ဒေသရင်း၌ မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်သွားသော မျိုးစိတ်

ဒေသရင်း၌ မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်သွားသော မျိုးစိတ်များ^[၁][၂] ( Extinct in the Wild - EW )^[၃] ဆိုသည်မှာ ဇီဝမျိုးစိတ်တစ်ခု (ဝါ) တစ်စုသည် သုတေသနဌာနများ၊ တိရစ္ဆာန်ဥယျာဉ်များ အစရှိသော နေရာများမှ ဖမ်းဆီးမွေးမြူထားသော အကောင်ဦးရေသာကျန်ရှိပြီး ဒေသရင်းနယ်မြေများတွင် မတွေ့ရှိတော့ကြောင်း (သို့) ၎င်းတို့ ပေါက်ရောက် / ရှင်သန် ကျက်စားရာနယ်မြေများ ကြီးမားစွာဆုံးရှုံးသွားခြင်းကြောင့် မျိုးရိုးစဉ်ဆက်နေထိုင်ကျက်စားခဲ့သော တောရိုင်းသဘာဝဒေသရင်းနယ်မြေ ပြင်ပသို့ ဦးရေအကုန်ရောက်ရှိသွားကြောင်းကို နိုင်ငံတကာ သဘာဝထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေး အသင်း(IUCN)မှ ၎င်းမျိုးစိတ်အပေါ် ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေး အဆင့်အတန်း အမျိုးအစားသတ်မှတ်ပေးခြင်းဖြစ်သည်။ ^[၃]

ဂူအမ်းပိန်းညင်းငှက် (Guam kingfisher) သည် ၁၉၈၆ ခုနှစ်ကတည်းက ဒေသရင်းနယ်မြေတွင် မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်ခဲ့သည်။

ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေး အဆင့်အတန်း IUCN အနီရောင်စာရင်း၏ သတ်မှတ်ချက်များ
မျိုးသုဉ်းသည့် အဆင့်
မျိုးသုဉ်းပြီး (EX) ဒေသရင်း၌ မျိုးသုဉ်းပြီး (EW)	(စာရင်း) (စာရင်း)
အန္တရာယ်မြင့်မားသည့် အဆင့်
မျိုးသုဉ်းလုနီးပါးအန္တရာယ်ရှိ (CR) မျိုးသုဉ်းရန်အန္တရာယ်ရှိ (EN) မျိုးသုဉ်းအန္တရာယ်ကျရောက်နိုင် (VU)	(စာရင်း) (စာရင်း) (စာရင်း)
အန္တရာယ်နည်းပါးသည့် အဆင့်
အန္တရာယ်ကျရောက်နိုင်ဖွယ်ရှိ (NT) ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းရန်လိုအပ် (CD) အန္တရာယ်မကျရောက်နိုင်သေး (LC)	(စာရင်း) (စာရင်း)
အခြားသတ်မှတ်မှု အဆင့်
အချက်အလက်ပြည့်စုံမှုမရှိ (DD) အကဲဖြတ်ဆန်းစစ်ထားခြင်းမရှိ (NE)	(စာရင်း)
ဆက်စပ်​သော အကြောင်းအရာများ နိုင်ငံတကာ သဘာဝထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေးအသင်း IUCN အနီရောင်စာရင်း သစ်တောဦးစီးဌာန သယံဇာတနှင့်သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းရေး ဝန်ကြီးဌာန
အထက်ပါ IUCN အနီရောင်စာရင်းသတ်မှတ်ချက်နှင့် အောက်ပါ NatureServe သတ်မှတ်ချက်အား နှိုင်းယှဉ်မှု
ရှု ပြော ပြင်

ဟာဝေယံကျီးကန်း မျိုးစိတ်သည် ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် ဒေသရင်းနယ်မြေ၌ မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သည်။

သာဓက ဖြစ်စဉ်များ

အာဖရိကမှ ဆိတ်သမင်မျိုးဖြစ်သော ငှက်ကြီးတောင် အိုးရဇ် (Oryx dammah ) မျိုးစိတ်သည် ဒေသရင်း၌မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သော မျိုးစိတ်များမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။

ဒေသရင်းနယ်မြေများ၌ မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သည့် မျိုးစိတ်နှင့် မျိုးစိတ်ခွဲများအား သာဓကအနေနှင့်ဖော်ပြရမည်ဆိုပါက -

• Alagoas curassow (၁၉၈၀ ခုနှစ်နှောင်းပိုင်း၌ ၎င်းငှက်များ ရှင်သန်တည်ရှိနေမှုကို မျက်မြင် အတည်ပြုနိုင်ခြင်းမရှိကြောင်း နောက်ဆုံးအနေဖြင့် အစီရင်ခံခဲ့ပြီး ၁၉၉၄ ခုနှစ်မှစကာ ဒေသရင်း၌ မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သော မျိုးစိတ်အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။)^[၄]
• Beloribitsa^[၅] ငါးမျိုးစိတ်တစ်ခုဖြစ်သည်။
• Cachorrito de charco palmal (အဆိုပါ ငါးမျိုးစိတ်အား ၁၉၉၄ ခုနှစ်တွင် နောက်ဆုံးတွေ့ရှိခဲ့ရပြီး ၁၉၉၆ ခုနှစ်၌ ဒေသရင်းနယ်မြေတွင် မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ် သွားခဲ့သည်)
• Escarpment cycad (အပင်မျိုးစိတ်ဖြစ်ပြီး ၂၀၀၆ ခုနှစ် ကတည်းက ဒေသရင်း၌မျိုးသုဉ်းသွားသည့် မျိုးစိတ်စာရင်းသို့ ထည့်သွင်းခဲ့သည်။)^[၆]
• Franklinia (ပန်းပင်မျိုးစိတ် တစ်ခုဖြစ်သည်။ ၁၈၀၃ ခုနှစ်တွင် နောက်ဆုံးတွေ့ရှိခဲ့ပြီး၊ ၁၉၉၈ ခုနှစ်၌ ဤစာရင်းသို့ ထည့်သွင်းခဲ့သည်) ^[၇]
• Golden skiffia (ငါး မျိုးစိတ်ဖြစ်ပြီး ၁၉၉၆ ခုနှစ် ကတည်းက ဒေသရင်း၌ မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ် သွားခဲ့သော စာရင်းဝင်ဖြစ်ခဲ့သည်။) ^[၈]
• Guam kingfisher (၁၉၈၆ ခုနှစ်ကတည်းက ဒေသရင်း၌မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်သွားသော ပိန်ညင်းငှက် မျိုးစိတ်ဖြစ်သည်။) ^[၉]
• ဟာဝေယံ ကျီးကန်း (၂၀၀၂ ခုနှစ်၌ နောက်ဆုံးတွေ့ခဲ့ရပြီး ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် ၎င်းဟာဝိုင်ယီဒေသ၌ မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သည်)^[၁၀] ၎င်းဟာဝေယံ ကျီးကန်းအချို့အား ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောင့်ထားသော အဖွဲ့များမှ ၂၀၁၇^{[၁၁][၁၂]} နှင့် ၂၀၁၈^[၁၃] ခုနှစ်များတွင် ဒေသရင်းသို့ ပြန်လည်ထားရှိပေးထားခဲ့ကြောင်း သိရသည်။
• Kihansi spray toad (၂၀၀၉ ခုနှစ်၌ ဒေသရင်းတွင် မျိုးသုဉ်းသွားသော ဖားပြုတ်မျိုးစိတ် ဖြစ်သည်။)^[၁၄]
• မြောက်ပိုင်းကြံ့ဖြူ (ဒေသရင်း၌မျိုးသုဉ်းရန် အလွန်နီးစပ်နေသော အာဖရိကကြံ့မျိုးစိတ်ဖြစ်သည်။ လက်ရှိတွင် ၎င်းမျိုးစိတ်၏ အမ နှစ်ကောင်သာကျန်ရစ်ခဲ့သည်။)^[၁၅]

• ပနားမား ရွှေရောင် ဖား (ဒေသရင်း၌ မျိုးသုဉ်းနိုင်သော ဖားပျံ မျိုးစိတ်ဖြစ်သည်။)^[၁၆]
• Père David's deer (စီကာသမင်နှင့် မျိုးရင်းတူ သမင်မျိုးစိတ်ဖြစ်ပြီး ၂၀၀၈ ခုနှစ်ကတည်းက ဒေသရင်း၌ မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်သွားသော စာရင်းဝင်ခဲ့သည်။^[၁၇]

“ ဒေသရင်း၌မျိုးသုဉ်းပြီး မျိုးစိတ်အားလုံးသည် အရေအတွက်အလွန်နည်းကာ ရှားပါးနေခြင်းမျိုး မဟုတ်ကြပေ။ ဥပမာအနေဖြင့် Brugmansia ဟုခေါ်သော ပန်းပင်မျိုးစုသည် ၎င်း၏မျိုးစိတ် (၇)မျိုးလုံးအား ဒေသရင်း၌ ပြန်လည်ကာ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် စိုက်ပျိုးကြသော်လည်း ရှင်သန်နိုင်မှု မရှိတော့သည်ကိုတွေ့ရသော်လည်း စိုက်ပျိုးရေးအရောင်းဆိုင်များတွင်မူ လွယ်ကူစွာဝယ်ယူ၍ ရနိုင်နေလေ၏။^[၁၈] ”

ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်မှု၏ ပကတိတန်ဖိုး

စကားလုံးကြီးကြီးမားမားသုံး၍ ဖော်ပြရလျှင် ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများကို ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရခြင်း၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ ဂေဟစနစ် လည်ပတ်မှုမှန်ကန်စေရေး လုပ်ဆောင်ချက်ကို ထိန်းသိမ်းပေးရန်အတွက် ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် မျိုးစိတ်တစ်ခုသည် ထိန်းသိမ်းမွေးမြူမှု၌သာ ရှင်သန်နိုင်တော့မည်ဆိုပါက ထိုမျိုးစိတ်သည် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်တွင် သူ့ဘာသူ မတည်ရှိနိုင်တော့၍ ဂေဟစနစ်၌ မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်သွားမှုဖြစ်ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။

ဒေသရင်းနယ်မြေများသို့ ပြန်လည်မိတ်ဆက်ခြင်း

ဒေသရင်းနယ်မြေများသို့ ပြန်လည်မိတ်ဆက်ခြင်း (en: Reintroduction) ဆိုသည်မှာ ဇီဝမျိုးစိတ်တစ်ခုအား သီးခြားစောင့်ရှောက် မွေးမြူထားသော နေရာ (သို့) ထိုလုပ်ငန်းလုပ်ဆောင်သည့် အချိန်ကာလ၌ ၎င်းတို့ ရှင်သန်နေနိုင်သော အခြားဒေသရင်းမဟုတ်သည့် နယ်မြေများမှ ၎င်းတို့၏ မူလ တောရိုင်းသဘာဝ နယ်မြေဒေသများသို့ ပြန်လည် ပေါက်ရောက် ကျက်စား ရှင်သန်နိုင်ရန် ထားရှိပေးခြင်းကိုဆိုလိုသည်။ သို့သော်လည်း မျိုးရိုးစဉ်ဆက် လက်ဆင့်ကမ်းရမည့် ရှင်သန်နေထိုင်နိုင်ရေးဆိုင်ရာ အမူအကျင့် အပြုအမူများ စသည့် ရှင်သန်နိုင်ရေးအတွက် အရေးကြီးသော နည်းပေးလမ်းပြမှုများ ပျောက်ကွယ်သွားနိုင်သည်။ (ဥပမာ - အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန် ကြောင်ပေါက်တစ်ကောင်သည် ငယ်ဘဝတွင် မိခင်ဖြစ်သူ ကြောင်မ ထံမှ သားကောင်ဖမ်းနည်း(ကြွက်ခုတ်နည်း) မသင်ယူခဲ့ရလျှင် ၎င်း၏ သခင်ဖြစ်သူ လူသားမှ အစာမကျွေးပါက သားကောင်ကို ရှာဖွေအမဲလိုက်တတ်လိမ့်မည် မဟုတ်ချေ။ ကြောင်မျိုးရင်းဝင် အားလုံးသည် သားရဲတိရစ္ဆာန်ဖြစ်၏။)

နောက်ထပ်ကြည့်ရန်

• မျိုးသုဉ်းလုနီးပါးအန္တရာယ်ရှိသော မျိုးစိတ်
• ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေး အဆင့်အတန်း
• မျိုးသုဉ်းခြင်း
• တောဘုရင်
• မျိုးသုဉ်းရန်အန္တရာယ်ရှိသော မျိုးစိတ်