អាល់ហ្សេរី

ប្រទេសអាល់ហ្សេរី (ភាសាអារ៉ាប់៖ الجزائر) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យប្រជាមានិតអាល់ហ្សេរី គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅក្នុងតំបន់អាហ្វ្រិកខាងជើង។ អាល់ហ្សេរីមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេសទុយនេស៊ីនៅទិសឥសាន្ត ប្រទេសលីប៊ីនៅទិសខាងកើត ប្រទេសម៉ាលី ម៉ូរីតានី និងសាហារ៉ាខាងលិចនៅទិសនិរតី ប្រទេសនីហ្សេនៅភាគអាគ្នេយ៍ ប្រទេសម៉ារ៉ុកនៅទិសខាងលិច និងសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេនៅទិសខាងជើង។ អាល់ហ្សេរីមានលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រស្ងួតពាក់កណ្ដាល ពោលគឺប្រជាជនភាគច្រើននិយមរស់នៅក្នុងតំបន់សម្បូរជីជាតិខាងជើង ខណៈភាគខាងត្បូងគឺគ្របដណ្ដប់ដោយវាលលំហសាហារ៉ា។ អាល់ហ្សេរីមានផ្ទៃដីសរុប ២,៣៨១,៧៤១ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ដែលធ្វើឱ្យវាក្លាយជាប្រទេសដែលមានទំហំផ្ទៃដីធំបំផុតទីដប់នៅលើពិភពលោក និងជាប្រទេសធំបំផុតនៅក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រិក។^[១០] សព្វថ្ងៃ អាល់ហ្សេរីមានចំនួនប្រជាជនសរុប ៤៤ លាននាក់ដែលនាំឱ្យជាប់ឈ្មោះជាប្រទេសមានចំនួនប្រជាជនច្រើនបំផុតទីដប់នៅទ្វីបអាហ្វ្រិក និងទី៣២ នៅលើពិភពលោក។ រដ្ឋធានី និងទីក្រុងធំបំផុតនៃប្រទេសអាល់ហ្សេរីមានឈ្មោះថា អាល់ហ្សែរ។

សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យប្រជាមានិតអាល់ហ្សេរី

الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية (ភាសាអារ៉ាប់) République algérienne démocratique et populaire (ភាសាបារាំង)
ទង់ជាតិ វរលញ្ឆករ
បាវចនា بالشعب وللشعب ("ដោយប្រជាជន និងដើម្បីប្រជាជន")[១][២]
ភ្លេងជាតិ قَسَمًا‎ ("យើងសន្យា")
ទីតាំងប្រទេសអាល់ហ្សេរី (ពណ៌ក្រហម) នៅលើភូគោល
រដ្ឋធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត	អាល់ហ្សែរ 36°42′N 3°13′E
ភាសាផ្លូវការ	ភាសាអារ៉ាប់ ភាសាប៊ែប៊ែរ
ភាសាផ្សេងទៀត	អារ៉ាប់អាល់ហ្សេរី (ដារចា) ភាសាបារាំង[៣][ស ១]
ក្រុមជនជាតិ	៧៥%–៨៥% អារ៉ាប់[៣] ១៥%–២៥% ប៊ែប៊ែរ[៣][៤]
សាសនា	៩៩% ឥស្លាមស៊ុននី (ផ្លូវការ) ១% សាសនាផ្សេងៗទៀត (មានដូចជា គ្រិស្តសាសនា និងសាសនាជ្វីហ្វជាដើម)[៣]
រដ្ឋាភិបាល	សាធារណរដ្ឋពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតីនិយមអាស្រ័យសភាឯកភូត
- ប្រធានាធិបតី	អាប់ឌែលម៉ាដជីដ ធេបប៊ូន​
- នាយករដ្ឋមន្ត្រី	ណាឌា ឡារបោវី
- ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាជាតិ	សាឡា ហ្គូតជីល
- ប្រធានសភា	អ៊ីប្រាហ៊ីម ប៊ូហ្កាលី
នីតិបញ្ញត្តិ	សភាតំណាងរាស្ត្រ
- សភាជាន់ខ្ពស់	ក្រុមប្រឹក្សាជាតិ
- សភាជាន់ទាប	សភាប្រជាជនជាតិ
និម្មិតកម្ម
- អាណាចក្រនូមីឌី	២០២ មុន គ.ស.
- រាជវង្សរូស្តាមីដ	៧៧៦
- រាជវង្សហ្ស៊ីរីដ	៩៧២
- រាជវង្សហាំម៉ាឌីដ	១០១៥
- រាជវង្សហ្សេយ៉ានីដ	១២៣៦
- អាល់ចាហ្សែរ	១៥១៦
- បារាំងចូលកាន់កាប់	៥ កក្កដា ១៨៣០
- ទទួលឯករាជ្យ	៥ កក្កដា ១៩៦២
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប	២,៣៨១,៧៤១ គ.ម២   (ទី១០)
- ផ្ទៃទឹក (%)	១.១
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២២)	៤៥,៤០០,០០០[៥] (ទី៣២)
- ដង់ស៊ីតេ	១៩ នាក់/គ.ម២   (ទី១៧១)
GDP (PPP)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៣)
- សរុប	៦២៨.៩៩០ ពាន់លានដុល្លារ[៦] (ទី៤៣)
- ក្នុងម្នាក់	១៣,៦៨១ ដុល្លារ[៦] (ទី១១១)
GDP (ចារឹក)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៣)
- សរុប	២២៤.១០៧ ពាន់លានដុល្លារ[៦] (ទី៥៨)
- ក្នុងម្នាក់	៤,៨៧៤ ដុល្លារ[៦] (ទី១៣០)
ជីនី (២០១១)	២៧.៦[៧][៨] ទាប
HDI (២០២១)	០.៧៤៥[៩] ខ្ពស់ · ទី៩១
រូបិយវត្ថុ	ឌីណាអាល់ហ្សេរី (DZD)
ល្វែងម៉ោង	UTC+១ (CET)
ទម្រង់កាលបរិច្ឆេទ	dd/mm/yyyy
ទិសបើកបរ	ស្តាំ
កូដហៅទូរស័ព្ទ	+២១៣
កូដ ISO 3166	DZ
ដែនកម្រិតខ្ពស់	.dz الجزائر.

ចំណាកស្រុករបស់ជនជាតិអារ៉ាប់ចូលមកកាន់តំបន់ម៉ាហ្គ្រីប ចាប់តាំងពីសតវត្សទី៧ បាននាំឱ្យស្ថានភាពប្រជាសាស្រ្តនៅអាល់ហ្សេរីមានភាពប្រែប្រួលជាខ្លាំង។ ការវាតទីនិយមរបស់អេស្ប៉ាញបាននាំឱ្យកើតចេញរាជានុរដ្ឋអាល់ហ្ស៊ែរឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៥១៦ ដែលជារដ្ឋមួយមានឥទ្ធិពលទាក់ទាញមនុស្សមកពីគ្រប់ទិសទីជុំវិញសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ ហើយជាលទ្ធផល វាក៏បានក្លាយជាទីក្រុងធំជាងគេ ស្ដុកស្ដម្ភបំផុត និងជាទីក្រុង លក្ខណៈសាកលមួយនាសម័យនោះ។ ឥទ្ធិពលអាល់ហ្សែរបានធ្លាក់ចុះជាគំហុកនៅក្នុងសតវត្សទី១៩ បន្ទាប់ពីរងការឈ្លានពានពីប្រទេសបារាំងនៅឆ្នាំ១៨៣០។ រដ្ឋទាំងមូលត្រូវបានបញ្ចូលទៅជាផ្នែករដ្ឋបាលផ្ទាល់នៃប្រទេសបារាំងនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៤៨ ខណៈការបះបោររបស់ម្ចាស់ស្រុកប្រឆាំងនឹងការត្រួតត្រារបស់បារាំងបានបន្តរហូតដល់ឆ្នាំ១៩០៣។ អាល់ហ្សេរីពេលនោះបានក្លាយជាទីលំនៅថ្មីរបស់ជនជាតិអឺរ៉ុបប្រមាណមួយលាននាក់ ខណៈចំនួនប្រជាជនដើមបានធ្លាក់ចុះប្រមាណមួយភាគបី ដោយសារតែកត្តាសង្គ្រាម ជំងឺរាតត្បាត និងការអត់ឃ្លានជាដើម^[១១] ក៏ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក្ដី ម្ចាស់ស្រុកអាល់ហ្សេរីនូវតែរក្សាឋានៈជាប្រជាជនភាគច្រើននៅក្នុងប្រទេស។ ការសម្លាប់រង្គាលនៅក្រុងសេធីហ្វ និងហ្គែលម៉ាក្នុងឆ្នាំ១៩៤៥ គឺជាចំណុចរបត់មួយនៅក្នុងទំនាក់ទំនងបារាំង-អាល់ហ្សេរី ហើយជាកត្តាជំរុញឱ្យសង្គ្រាមអាល់ហ្សេរីផ្ទុះឡើង។ វាបានបញ្ចប់ទៅវិញនៅថ្ងៃទី៥ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៦២ ហើយអាល់ហ្សេរីក៏បានទទួលឯករាជ្យ និងប្រកាសជាសាធារណរដ្ឋនៅថ្ងៃទី២៥ ខែកញ្ញា នៃឆ្នាំដដែរ។

ភាសាផ្លូវការរបស់អាល់ហ្សេរីគឺ ភាសាអារ៉ាប់ និងប៊ែប៊ែរ ខណៈប្រជាជនភាគច្រើនជាជនជាតិអារ៉ាប់ ប្រតិបត្តិសាសនាឥស្លាម។^[១២] ភាសាអារ៉ាប់អាល់ហ្សេរីដើមគឺជាភាសាចម្បង និងពេញនិយមបំផុតនៅក្នុងប្រទេស។ ចំណែកឯភាសាបារាំងវិញត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ជាទូទៅនៅក្នុងរដ្ឋបាល និងវិស័យអប់រំ ប៉ុន្តែវាមិនមានឋានៈជាភាសាផ្លូវការនោះឡើយ។

ប្រទេសអាល់ហ្សេរីគឺជាសាធារណរដ្ឋពាក់កណ្ដាលប្រធានាធិបតីនិយម ដែលបន្តបែងចែកទៅជា ៥៨ ខេត្ត និងឃុំស្រុកចំនួន ១,៥៤១។ អាល់ហ្សេរីជាមហាអំណាចក្នុងតំបន់នៃអាហ្វ្រិកខាងជើង និងជាមហាអំណាចកណ្ដាលនៅលើសកលលោក។ ប្រទេសនេះមានសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្សខ្ពស់បំផុតបើប្រៀបនឹងបណ្តាប្រទេសទាំងអស់នៅទ្វីបអាហ្រ្វិក និងជាប្រទេសមួយដែលមានសេដ្ឋកិច្ចធំបំផុតនៅលើទ្វីប ដែលភាគច្រើនអាស្រ័យផ្អែកលើការនាំចេញថាមពល។ អាល់ហ្សេរីមានធនធានប្រេងកាតបម្រុងធំជាងគេទីដប់ប្រាំមួយនៅពិភពលោក និងឧស្ម័នធម្មជាតិបម្រុងច្រើនជាងគេទីប្រាំបួន។ សូណាត្រាចក៍ គឺជា​ក្រុមហ៊ុន​ប្រេង​កាតរបស់រដ្ឋ ​និងជា​ក្រុមហ៊ុន​ប្រេងកាតធំ​បំផុត​នៅ​អាហ្វ្រិក​ និងបានកំពុង​ផ្គត់ផ្គង់​ឧស្ម័ន​ធម្មជាតិ​ក្នុង​បរិមាណ​ដ៏ច្រើនទៅ​ដល់​ទ្វីបអឺរ៉ុប។ យោធាប្រទេសអាល់ហ្សេរី គឺជាកម្លាំងយោធាដ៏ធំបំផុតមួយនៅក្នុងទ្វីបអាហ្រ្វិក ហើយក៏មានថវិកាការពារច្រើនបំផុតផងដែរនៅលើទ្វីប។ អាល់ហ្សេរីគឺជាសមាជិកនៃសហភាពអាហ្រ្វិក, សម្ព័ន្ធអារ៉ាប់, អង្គការសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម, អង្គការប្រទេសនាំចេញប្រេងកាត, អង្គការសហប្រជាជាតិ និងជាសមាជិកស្ថាបនិកនៃសហភាពម៉ាហ្គ្រីបអារ៉ាប់។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

ភូមិសាស្រ្ត

កំណត់សម្គាល់

1. ទោះបីជាភាសាបារាំង មិនត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ជាភាសាផ្លូវការក្តីក៏វានូវតែជាភាសានិយាយទូទៅដែលប្រើប្រាស់ដោយប្រជាជនភាគច្រើននៅក្នុងប្រទេស។