Зеленика

Зеленика или шимшир (науч. Buxus) — род од околу 70 видови во семејството зеленики (Buxaceae).

Оваа статија се однесува на растението од кое се прави жива ограда. За растението со празнична симболика, погл. Божиковина.

Зеленика
Обична зеленика или шимшир (Buxus sempervirens)
Научна класификација
Царство:	Растенија
Оддел:	Скриеносеменици
Класа:	Дикотиледони
Ред:	Зелениковидни
Семејство:	Зеленики
Род:	Зеленика L.
Видови
околу 70 вида; во текстот.

Шимшир (Buxus sempervirens)

Buxus colchica

Лисја на Buxus sinica

Лисја на Buxus henryi

Лисја и капсули на Buxus wallichiana

Кора на зеленика

Детал од кора на зеленика

Зелениката води потекло од западна и јужна Европа, југозападна, јужна и источна Азија, Африка, Мадагаскар, најсеверна Јужна Америка, Средна Америка, Мексико и Карибите, со тоа што најголемиот број видови се тропски или суптропски; само европските и некои азиски видови се отпорни на мраз. Центри на диверзитет наоѓаме во Куба (околу 30 вида), Кина (17 вида) и Мадагаскар (9 вида).

Ова се бавнорастечки зимзелени грмушки и мали дрва, кои растат до висина од 2-12 м (ретко до 15 м). Листовите се спротивставени, заоблени, ланцеолатни и кожести; кај највеќето видови се мали, со должина од 1,5-5 см и широчина од 0,3-2,5 см, но долги и до 11 см и 5 см во ширина кај B. macrocarpa. Цветовите се мали и жолтозелени, со обата пола на едно растение. Плодовите се мали капсули долги по 0,5-1,5 см (до 3 см кај B. macrocarpa) и содржат по неколку мали семиња.

Родот се дели на три генетски посебни отека, секој од различен регион - еден од Евроазија, друг од Африка (соврен северозападна Африка) и Мадагаскар, и трет од Америка. Африканските и американските отсеци се генетски посродни од евроазискиот отсек (Балтазар и др., 2000).

Одбрани видови

Европа, северозападна Африка, Азија

• Buxus austro-yunnanensis (јинанска зеленика; југозападна Кина)
• Buxus balearica (балеарска зеленика; Балеарски Острови, јужна Шпанија, северозападна Африка)
• Buxus bodinieri (Кина)
• Buxus cephalantha (Кина)
• Buxus cochinchensis (Малезија)
• Buxus colchica (грузиска зеленика; Западен Кавказ)
• Buxus hainanensis (хајнанска зеленика; Кина: Хајнан)
• Buxus harlandii (Харландова зеленика; јужна Кина)
• Buxus hebecarpa (Кина)
• Buxus henryi (хенриева зеленика; Кина)
• Buxus hyrcana (касписка зеленика; Елбрус, источен Кавказ)
• Buxus ichangensis (Кина)
• Buxus latistyla (Кина)
• Buxus linearifolia (Кина)
• Buxus megistophylla (Кина)
• Buxus microphylla (јапонска зеленика; Кореја, Кина; долго време одгледувана во Јапонија)
• Buxus mollicula (Кина)
• Buxus myrica (Кина)
• Buxus papillosa (западни Хималаи)
• Buxus pubiramea (Кина)
• Buxus rivularis (Филипини)
• Buxus rolfei (Борнео)
• Buxus rugulosa (Кина, источни Хималаи)
• Buxus rupicola (Малезија)
• Buxus sempervirens (Шимшир или европска зеленика; Македонија, западна и јужна Европа, освен далечниот југозапад)
• Buxus sinica (кинеска зеленика; Кина, Кореја, Јапонија)
• Buxus stenophylla (Кина)
• Buxus wallichiana (хималајска зеленика; Хималаи)

Африка, Мадагаскар

• Buxus acuminata (Африка: Заир; син. Notobuxus acuminata)
• Buxus calcarea (мадагаскарска ендемска)
• Buxus capuronii (мадагаскарска ендемска)
• Buxus hildebrantii (источна Африка: Сомалија, Етиопија)
• Buxus humbertii (Хамбертова зеленика; Мадагаскарска ендемска)
• Buxus itremoensis (мадагаскарска ендемска)
• Buxus lisowskii (Конго)
• Buxus macowanii (’ртска зеленика; источна и северна Јужна Африка)
• Buxus macrocarpa (мадагаскарска ендемска)
• Buxus madagascarica (мадагаскарска зеленика; Мадагаскар, Комори)
• Buxus monticola (мадагаскарска ендемска)
• Buxus moratii (Мадагаскар, Комори)
• Buxus natalensis (наталска зеленика; источна ЈАР; син. Notobuxus natalensis)
• Buxus obtusifolia (источна Африка; син. Notobuxus obtusifolia)
• Buxus rabenantoandroi (мадагаскарска ендемска; син. B. angustifolia ГЕ Шац & Лоури нон Мил.)

Америка

• Buxus aneura (Куба)
• Buxus bartletii (Средна Америка)
• Buxus brevipes (Куба)
• Buxus citrifolia (Венецуела)
• Buxus crassifolia (Куба)
• Buxus ekmanii (Куба)
• Buxus excisa (Куба)
• Buxus heterophylla (Куба)
• Buxus imbricata (Куба)
• Buxus lancifolia (Мексико)
• Buxus macrophylla (Средна Америка)
• Buxus mexicana (Мексико)
• Buxus muelleriana (Куба)
• Buxus olivacea (Куба)
• Buxus pilosula (Куба)
• Buxus portoricensis (Порторико)
• Buxus pubescens (Мексико)
• Buxus rheedioides (Куба)
• Buxus vahlii (валова зеленика или мазна зеленика; Порторико; син. B. laevigata)

Симболика и употреба

Зелениките често се користат како жива ограда и во украсно поткастрување, а цврстото дрво (наречено „шимшир“) е особено вреднувано за дрворез и дрвени печати за печатење. Фактот што цветовите се незабележителни значи дека растението се одгледува за листовите. Зелениката особена примена наоѓа кај живата ограда, украсното поткастрување, и лавиринти во формални градини. Ако ѝ се даде време, живата ограда може да порасне огромна. Меѓутоа често се кастри во мал формат, како кај познатите градини на Виландрискиот дворец во Франција.

Скопската населба Зелениково е именувана по ова растение, заради неговото изобилие во тоа подрачје.

Зелениката традиционално се користела за израборка на белите шаховски фигури.

Зелениката како тема во музиката

• „Ој зелено, зеленико“ - македонска народна песна.^[1]

Литература

• Balthazar, M. von, Peter K. Endress, P. K., и Qiu, Y.-L. 2000. Phylogenetic relationships in Buxaceae based on nuclear internal transcribed spacers and plastid ndhF sequences. Int. J. Plant Sci. 161(5): 785–792 (онлајн).

Надворешни врски

• За зелениката (со карта на распределеност) Архивирано на 11 март 2007 г. (англиски)