղ հյուսիս)։ 1421 թվականին, դառնալով չինական Մին կայսրության մայրաքաղաքը, անվանվել է Բեյցզին (այստեղից էլ՝ Պեկին անվանումը)։ 1644 թվականին Պեկինը գրավել են ապստամբած գյուղացիները, ապա՝ մանջուրները, որոնք Չինաստանում հիմնել են Ցին թագավորական հարստությունը։

Չինական Հանրապետության հռչակում

1912 թվականին՝ Սինհայի բուրժուական հեղափոխության ժամանակ, Պեկինը հռչակվել է Չինական Հանրապետության մայրաքաղաք։ 1937 թվականին քաղաքը զավթել են ճապոնացիները։ Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միության օգնությամբ 1945 թվականին Կվանտունյան բանակն այնտեղից դուրս մղելուց հետո 3,5 տարի եղել է Գոմինդանի (Ազգային ժողովրդական կուսակցություն) իշխանության տակ։ 1949 թվականի հունվարի 31-ին Չինաստանի բանակն ազատագրել է քաղաքը և հռչակել Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունը (ՉԺՀ)՝ Պեկին մայրաքաղաքով։

Տրանսպորտ

Պեկինը Չինաստանի 3-րդ խոշոր քաղաքն է՝ Չունցինից ու Շանհայից հետո, մոլորակի ամենաարագ աճող քաղաքային ագլոմերացիան, Չինաստանի ամենախոշոր տրանսպորտային հանգույցը, որտեղ խաչաձևվում են բազմաթիվ երկաթուղիներ և ավտոմայրուղիներ, ավելի քան 100 օդային ուղիներ։ Պեկինում է Շոուդու միջազգային օդանավակայանը, գործում է մետրոպոլիտեն (1970 թվականից)։ Քաղաքը նախանավահանգիստ է Դեղին ծովի Բոհայվան ծոցում (ծովից հեռու է 180 կմ) և Պեկինի ջրանցքով (25 կմ) կապվում է Յունդինհե գետին։

Կրթություն

Չինաստանի խոշորագույն ուսումնական հաստատություններից մայրաքաղաքում են Պեկինի համալսարանը (1898 թվական), բազմաթիվ բուհեր, գիտահետազոտական ինստիտուտներ, ՉԺՀ գիտությունների, բժշկական և գյուղատնտեսական գիտությունների ակադեմիաները, աստղադիտարանը, բուսաբանական այգին, գործում են Գեղարվեստի պատկերասրահը, Չինաստանի պատմության, Չինական հեղափոխության, Գուգուն (նախկին կայսերական պալատը) և այլ թանգարաններ, գրադարաններ, թատրոններ։

Մշակույթ

Չինական օպերային արվեստը, որի կենտրոնը Պեկինն է, չինական մշակույթի գլխավոր նվաճումներից է. այն երգի, երկխոսության և ժեստերի, շարժումների, մարտական հնարքների ու ակրոբատիկայի բեմական գործողությունների համադրություն է։

Ճարտարապետություն

Պեկինի պատմական մասը կառուցվել է խիստ երկրաչափորեն. կազմված է Ներքին ու Արտաքին քաղաքներից։ Հնագույն՝ Ներքին քաղաքը ներառում է Կայսերական քաղաքի համալիրը, որի միջուկը Փակ քաղաքն է՝ Կայսերական պալատի համալիրով (15-րդ դարի 1-ին կես)։ Կայսերական քաղաքի համալիրում են Տայմյաո (նախնիների հիշատակի) տաճարը (1420 թվական, վերակառուցվել է 1544 թվականին), Երեք ծովերի զբոսայգին և այլ շինություններ։ Արտաքին քաղաքի հարավային մասում է «Երկնքի տաճար» համալիրը (1420–1530 թվականներին, վերակառուցվել է 18–19-րդ դարերում)։ 1949 թվականին Ժողովրդական հեղափոխության հաղթանակից հետո սկսվել է Պեկինի վերակառուցումը, ընդարձակվել է գլխավոր մայրուղին, կառուցվել են բազմաթիվ բնակելի տներ, հասարակական շենքեր, ստեղծվել են նոր թաղամասեր։ Քաղաքական-վարչական կենտրոնը Տյանանմին հրապարակն է, որի արևմտյան և արևելյան մասերում են Ժողովրդական ներկայացուցիչների համաչինական համագումարների, Չինական հեղափոխության և Չինաստանի պատմության թանգարանների շենքերը^[2][3]։

Քույր քաղաքներ

Պեկինը աշխարհով մեկ ունի բազմաթիվ քույր և եղբայրացած քաղաքներ, դրանցից շատերը մայրաքաղաքներ են իրենց երկրներում.

•  Ադիս Աբեբա, Եթովպիա (ապրիլի 17, 2006)^[4]
•  Աթենք, Հունաստան (մայիսի 10, 2005)^[4]
•  Ալժիր, Ալժիր
•  Ամման, Հորդանան (1990)
•  Ամստերդամ, Նիդերլանդներ (հոկտեմբերի 20, 1994)^[4]
•  Անկարա, Թուրքիա (հունիսի 20, 1990)^[4]
•  Աստանա, Ղազախստան (նոյեմբերի 16, 2006)^[4]
•  Ավստրալիական մայրաքաղաքային տարածք, Ավստրալիա (սեպտեմբերի 14, 2000)^[4][5]
•  /  Բանգկոկ, Թաիլանդ / Konbaung dynasty? (մայիսի 26, 1993)^[4]
•  Բելգրադ, Սերբիա (հոկտեմբերի 14, 1980)^[4]
•  Բեռլին, Գերմանիա (ապրիլի 5, 1994)^[4]
•  Բուդապեշտ, Հունգարիա (հունիսի 16, 2005)^[4]
•  Բուենոս Այրես, Արգենտինա (հուլիսի 13, 1993)^[4]
•  Բուխարեստ, Ռումինիա (հունիսի 21, 2005)^[4]
•  Բրյուսել, Բելգիա (սեպտեմբերի 22, 1994)^[4]
•  Գաուտենգ, ՀԱՀ (դեկտեմբերի 6, 1998)^[4]
•  Դելի, Հնդկաստան (նոյեմբերի 23, 2013)^[4]
•  Դոհա, Կատար (հունիսի 23, 2008)^[4]
•  Դուբլին, Իռլանդիա (հունիսի 2, 2011)^[4]
•  Թել Ավիվ, Իսրայել (նոյեմբերի 21, 2006)^[4]
•  Թեհրան, Իրան (փետրվարի 27, 2014)^[4]
•  Իլ դը Ֆրանս, Ֆրանսիա (հուլիսի 2, 1987)^[4]
•  Իսլամաբադ, Պակիստան (հոկտեմբերի 8, 1992)^[4]
•  Լիմա, Պերու (նոյեմբերի 21, 1983)^[4]
•  Լիսաբոն, Պորտուգալիա (հոկտեմբերի 22, 2007)^[4]
•  Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն (ապրիլի 11, 2006)^[4]
•  Կահիրե, Եգիպտոս (հոկտեմբերի 28, 1990)^[4]
•  Կիև, Ուկրաինա (դեկտեմբերի 13, 1993)^[4][6][7]
•  Կոպենհագեն, Դանիա (հունիսի 28, 2012)^[4]
•  Հանոյ, Վիետնամ (հոկտեմբերի 6, 1994)^[4]
•  Հավանա, Կուբա (սեպտեմբերի 24, 2005)^[4]
•  Հելսինկի, Ֆինլանդիա (հուլիսի 14, 2006)^[4]
•  Հռոմ, Իտալիա (մայիսի 28, 1998)^[4]
•  Մադրիդ, Իսպանիա (հունվարի 17, 2005)^[4][8]
•  Մադրիդ, Իսպանիա (սեպտեմբերի 16, 1985)^[4]
•  Մանիլա, Ֆիլիպիններ (նոյեմբերի 14, 2005)^[4]
•  Մեխիկո, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ (հոկտեմբերի 19, 2009)^[4]
•  Միլան, Իտալիա
•  Մինսկ, Բելառուս (ապրիլի 26, 2016)^[4]
•  Մոսկվա, Ռուսաստան (մայիսի 16, 1995)^[4]
•  Մուսասինո, Ճապոնիա (1988)^[9]
•  Յոկոհամա, Ճապոնիա (մայիսի 17, 2006)
•  Յոհաննեսբուրգ, ՀԱՀ
•  Նյու Յորք, ԱՄՆ (փետրվարի 25, 1980)^[4]
•  Նոր Հարավային Ուելս, Ավստրալիա (օգոստոսի 3, 2012)^[4]
•  Ուլան Բատոր, Մոնղոլիա (օգոստոսի 17, 2014)^[4]
•  Պնոմպեն, Կամբոջա (մայիսի 21, 2018)^[4]
•  Պրահա, Չեխիա
•  Ջակարտա, Ինդոնեզիա (օգոստոսի 4, 1992)^[4]
•  Ռիգա, Լատվիա (սեպտեմբերի 15, 2017)^[4][10]
•  Ռիո դե Ժանեյրո, Բրազիլիա (նոյեմբերի 24, 1986)^[4]
•  Սալո, Ֆինլանդիա
•  Սան Խոսե, Կոստա Ռիկա (հոկտեմբերի 17, 2009)^[4]
•  Սան Պաուլո, Բրազիլիա (1999)^[11]
•  Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսաստան (2009)^[12]
•  Սանտյագո, Չիլի (օգոստոսի 6, 2007)^[4]
•  Սանտո Դոմինգո, Դոմինիկյան Հանրապետություն
•  Սեուլ, Հարավային Կորեա (հոկտեմբերի 23, 1993)^[4]
•  Վաշինգտոն, ԱՄՆ (մայիսի 15, 1984)^[4]
•  Վելինգտոն Սիթի, Նոր Զելանդիա (մայիսի 10, 2006)^[13]
•  Վիենտյան, Լաոս (ապրիլի 24, 2015)^[4]
•  Տիրանա, Ալբանիա (մարտի 21, 2008)^[4][14][15]
•  Տոկիո, Ճապոնիա (մարտի 14, 1979)^[4]
•  Փարիզ, Ֆրանսիա (հոկտեմբերի 23, 1997)^[4]
•  Քյոլն, Գերմանիա (սեպտեմբերի 14, 1987)^[4]
•  Օտտավա, Կանադա (հոկտեմբերի 18, 1999)^[4]

Աղբյուրներ

• Հայկական Հանրագիտարան