Стење

Стење — село во Општина Ресен, во областа Горна Преспа, во околината на градот Ресен, сместено на брегот на Големото Преспанско Езеро.

Стење
Поглед на селото Стење и заливот Лиса во Големото Преспанско Езеро
Стење Местоположба на Стење во Македонија Стење на карта
Координати 40°56′1″N 20°55′0″E
Регион	Пелагониски
Општина	Ресен
Област	Горна Преспа
Население	304 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	7321
Повик. бр.	047
Шифра на КО	23039
Надм. вис.	855 м
Стење на општинската карта Атарот на Стење во рамките на општината
Стење на Ризницата

Потекло на името

Во врска со името на селото, Влоѓимјеж Пјанка пишува дека е топографски примарно, рамно на апелативот „стена“ во колектив.^[2] И самите стенчани сметаат дека нивното село името го добило по „стените“, кои го надвиснувале на неговата првобитна местоположба.

Географија и местоположба

Панорамски поглед на селото заедно со Преспанското Езеро

Поглед на селото (сликано од камбанаријата на главната селска црква „Св. Кирил и Методиј“)

Стење се наоѓа на самиот брег на заливот Лиса на Големото Преспанско Езеро, вгнездено во источното подножје на планината Галичица. Се наоѓа на надморска височина од 855 метри, од левата страна на патот Битола-Корча, во непосредна близина на самата граница со Албанија.^[2] Во близина на селото се наоѓа и истоимениот граничен премин.

Селото не се наоѓало секогаш на денешната местоположба. Се претпоставува дека претходно се наоѓало во месноста Св. Атанас (зад стените) на околу 1,5 километар јужно од денешната местоположба на селото. Не се знае годината кога се случила преселбата, додека како причина се наведува поплавувањето од надојдените води на езерото.^[2]

Стење се граничи со следниве села: со историското село Отешево на север, со водите на Преспанското Езеро на североисток и исток, со Коњско и територијата на Албанија на југ, во тој склоп се граничи со селата Туминец и Горна Горица и со селото Лескоец на запад.^[2]

Атарот на селото Стење зафаќа површина од 1743 хектари (околу 17,5 км²), во кој влегува рамничарско и ридско-планинско земјиште, на кое се присутни повеќе видови на дрвја, а на повисоките делови се наоѓаат и пасишта, особено на месностите: Таван, Слива, Теснион Камен и Нова Галичица. Од вкупната површина на атарот, 250,6 хектари се обработливо земјиште, 17,6 хектари пасишта и 1410,7 хектари шума.^[2]

Од градот Ресен е оддалечено 23 километри, од каде се стигнува преку асфалтен пат. Селото доживува туристички развој во последните години, а во самото село од неодамна е отворена и плажа.

Стење е село од собран тип, со околу 130 домаќинства и преку 260 обновени или новоизградени куќи, од кои околу 100 викендици, речиси сите на приземје и кат. На куќите преовладуваат белите фасади, кои му даваат белег на туристичка населба.^[2]

Топонимија

Ова е список на позначајните топоними во атарот на Стење:^[2]

Позначајни топоними во атарот на Стење, по азбучен редослед^[2]

Б — Бела Неда, Белица, Благичка, Блачки Дол, Бојко Јама, Бочка, Брестинана, Буникарки, Бурана
В — Висон, Влашко Бачило, Воден Камен, Волк, Волон Ибушон, Врба, Вртушка, Вршињана
Г — Габри, Главни Пат, Голема Горица, Горна Јама, Горни Кравајки
Д — Долги Нивишта, Долни Кравајки, Долон, Долчено, Дрен, Дукојца
Е — Единакон
З — Заногана, Западон
И — Иљо Нивче, Инка
Ј — Јамче, Јаор, Јариче
К — Казан, Камејнца, Келепурче, Клепиш, Колиба, Коликрава, Котарине, Крава, Крши Колан, Кула, Курсија
Л — Лазот, Лесковска Река, Ливада, Личо Јама
М — Магарица, Мала Горица, Мартина Река, Мемедица, Мијучаец
О — Осој
П — Петровден, Пипера, Поданче, Пољанка, Потпуљски, Пречно Брдо
Р — Редеш, Ролчаец, Рото, Рудник
С — Света Петка, Свиља Јама, Секула Река, Синорон, Слатина, Сливана, Смрдливица, Стење, Стојна Нива
Т — Топола, Трлана Несторои, Турска Ливада
Ќ — Ќерамиште, Ќошон
Ф — фурнана, Фурнана Несторова
Ц — Царина, Цесна, Црвена Стена, Црквана, Црквишта, Црна Пешта, Црни Улишта
Ч — Четкарица, Чолопер
Ш — Шаа

Историја

Стење е старо христијанско село во кое секогаш живееле православни Македонци. Под различни облици на денешното име (Стение, Стјење, Стен, Стене и Стење) неговото постоење е забележано во повеќе извори од различни периоди.^[2]

Во XIX век, Стење се наоѓало во Битолската каза, нахија Долна Преспа, во Отоманското Царство.

До 1912 година, Стење било под турска власт, во тој склоп и беговски чифлик. Во текот на подготовките за Илинденското востание земало активно учество со своја востаничка чета од 21 човек под раководство на Јоше (од Подмочани). По Илинденското востание, селото било ограбувано од арнаутските арамиски дружини.^[2]

Споменикот за паднатите борци во НОБ во селото

По Првата балканска војна, селото се нашло под српска власт, а во текот на Првата светска војна под бугарска окупација. Подоцна, со поместувањето на фронтот, низ селото поминале и војските на Антантата. Во овие војни, стенчани биле мобилизирани во војските на спротивставените страни, а во 1917 и во 1918 година, цивилното население било евакуирано во селото Горна Горица. Селото било целосно разурнато.^[2]

По завршувањето на Првата светска војна, Стење повторно се нашло под српска власт. Во овој период, Стење било општинско седиште, во чиј состав влегувале уште осум села: Отешево, Стење, Волкодери, Покрвеник, Шурленци, Лавци, Лескоец и Стипона.

Во Втората светска војна селото паднало под окупација на фашистичка Италија (мај 1941 година), со што се нашло во составот на т.н. Голема Албанија. По капитулацијата на Италија (8 септември 1943 година) паднало под окупација на фашистичка Бугарија, под која останало до ослободувањето на 5 септември 1944 година. Во текот на војната загинале 6 жители (5 како борци на НОБ^[3], а 1 како жртва на теророт).

Првото училиште било отворено во 1949 година, додека селото за првпат добило електрична енергија во 1958 година, телевизиски прием во 1965 година, водовод во 1968 година, асфалтен пат во 1975 година, а телефонски приклучоци во 1989 година.^[2]

Стопанство

Новоизградената плажа во Стење

Жителите на Стење се занимаваат со земјоделство, одгледуваат јаболка, најчесто од сортите ајдарес и златен делишес. Десетина стенчани се занимаваат со риболов. Преспанско Езеро е богато со белвици, крапови тешки и до 20 килограми, а поретко има јагули и сомови.

Отсекогаш, стенчани се занимавале со полјоделството, сточарството, ловот и риболовот, производството на ќумур и вар, пчеларството и печалбарството.^[2]

Туризам

Во поново време, туризмот започнува да се развива со силно темпо. На некогашната плажа била извршена целосна обнова, со поставување на нов песок, монтажни објекти на самиот брег, како и во самото езеро, изградба на ново шеталиште, а биле засадени и нови палми. Покрај самата плажа се наоѓа и хотелот „Рива“, а во самото село постојат и други сместувачки капацитети, со што се поттикнува туризмот во селото, но и на брегот на Преспанското Езеро.^[4]

Средствата за обнова на оваа плажа, заедно со онаа во Сливница, биле обезбедени преку буџетот, со што се очекувало да се надмине повеќегодишната стагнација во туризмот во Преспанскиот регион.^[4]

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 417 —     1953 517 +24.0% 1961 477 −7.7% 1971 454 −4.8% 1981 435 −4.2%	Година Нас. ±% 1991 336 −22.8% 1994 324 −3.6% 2002 438 +35.2% 2021 304 −30.6%

Во текот на своето постоење, Стење го бележело следниот демографски развој: во 1519 година селото имало 149, а во 1583 година 95 семејства (М. Соколовски); во 1865 година 12 христијански куќи (Ј. Хан), а во 1889 година 23 куќи, 35 семејства и 165 жители (С. Верковиќ).^[2]

Според податоците на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) од 1900 година, во селото Стење имало 168 жители, сите Македонци христијани.^[5] По податоците на секретарот на Бугарската егзархија, Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Стење имало 128 жители.^[6]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 300 Македонци.^[7]

Според пописот од 2002 година, во селото Стење живееле 438 жители, сите Македонци.^[8]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 304 жители, од кои 251 Македонец, 3 Срби, 2 останати и 48 лица без податоци.^[9]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	168	128	417	517	477	454	435	336	324	438	304

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[10]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[11]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[12]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[13]

Родови

Стенчани се потомци на следниве постари семејства: Аљовци, Баковци, Гомлезаровци, Чолаковци (доселени од Полјани - Албанија), Глогоровци (доселени од Горна Горица), Кондовци, Календаровци (доселени од Гура - Албанија), Младеновци, Наумовци, Нечовци (доселени од Гура - Албанија), Павлевци, Танчевци (доселени од Глобочани), Трајковци (доселени од Полјани - Албанија), Тасевци (доселени од Гура - Албанија), Ужановци, Цветковци и Чолаковци.^[2]

Според истражувањата на Бранислав Русиќ во 1949 година, родови во селото се:

• Староседелци: Оџаковци (8 к.) и Календаровци (5 к.)
• Доселеници: Кондовци (5 к.) доселени се од селото Нивици во егејскиот дел на Преспа; Младеновци со Ивановци, Глигоровци и Зелепуровци (9 к.) доселени се од селото Полјани (Појан) кај Корча во Албанија. Доселени се околу 1749 година; Несторовци со Шпајковци (10 к.) доселени се на самиот почеток од XIX век од селото Глобочани во Мала Преспа. Се мисли дека подалечно потекло имаат од местото Гура кај Елбасан; Наумовци (3 к.) доселени се околу 1889 година од селото Глобочани; Чолаковци со Аврамовци (5 к.) доселени се од селото Долна Горица во Мала Преспа; Павлевци (3 к.) доселени се од селото Горна Горица во 1920 година, таму им биле роднини, Димовци.

Српски

• Доселеници: Зарија Павловиќ (1 к.) и Миле Јефтиќ (1 к.) доселени се од околината на Смедеревска Паланка во 1921 и 1937 година: Марко Терзиќ (1 к.) доселени се од Рашка во 1924 година.^[14]

Општествени установи

Подрачното училиште „Браќа Миладиновци“ во селото

Канцеларијата на Националниот парк „Галичица“

• Основно училиште „Браќа Миладиновци“ до V одделение, подрачно училиште на ОУ „Браќа Миладиновци“ - Царев Двор
• Амбуланта
• Канцеларија на Националниот парк „Галичица“
• Канцеларија на Езерска полиција

Самоуправа и политика

Селото влегува во рамките на Општина Ресен, една од малкуте општини кои не биле изменети со новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било во рамките на некогашната Општина Ресен.

Во периодот од 1965 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Ресен. Во периодот од 1955 до 1965 година, селото било дел од некогашната Општина Ресен.

Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната Општина Царев Двор, во која покрај селото Стење, се наоѓале и селата Волкодери, Горно Дупени, Дрмени, Евла, Коњско, Лавци, Лескоец, Отешево, Перово, Покрвеник, Прељубје, Стипино, Царев Двор и Шурленци. Во периодот 1950-1952 година, селото било седиште на некогашната Општина Стење, во која влегувале селата Коњско, Лескоец и Стење.

Избирачко место

Во селото постои избирачкото место бр. 1670 според Државната изборна комисија, сместени во просториите на селски дом. Во ова избирачко место се опфатени и селата Стење, Лескоец, Отешево и Коњско.^[15]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 434 гласачи.^[16]

Културни и природни знаменитости

Поглед на апсидата на главната селска црква „Св. Кирил и Методиј“

Стење претставува природна и културна ризница на Преспа со голем број на цркви и археолошки наоѓалишта. Меѓу нив се:

Археолошки наоѓалишта^[17]

• Кула — средновековна тврдина;
• Лозјата — населба од неолитско време;
• Певчиња — населба и некропола од римско време;
• Четкарица — населба од доцноантичко време;
• Трафостаница — средновековна некропола; и
• Св. Атанас — црква од старохристијанско време.

Цркви^[18]

• Црква „Св. Атанасиј“ — црква од XVI век;
• Црква „Св. Кирил и Методиј“ — главна селска црква; изградена во периодот 1911 до 1927 година;
• Црква „Успение на Пресвета Богородица“ — гробјанска црква; и
• Црква „Св. Никола“ — најнова црква; поставен камел-темелник во јуни 2013 година.^[19]

Параклиси

• Црква „Св. Атанасиј“ — параклис во селото;

Споменици

• Споменик на паднатите борци од НОБ

Света Петка на карпи

Неколку километри од Стење, во карпите високи три метри гостите можат да ја видат фреската на Света Петка. Селаните велат дека фреската е таму откако паметат за себе, а според легендите, ја поставил рибар што се спасил од бура. Тој видел светлина и успеал да дојде до местото од каде што доаѓала. На тоа место поставил икона на светицата што го спасила.

Личности

• Стојан Георгиев — револуционер, учесник во македонското револуционерно движење и деец на ВМРО
• Наум Стефанов Митревски — македонски револуционер од ВМОРО.^[20]
• Нечо Рапов Темелковски — македонски револуционер од ВМОРО.^[21]
• Лазар Колев Ужанов — македонски револуционер од ВМОРО.^[22]
• Велика Ивановска — учесник во НОВ на Македонија

Култура и спорт

• ФК Стење — создаден во 1971/1972 година под името ФК Граничар.

Галерија

• 
  Поглед на селото, заедно со селото
• 
  Панорамски поглед на селото, на кој се гледа и теренот на ФК Стење
• 
  Плажа во Стење
• 
  Јаболкници во селото
• 
  Дел од селото заедно со езерото
• 
  Поглед на селото заедно со Галичица
• 
  Амбуланта во селото
• 
  Влезот на селото, каде се наоѓа новоизградената црква „Св. Никола“ и јарболот со државното знаме