Историја на Обединетите нации

Историјата на Обединетите нации како меѓународна организација потекнува од Втората светска војна. Оттогаш нејзините цели и активности се прошириле за да направат архетипско меѓународно тело во почетокот на XXI век.

Мапа на светот која покажува кога земјите се приклучиле на Обединетите нации.

Основање на Обединетите нации

Потекло

Најраниот конкретен план за нова светска организација за замена на неефикасната Лига на нации започнала под покровителство на Стејт департментот на САД во 1939 година.^[1] На 12 јуни 1941 година, претставници на Велика Британија, Канада, Австралија, Нов Зеланд, Унијата на Јужна Африка и на прогонетите влади на Белгија, Чехословачка, Грција, Луксембург, Холандија, Норвешка, Полска и Југославија, како и претставник на францускиот генерал де Гол, се состана во Лондон и ја потпишале Декларацијата на палатата на Сејнт Џејм. Ова била прва од шесте конференции што довеле до основање на Обединетите нации и Повелбата на Обединетите нации.^[2]

Претседателот на САД, Френклин Рузвелт најпрво предложил да се користи името Обединети нации, за да се повика на сојузниците од Втората светска војна, на британскиот премиер Винстон Черчил за време на тринеделната посета на Белата куќа во декември 1941 година. Рузвелт го предложил името како алтернатива на „Здружените сили“, израз што САД го користеле во Првата светска војна (САД никогаш не биле формално членки на сојузниците од Првата светска војна, но влегле во војната во 1917 година како самонаречена „Здружена моќ"). Черчил ја прифатил идејата и ја цитирал употребата на изразот „Обединети нации“ од Лорд Бајрон во поемата Чајлд Харолд „Поклонение“, која се однесувала на сојузниците во Битката кај Ватерло во 1815 година.^[3][4]

1942 година „Декларација на Обединетите нации“

Текстот на „Декларацијата на Обединетите нации“ бил подготвен од американскиот претседател Френклин Д. Рузвелт, британскиот премиер Винстон Черчил и помошникот на Рузвелт - Хари Хопкинс, за време на состанокот во Белата куќа на 29 декември 1941 година. Вклучувал советски предлози, но не и’ оставила никаква улога на Франција. Првата официјална употреба на терминот „Обединети нации“ била на 1–2 јануари 1942 година кога 26 влади ја потпишале Декларацијата. Една голема промена од Атлантската повелба била додавање на одредба за верска слобода, што Сталин ја одобрил откако инсистирал Рузвелт.^[5][6] До почетокот на 1945 година се потпишале уште 21 држава.^[7]

Постер за основање на Обединетите нации

Заедничка декларација на Соединети Американски Држави, Обединето Кралство на Велика Британија и Северна Ирска, Сојуз на Советските Социјалистички Републики, Кина, Австралија, Белгија, Канада, Костарика Гватемала, Хаити, Хондурас, Индија, Луксембург, Холандија, Нов Зеланд, Никарагва, Норвешка, Панама, Полска, Јужна Африка, Југославија. Потпишанa од владите,
Претплатени се на заедничката програма на цели и принципи отелотворена во Заедничката декларација на претседателот на Соединетите Американски Држави и премиерот на Велика Британија од 14 август 1941 година, позната како Атлантска повелба.
Убедени дека целосната победа над нивните непријатели е од суштинско значење за одбрана на животот, слободата, независноста и верската слобода и за зачувување на човековите права и правда во нивните земји, како и во другите земји, и дека тие сега се вклучени во заедничка борба против дивјачките и брутални сили кои сакаат да го потчинат светот.
ОБЈАВИ:
(1) Секоја влада се обврзува да ги искористи своите целосни ресурси, воени или економски, против оние членови на Трипартитниот пакт и неговите приврзаници со кои таквата влада војува.
(2) Секоја влада се обврзува дека ќе соработува со владите потписнички на тоа и дека нема засебно да склучи примирје или мир со непријателите.
На декларација може да се придржуваат и други нации кои даваат, или кои можат да даваат, материјална помош и придонес во борбата за победа над хитлеризмот.^[8]

За време на војната, Обединетите нации станале официјален термин за сојузници. За да им се придружат, земјите моралe да ја потпишат Декларацијата и да и објават војна на Оската.^[9]

Планирање

Пасош на ран службеник на Обединетите нации од Втората светска војна - работи за Администрација за помош и рехабилитација на Обединетите нации, издаден во 1944 година за Блискиот Исток.

Американскиот претседател Френклин Д. Рузвелт за свое најважно наследство го сметал создавањето на Обединетите нации, правејќи трајна истоимена организација од воената алијанса. Тој бил главен промотор на идејата на Обединетите нации. Првите планови за идната меѓународна организација се појавијале во декларациите потпишани на воените сојузнички конференции: Московската конференција и Техеранската конференција на 30 октомври 1943 година.

Рузвелт бил силен поддржувач на Друштвото на народите уште во 1919-20 година, но бил решен да ги избегне грешките што ги направил Вудроу Вилсон. Обединетите нации биле најголем приоритет на ФДР по војната. Тој инсистирал на целосна координација со републиканското раководство. Тој се погрижил да има водечки републиканци, особено сенаторите Артур Ванденберг од Мичиген,^[10] и Ворен Остин од Вермонт.^[11] Во широка смисла, Рузвелт верувал дека ООН можеле да ги решат ситните проблеми и да го обезбедат главниот механизам за решавање на сите поголеми прашања што ќе се појавеле кај големите сили, сите имале право на вето. За Рузвелт, создавањето на ООН била најважната цел за целиот воен напор.^[12] Рузвелт бил особено заинтересиран за меѓународна заштита на човековите права, а во оваа област голема улога имала и неговата сопруга.^[13][14]

Сојузниците се согласиле на основната структура на новото тело на Конференцијата Дамбартон Оукс во 1944 година.^[15] На Јалта, Рузвелт, Черчил и Сталин се согласиле за формирање на Обединетите нации, како и структурата на Советот за безбедност на Обединетите нации. Сталин инсистирал да има вето, а подоцна Рузвелт конечно се согласил. Учесниците на Јалта, исто така, се согласиле Обединетите нации да се состанат за прв пат во Сан Франциско во април 1945 година, на Конференцијата на Обединетите нации за меѓународна организација. Рузвелт ги сметал Обединетите нации за неговото најважно наследство. Тој обезбедил континуирана политичка поддршка од дома, со Черчил и Сталин во странство. „Големата четворка“, Соединетите Држави, Велика Британија, Советскиот Сојуз и Кина донеле најголеми одлуки, а по подоцнежното приклучување на Франција, таа обезбедила постојани членки на семоќниот Совет за безбедност. Секој имал право на вето, со што се избегнала фаталната слабост на Друштвото на народите, која теоретски била во можност да им нареди на своите членови да дејствуваат спротивно на нивните парламенти.^[16]

Рузвелт излегол во јавноста со силно застапување на претседателската кампања во 1944 година и деталното планирање го предал на Државната управа на САД, каде што Самнер Велс и секретарот Кордел Хал работеле на проектот. Неговите идеи биле дека „четворица полицајци“ би соработувале за одржување и спроведување на мирот, Франција била додадена за да направат пет полицајци.^[17]

Од 21 септември до 7 октомври 1944 година, претставниците на Република Кина, Велика Британија, САД и СССР се состанале за да ги елаборираат плановите, на Конференцијата Дамбартон Оукс во Вашингтон, нејзиното членство и органи, како и аранжмани за одржување на меѓународниот мир и безбедност и меѓународната економска и социјална соработка. Владите и приватните граѓани ширум светот дискутирале и дебатирале за овие предлози.^[18] Винстон Черчил го повикал Рузвелт да ја врати Франција на статус на голема сила, по ослободувањето на Париз во август 1944 година.

На конференцијата во Јалта било договорено членството да биде отворено за нации кои се приклучиле на сојузниците до 1 март 1945 година.^[19] Бразил, Сирија и голем број други земји се квалификувале за членство со објавување војна или на Германија или на Јапонија во првите три месеци од 1945 година - во некои случаи ретроактивно.

Основање

Ознаки на Конференцијата во Сан Франциско, прототип на сегашното лого на Обединетите нации.

ООН во 1945 година. Во светлосина боја, основачките членови, а во темносина боја, протекторати и колонии на основачките членовите.

На 25 април 1945 година, во Сан Франциско започна Конференцијата на Обединетите нации за меѓународна организација. Покрај владите, голем број невладини организации, вклучувајќи ги и Ротари Интернешнл и Лајонс Клуб Интернешнл, добиле покани да помогнат во изготвувањето на повелбата. Откако работеле два месеци, педесетте држави претставени на конференцијата ја потпишале Повелбата на Обединетите нации на 26 јуни. Полска, која не била во можност да испрати свој претставник на конференцијата поради политичка нестабилност, ја потпишала повелбата на 15 октомври 1945 година. Повелбата наведувала дека пред да стапи на сила, таа мора да биде ратификувана од владите на Република Кина, Франција, СССР, Велика Британија и Соединетите држави и од мнозинството од другите 46 потписници. Ова се случило на 24 Октомври 1945 година и Обединетите нации биле официјално формирани.^[20]

Датумот кога секоја земја-основач ја депозитирала ратификацијата на Повелбата на ООН е следниот:^[21]

• САД - 8 август 1945 година
• Франција - 31 август 1945 година
• Доминиканска република - 4 септември 1945 година
• Никарагва - 6 септември 1945 година
• Нов Зеланд - 19 септември 1945 година
• Бразил - 21 септември 1945 година
• Аргентина - 24 септември 1945 година
• Ел Салвадор - 26 септември 1945 година
• Хаити - 27 септември 1945 година
• Кина - 28 септември 1945 година
• Турција - 28 септември 1945 година
• Данска - 9 октомври 1945 година
• Чиле - 11 октомври 1945 година
• Филипини - 11 октомври 1945 година
• Парагвај - 12 октомври 1945 година
• Куба - 15 октомври 1945 година
• Либан - 15 октомври 1945 година
• Иран - 16 октомври 1945 година
• Луксембург - 17 октомври 1945 година
• Саудиска Арабија - 18 октомври 1945 година
• Чехословачка - 19 октомври 1945 година
• Сирија - 19 октомври 1945 година
• Југославија - 19 октомври 1945 година
• Велика Британија - 20 октомври 1945 година
• Египет - 22 октомври 1945 година
• Белорусија - 24 октомври 1945 година
• Полска - 24 октомври 1945 година
• Украина - 24 октомври 1945 година
• СССР - 24 октомври 1945 година (забелешка - Обединетите нации биле основани на овој датум)
• Грција - 25 октомври 1945 година
• Индија - 30 октомври 1945 година
• Перу - 31 октомври 1945 година
• Австралија - 1 ноември 1945 година
• Костарика - 2 ноември 1945 година
• Либерија - 2 ноември 1945 година
• Колумбија - 5 ноември 1945 година
• Мексико - 7 ноември 1945 година
• Јужна Африка - 7 ноември 1945 година
• Канада - 9 ноември 1945 година
• Етиопија - 13 ноември 1945 година
• Панама - 13 ноември 1945 година
• Боливија - 14 ноември 1945 година
• Венецуела - 15 ноември 1945 година
• Хондурас - 17 ноември 1945 година
• Гватемала - 21 ноември 1945 година
• Норвешка - 27 ноември 1945 година
• Холандија - 10 декември 1945 година
• Уругвај - 18 декември 1945 година
• Еквадор - 21 декември 1945 година
• Ирак - 21 декември 1945 година
• Белгија - 27 декември 1945 година

Спомен-плоча откриена во 1996 година во чест на првиот состанок на Генералното собрание.

Првиот состанок на Генералното собрание се одржало во Централната сала Вестминстер, Лондон, на 10 јануари 1946 година.^[22] Советот за безбедност за прв пат се состанал една недела подоцна во Черчис Хаус, Вестминстер.^[23] Друштвото на народите формално се распуштила на 18 април 1946 година и ја пренела својата мисија во Обединетите нации.

Активности

Обединетите нации постигнале значајна важност во социјалната арена, поттикнувајќи ги човековите права, економскиот развој, деколонизацијата, здравството и образованието, и се интересирале за бегалците и трговијата.

Лидерите на ООН имале големи надежи дека ќе дејствуваат за да се спречат конфликтите меѓу народите и војните да се направат невозможни во иднина. Тие надежи очигледно не се исполниле во целост. Од околу 1947 година до 1991 година, поделбата на светот во непријателски логори за време на Студената војна го направиле договорот за мировни работи крајно тежок. По крајот на Студената војна, се појавиле нови повици ООН да стане агенција за постигнување светски мир и соработка, бидејќи неколку десетици активни воени конфликти продолжиле да беснеат низ целиот свет. Распадот на Советскиот Сојуз исто така ги ставила Соединетите држави во единствена позиција на глобална доминација, создавајќи разни нови проблеми за ООН.

Објекти

Седиште на ООН во Њујорк

Во јуни 1945 година, делегати од целиот свет се собрале во Сан Франциско да ја подготват повелбата на Обединетите нации.^[24] Потенцијалните места за седиштето на ООН ги вклучувале Виена, Швајцарија, Берлин, Квебек и Холандија пред делегацијата да донесе одлука за седиште во Соединетите држави до декември 1945 година.^[25] Многу американски градови се натпреварувале за честа да бидат домаќини на седиштето на ООН, како што се округот Марин, Калифорнија, Сент Луис, Бостон, Чикаго, округот Ферфилд, КТ, округот Вестчестер, Њујорк, паркот Флешинг Медоус-Корона во Квинс, Тускахома, Оклахома, Блек Хилс од Јужна Дакота, Островот Бел во Детроит и место на островот Морнарица што се наоѓа на границата меѓу САД и Канада се сметале за потенцијални места за седиштето на ООН.^[26][27] Сан Франциско, каде се наоѓала делегацијата на седиштето на ООН, бил фаворизиран од Австралија, Нов Зеланд, Кина и Филипини поради блискоста на градот до нивните земји.^[26] ООН и многу нејзини делегати сериозно ја разгледале Филаделфија за седиште; градот понудил да донира земјиште на неколку избрани места, вклучувајќи ги и паркот Фермаунт, Андора и локацијата во Центар Сити, Филаделфија, што би го поставило седиштето покрај трговскиот центар што се протегал од Сала на независност до Слетување на Пен.^[26]

Зграда на ООН во Виена.

Во 1946 година, Џон Д.Рокфелер III и Лоранс Рокфелер ги понудиле своите резиденции во Кикуит во Маунт Плесант, Њујорк како седиште на ООН, но предлозите биле ставени на вето бидејќи местата беа премногу изолирани од Менхетен.^[28] Советскиот Сојуз ставил вето на Бостон поради осудувањата на советската експанзија од страна на Џон Е. Свифт, судија во Масачусетс и врховен витез на витезите од Колумбо.^[29]

Пред завршувањето на сегашното седиште на ООН, тие користеле дел од фабриката на фирмата „Спери гироскоп“ во Лејк Саксес, Њујорк за поголемиот дел од своите активности, вклучително и Советот за безбедност, меѓу 1946 и 1952 година.^[30][31] Меѓу 1946 и 1950 година, Генералното собрание се состанало во зградата на Њујорк во Флешинг Медоус, која била изградена за Светскиот саем во Њујорк во 1939 година, а денес е местото на музејот Квинс.^[32][33]

Комесарот за планирање на градот Њујорк, Роберт Мозес, го убедил Нелсон Рокфелер да купи 68,797 и 72,843 м2 земја покрај реката Исток во градот Њујорк од инвеститорот на недвижнини Вилијам Зекендорф Сениор;^[34] Купувањето било финансирано од страна на таткото на Нелсон, Џон Д. Рокфелер помладиот. Семејството Рокфелер било во сопственост на Тудор Град Апартманите на Првата авенија од градилиштето Zeckendorf.^[35] ООН на крајот ја избрале локацијата во Њујорк пред Филаделфија откако Рокфелер понудил да ја донира земјата покрај реката Исток.^[24] Седиштето на ООН официјално беше отворено на 9 јануари 1951 година, иако изградбата не била официјално завршена дури на 9 октомври 1952 година.^[36]

Структура и придружни организации

Основната уставна структура на Обединетите нации малку е сменета, иако огромното зголемено членство го алтерира функционирањето на некои елементи. ООН како целина со текот на годините генерирала богат асортиман на невладини организации и специјални тела: некои со регионален фокус, некои специфични за различните мировни мисии и други од глобален обем и важност. Другите тела (како што е Меѓународната организација на трудот) формирани пред основањето на Обединетите нации и само последователно се здружиле со неа.

Пресвртници

• Во октомври 2015 година над 350 обележја во 60 земји беа осветлени во сино во знак на одбележување на 70-годишнината од светската организација.^[37][38][39]

Поврзано

• Раст во членството во Обединетите нации
• Список на членови на Советот за безбедност на Обединетите нации
• Временска рамка на мировните мисии на Обединетите Нации
• Список на генерални секретари на ООН
• Напади врз хуманитарни работници
• Реформа на Обединетите нации

Дополнителна литература

• Баер, Питер Р. и Леон Горденкер. Обединетите нации во 90-тите години на минатиот век (Прес Свети Мартин, 1992)
• Белами, Алекс J.. И Пол Д. Вилијамс, изд. Обезбедување мировници: Политиката, предизвиците и иднината на придонесите на мировните мисии на Обединетите нации (Оксфорд Универзитет Прес, 2013)
• Бергесен, Хелге Оле и Леив Лунде. Диносауруси или Динамос: Обединетите нации и Светска банка на крајот на векот (Рутлиџ, 2013)
• Боско, Дејвид Л. Пет да владеат со сите нив: Советот за безбедност на ООН и создавањето на современиот свет (Универзитет во Оксфорд, 2009)
• Кларк, Јан и Кристијан Ројс-Смит. „Либералниот интернационализам, практикувањето на посебни одговорности и развојот на политиката на безбедносниот совет“. Меѓународна политика (2013) 50 # 1 стр: 38–56.
• Дикман, Клас. „За потеклото на Обединетите нации: Кога и како започна? " Весник на меѓународни организации студии 3.1 (2012): 79–84. преку Интернет Архивирано на 22 декември 2018 г.
• Фердинанд, Петар. „Растечките овластувања во ООН: анализа на однесувањето на гласовите на гласачите во Генералното собрание“. Трет светски квартал (2014) 35 # 3 стр: 376–391.
• Ханхимки, ussуси М. Обединетите нации: многу краток вовед (Оксфорд Универзитет Прес, 2015).
• Хискок, Ричард. Совет за безбедност: Студија за адолесценцијата (Симон и Шустер, 1974)
• Среќа, Едвард Ц. Совет за безбедност на ООН: практика и ветување (Рутлеџ, 2006)
• Мазоуер, Марк. Без маѓепсана палата: Крајот на империјата и идеолошкото потекло на Обединетите нации (Принстон, 2009),
• Мајслер, Стенли. Обединети нации: Првите педесет години (1995)
• Питерс, Лоренс. Обединетите нации: историја и основни идеи (Спрингер, 2016).
• Плеш, Дан. Америка, Хитлер и ООН: Како сојузниците ја освоија Втората светска војна и склучија мир. (Издаваштво Блумсбери, 2010); воениот сојуз наречен „Обединети нации“
• Русел, Рут Б. Историја на Повелбата на Обединетите нации: Улогата на САД, 1940-1945 (Вашингтон: Брукингс институт, 1958 година). )
• О'Саливен, Кристофер Д. Обединетите нации: Кратка историја (Серијалот на наковалната, издавачка компанија Кригер, 2005 година)
• Филипс, Валтер Реј. „Образовна, научна и културна организација на Обединетите нации“. Преглед на законот во Монтана 24.1 (2014): 2.
• Робертс, Адам и Доминик Заум. Селективна безбедност: војна и Совет за безбедност на Обединетите нации од 1945 година (Рутлиџ, 2013)
• Солтфорд, он. Обединетите нации и индонезиското преземање на Западна Папуа, 1962-1969: анатомијата на предавството (Рутлиџ, 2013)
• Шлезингер, Стивен Ц. Акт на создавање: Основање на Обединетите нации: Приказна за велесили, тајни агенти, воени сојузници и непријатели и нивната потрага по мирен свет. (Вествју Прес, 2003).
• Вриленд, Jamesејмс Рејмонд и Аксел Дрехер. Политичка економија на Советот за безбедност на Обединетите нации: Пари и влијание (Универзитет Кембриџ Прес, 2014)
• Вајс, Томас Г. Што е во ред со Обединетите нации и како да се поправи тоа (Wон Вајли и синови, 2013)
• Wuthnow, elоел. Кинеска дипломатија и Совет за безбедност на ООН: надвор од ветото (Рутлеџ, 2012)

Примарни извори

• Кордиер, Ендру В. и Вајлдер Фут, еди. Јавни документи на генералните секретари на Обединетите нации (4 тома; Универзитет Колумбија, 2013)