Сарај (Струмичко)

Сарај — село во Општина Босилово, во околината на градот Струмица.

Сарај
Влезот на селото
Сарај Местоположба на Сарај во Македонија Сарај на карта
Координати 41°28′40″N 22°42′9″E
Општина	Босилово
Население	833 жит. (поп. 2021)[1]
Шифра на КО	27057
Надм. вис.	230 м
Слава	Петровден
Сарај на општинската карта Атарот на Сарај во рамките на општината
Сарај на Ризницата

Географија и местоположба

Црква „Св. Петар и Павле“

Подрачно училиште „Кољо Китанов“

куќа во селото

Сарај се наоѓа во југоисточниот дел на Република Македонија, во средишниот дел на Струмичка Котлина и во западниот дел на Општина Босилово. Десно од селото поминува реката Струмица, а на само два километри поминува патот Струмица-Берово.

Надморската височина во селото е 230 метри, додека селото зафаќа површина од 36 км². Од нив, 3251 хектари се обработливо земјиште^[2]

Историја

Отоманско Царство

Најверојатно селото Сарај било основано во времето на османлиското владеење на овие простори. Првичното име на селото било „Бања“ (Бајна) или „Протобања“ (Стара Бања), по името на постојната бања, а потоа било именувано со топонимот „Сарај“. Со топонимот „Протобања“ селото е спомнато во два опширни турски пописни дефтери од XVI век – во 1519 година.

Името „Сарај“ е примарно, изведено од турскиот збор „сарај“ што на македонски јазик значи „двор“, „дворец“ или „конак“ („палата“). Според преданието, богатиот Хазир Баба тука имал дворец, чифлик, конак со кула и други придружни објекти. На беговиот чифлик, односно земјиштето работеле чифлигари, кои во текот на времето изградиле свои куќи околу сарајот на бегот и така била основана населба, наречена Сарај^[3]. Меѓу првите борци, што им дале оружен отпор на беговите кон втората половина на XIX век се споменува Левент Корчо, чија личност е доста нејасна. Се спомнува дека Корчо бил родум од селото Сарај и дека му го изгорел чифлигот на Каргалија и го ослободил од плен својот татко, по кое побегнал во Србија или Грција^[4].

Во „Етнографија на Адријанопол, Монастир и Салоника“ се вели дека во 1873 г. селото се состоело од 50 семејства и 196 жители Македонци^[5][6] Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) во 1900 година селото имало 120 жители Македонци и 25 Турци^[5][7].

Селото било под влијание на Бугарската егзархија. Според податоците на секретарот на егзархијата Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во селото живееле 48 Македонци под врховенството на Бугарската егзархија и 30 Роми.^[8].

Југославија

По крајот на Балканските војни, селото било вклучено во составот на Царство Бугарија. По крајот на Првата светска војна, според Нејскиот мировен договор, селото било вклучено во составот на Кралство СХС, заедно со Струмичкиот регион. Во текот на Втората светска војна, во 1944 година во селото од страна на Ѓорѓи Стоев бил формиран Народноослободителен одбор^[4]. По крајот на Втората светска војна, селото било вклучено во рамките на СФРЈ.

Македонија

По распаѓањето на СФРЈ, селото формално било вклучено во составот на Република Македонија. Според територијалната организација на Република Македонија, селото припаѓа на Општина Босилово.

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 381 —     1953 440 +15.5% 1961 581 +32.0% 1971 712 +22.5% 1981 840 +18.0%	Година Нас. ±% 1991 879 +4.6% 1994 940 +6.9% 2002 937 −0.3% 2021 833 −11.1%

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 350 Македонци.^[9]

Во 1961 година селото Сарај имало 581 жител. Во 1994 година во селото живееле 940 луѓе, сите Македонци^[2].

Според пописот на населението на Македонија од 2002 година, селото има 937 жители, од кои 935 Македонци и 2 Срби.^[10]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 833 жители, од кои 679 Македонци, 5 Турци, 1 останат и 148 лица без податоци.^[11]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	145	78	381	440	581	712	840	879	940	937	833

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[12]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[13]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[14]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[15]

Општествени установи

Никола Китанов, најмладиот загинат македонски бранител во воениот конфликт во Македонија во 2001 година

• ОУ „Гоце Делчев“

Самоуправа и политика

Избирачко место

Во селото постои избирачкото место бр. 1815 според Државната изборна комисија, сместени во просториите на основното училиште.^[16]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 809 гласачи.^[17]

На Македонски парламентарни избори во 2020 година, на овие избирачки места биле запишани вкупно 823 гласачи.^[18]

Културни и природни знаменитости

• Гаскарник, археолошко наоѓалиште од доцноантичко време.
• Црква „Св. Петар и Павле“, православен храм.
• Црква „Свети великомаченик Димитриј“ - Сарај, католички храм.
• Турска бања

Личности

Никола Китанов (* 1981 – † 2001) - македонски бранител