Лажец

Лажец — село во областа Пелагонија, во Општина Битола, во околината на градот Битола.

Лажец
Воздушен поглед на селото Лажец
Лажец Местоположба на Лажец во Македонија Лажец на карта
Координати 40°55′00″N 21°23′00″E
Регион	Пелагониски
Општина	Битола
Област	Пелагонија
Население	228 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	7223
Повик. бр.	047
Шифра на КО	02068
Надм. вис.	595 м
Слава	Митровден и Бајрам
Лажец на општинската карта Атарот на Лажец во рамките на општината
Лажец на Ризницата

Географија и местоположба

Селото се наоѓа во Пелагонија, во крајниот јужен дел на Битолското Поле и на територијата на Општина Битола, чиј атар се допира со државната гранична линија со Грција.^[2] Селото е рамничарско, сместено на надморска височина од 595 метри.^[2] Од градот Битола е оддалечено 16 километри.^[3]

До селото води асфалтен пат, кој се двои од регионалниот пат 2333.

Лажец е големо полско село покрај македонско-грчката граница. Низ него поминува Граешка Река, а соседни села се Породин, Драгош, Граешница, Меџитлија и други. За време на отоманскиот период, вода за пиење се добивала од изворчиња покрај реката, кои потоа биле заменети од бунари и пумпи. Првите пумпи ги поставиле француските војници за време на Првата светска војна.^[4]

Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Драгошница, Кавак, Куманица, Песок, Висо, Бегови Ливади, Црвеница, Средно Поле, Јазо, Ограѓе и Ревен.^[4]

Лажец е село од збиен тип со јасно издвоени маала, десно од реката се две маала (македонско и албанско), а лево од реката е едно (македонско).^[4]

Историја

Лажец се смета за старо село, во кое најпрвин живеело македонско население. Тие се занимавале со полјоделство. Меѓутоа, во првата половина на XIX век, по грчко-турската војна, земјата на селото Лажец султанот ја дал на некој битолски паша, па селаните станале чифлигари. Пашата во селото подигнал камена кула, која постоела до 1950-тите години. По смртта на пашата, неговите наследници ја продале земјата на некои битолски Турци и други муслимани. Така, во Лажец биле основани 10 различни чифлици, а покрај Македонците во нив работеле и Арбанаси доселеници. Од почетокот на XX век, селаните почнале да ја откупуваат земјата од чифлигсахабиите.^[4]

Денес, селото е мешано македонско-албанско село. Во минатото меѓу Албанците живееле и некој Маљо Капидан кој со својата качачка дружина често ги уценувал Македонците, а еднаш ја нападнале и царската пошта за Цариград.^[4]

Вкупно 7 жители на оваа населба се заведени како жртви во Втората светска војна.^[5]

Стопанство

Атарот на селото зафаќа простор од 12,2 км². На него преовладуваат шумите на површина од 1.036 хектари, а на пасиштата отпаѓаат 111 хектари.^[2]

Селото, во основа, има полјоделска функција. Во него работела земјоделска задруга и има услужни објекти.^[2]

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 1.107 —     1953 1.220 +10.2% 1961 1.061 −13.0% 1971 1.278 +20.5% 1981 968 −24.3%	Година Нас. ±% 1991 572 −40.9% 1994 339 −40.7% 2002 302 −10.9% 2021 228 −24.5%

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Лажец живееле 740 жители, од кои 340 Македонци и 400 Албанци.^[6]

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 година, Лажец се води како мешано македонско-албанско-влашко село во Битолската Каза на Битолскиот Санџак со 70 куќи.^[7]

Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Лажец имало 360 Македонци, патријаршисти.^[8]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 600 Македонци и 300 Албанци.^[9]

Од Лажец потекнува значителна емиграција на населението, па затоа селото преминало од големо во средно село по големина. Така, селото во 1961 година броело 1.061 жител, од кои 1.047 биле Македонци, 11 Албанци и тројца жители Срби, а во 1994 година бројот се намалил на 339 жители, од кои 196 биле Македонци, 146 Албанци и двајца жители Срби.^[2]

Според пописот од 2002 селото броело 302 жители, од кои 161 Македонец, 135 Албанци, 3 Срби и 2 останати.^[10]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 228 жители, од кои 105 Македонци, 117 Албанци и 6 лица без податоци.^[11]

Низ годините ова било вкупното население и етничка припадност на населението во Лажец:

Година	Македонци	Албанци	Турци	Роми	Срби	Ост.	б.п.	Вкупно
1948	—	—	—	—	—	—	—	1.107
1953	859	201	157	0	3	0	—	1.220
1961	1.047	11	0	0	3	0	—	1.061
1971	1.130	134	0	3	5	6	—	1.278
1981	668	293	0	0	0	7	—	968
1991	376	185	0	0	5	6	—	572
1994	196	140	0	0	2	1	—	339
2002	161	135	0	0	4	2	—	302
2021	105	117	0	0	0	0	6	228

* Извор: Државен завод за статистика на Република Македонија (1948-2021), според податоци од официјалните пописи во соодветните години

Родови

Лажец е македонско-албанско село.^[4]

Според истражувањата од 1953 година, родови во селото:

• Македонски родови:
  • Родови староседелски и доселенички со непозната старина се: Узуновци (7 к.), Кондовци (6 к.), Стаматовци (5 к.), Поповци (4 к.), Тунѓевци (4 к.), Бошевци (3 к.), Петковци (2 к.), Мирчевци (1 куќа), Здравевци (1 куќа), Љачковци (6 к.), Размовци (3 к.), Каљузовци (2 к.), Чалишовци (2 к.), Спасевци (2 к.), Мишевци (8 к.), Шапкаревци (3 к.), Мановци (3 к.), Лободовци (3 к.), Шатаковци (2 к.), Чикаровци (2 к.), Стамболџиовци (2 к.), Јашевци (1 к.), Метиљци (1 куќа), Дандушевци (8 к.), Караѓоргијовци (3 к.), Таневци (2 к.), Ѓорговци (4 к.), Мазниковци (3 к.), Барашлиовци (2 к.) и Греговци (4 к.).
  • Родови доселени со позната старина: Ѓеферовци (2 к.), доселени се од селото Драгош во турско време; Димовци (3 к.), доселени се од некое леринско село; Чкоровци (3 к.), Тасевци (3 к.), Трпевци (3 к.), Недановци (2 к.) и Солаковци (2 к.), доселени се од леринското село Раково во 1903 година, тогаш Раково било запалено, и во Лажец основале посебно маало Раковско; Жабјанци (1 к.), доселени се во 1905 година од селото Жабјани; Кљашевци (1 к.), Петличковци (1 к.), Еминбеговци (1 к.), Нурчевци (1 к.), Мановци (2 к.), Шапазовци (3 к.), Миновци (1 к.) и Бирачо (1 к.), доселени се од селото Буф во Леринско во 1925 година; Уткаровци (3 к.), доселени се од леринското село Света Петка во 1918 година; Чардако (1 к.), доселени се од леринското село Опсирино во 1925 година; Негошевци (1 к.), доселени се од селото Негочани во Леринско во 1936 година и Породинци (4 к.), доселени се од селото Породин во 1900 година, каде биле староседелци.
• Албански родови:
  • Доселеници: Аџи Мустафовци (10 к.), Несимовци (8 к.), Ризмановци (7 к.), Арифовци (4 к.), Шерифовци (4 к.), Меловци (3 к.), Аметовци (2 к.), Аљушовци (2 к.), Јашаровци (2 к.), Десетановци (2 к.), Зеновци (2 к.), Фератовци (2 к.), Аџи Бајрамовци (1 к.), Шемшединовци (1 к.), Мамутовци (1 к.), Селимовци (1 к.), Аметовци (1 к.), Зеќо (1 к.), Ибраимовци (1 к.), Еминовци (1 к.), Решка (1 к.), Арифовци (1 к.), Бајрамовци (1 к.), Ибраимовци (1 к.), Зуќе (1 к.) и Елмаз (1 к.), сите овие родови се доселени воглавно во XIX век од територијата на јужна Албанија, само мал број од северниот дел како Елмаз кои се доселени од областа Мат.

Иселеништво

Се знае за следниве иселени македонски родови: Спасевци (1 к.), живеат во Горно Агларци, Цифуновци (1 к.), живеат во Граешница и Мирчевци (1 к.), живеат во Средно Егри.^[4]

До 1953 година, 30 албански семејства од селото се имаат иселено во Турција и Битола.^[4]

Од селото се иселиле над 1.000 лица, најмногу во градот Битола, во Турција и во Шведска, како и во прекуокеанските земји.^[3]

Општествени установи

• Подрачното основно училиште „Крсте Петков Мисирков“, петгодишно основно училиште во состав на ОУ „Крсте Петков Мисирков“ - Бистрица
• Задружен дом

• 
  Автобуска постојка
• 
  Поглед кон задружниот дом
• 
  Основното училиште (2018 г.)
• 
  Основното училиште (2023 г.)
• 
  Руинираниот задружен дом

Самоуправа и политика

На крајот од XIX век, Лажец било село во Битолската Каза на Отоманското Царство.

Селото влегува во рамките на Општина Битола, која била проширена при новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било во рамките на некогашната Општина Бистрица.

Во периодот 1965-1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата Општина Битола. Во периодот од 1955 до 1965 година, селото влегувало во рамките на тогашната општина Бистрица.

Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната општина Велушина, во која покрај селото Лажец се наоѓале селата Барешани, Велушина, Граешница, Драгош, Жабени, Канино, Кишава, Олевени, Острец и Породин. Во периодот 1950-1952, селото било дел од некогашната општина Породин, во која влегувале селата Барешани, Жабени, Канино, Лажец и Породин.

Избирачко место

Во селото постои избирачкото место бр. 0146 според Државната изборна комисија, сместено во просториите на основното училиште.^[12]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 274 гласачи.^[13] На локалните избори во 2021 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 273 гласачи.^[14]

Културни и природни знаменитости

Археолошки наоѓалишта^[15]

• Тумба — населба од неолитско време.

Цркви^[16]

• Црква „Св. Димитриј“ — главна селска црква, изградена во 1861 година; и
• Црква „Св. Петка“ — селска црква, изградена во 1925 година.

Џамии^[4]

• Во минатото во селото постоела џамија. Во 2010-тите години имало обиди за нејзино обновување, но на крајот изградбата не се случила.

Реки^[17]

• Граешка Река — река низ селото; и
• Драгошка Река — се влива во Граешка кај самото село Лажец.

• 
  Главната селска црква „Св. Димитриј“
• 
  Црквата „Св. Петка“
• 
  Граешка Река низ селото

Редовни настани

Слави^[4][3]

• Митровден — селска слава
• Бајрам — селска слава

Личности

Родени во или по потекло од Лажец

• Тодор Бајрактаров — македонски револуционер;
• Светислав Ристиќ (1920-1944) — партизан, учесник во НОБ;^[18]
• Стефан Стаматовски (1923 - 1944) — партизан, учесник во НОБ;^[18]
• Кели Козарис — австралиска претприемачка, учесничка во Mrs Globe Pageant како претставник на Македонија^[19]

Поврзано

• Општина Битола
• Пелагонија