ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਪੰਜਕੋਣੀ ਰਾਗ ਹੈ, ਮਤਲਬ ਇਸ ਰਾਗ ਵਿਚ ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ।
ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ
| ਥਾਟ | ਕਾਫੀ |
| ਸੁਰ | ਮਧ੍ਯਮ(ਮ) ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ) ਵਰਜਤ ਤੇ ਗੰਧਾਰ(ਗ) ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ |
| ਜਾਤੀ | ਔਡਵ-ਔਡਵ |
| ਵਾਦੀ | ਪੰਚਮ (ਪ) |
| ਸੰਵਾਦੀ | ਸ਼ਡਜ (ਸ) |
| ਅਰੋਹ | ਸ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਸੰ |
| ਅਵਰੋਹ | ਸੰ ਧ ਪ ਗ ਰੇ ਸ |
| ਮੁੱਖ ਅੰਗ | ਰੇ ਗ ਪ ; ਧ ਪ ਗ ਰੇ ; ਗ ਸ ਰੇ ਧ ਸ |
| ਠਹਿਰਾਵ ਵਾਲੇ ਸੁਰ | ਪ ; ਸ - ਸ ; ਪ |
| ਸਮਾਂ | ਅੱਧੀ ਰਾਤ |
ਦੰਤਕਥਾ
ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਬਾਰੇ ਇਕ ਕਥਾ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਸਾਧੂ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਜੋ ਰਾਗ ਰਚਿਆ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਦੀ ਖਾਸਿਅਤ
ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਿਠ੍ਹਾ ਰਾਗ ਹੈ।ਇਸ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪੰਜਾਂ ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਚਲਣ ਇੰਨਾਂ ਮਧੁਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਸੁਣਦੇ ਵਕ਼ਤ ਮਨ ਰੰਜਕਤਾ ਨਾਲ ਭਰ ਉਠਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਖਾਸ ਤਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸੁਖ ਦਾ ਏਹਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ 'ਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਧੁਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।
ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਵਿਚ ਰਾਗ ਭੂਪਾਲੀ ਦੀ ਤਰਾਂ ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਰਾਗ ਭੂਪਾਲੀ ਜੋ ਕਿ ਕਲਿਆਣ ਥਾਟ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ ਵਿਚ ਮਧ੍ਯਮ(ਮ) ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ) ਵਰਜਤ ਹਨ ਅਤੇ ਸ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਸੰ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਵਿਚ ਵੀ ਮਧ੍ਯਮ(ਮ) ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ) ਵਰਜਤ ਹਨ ਅਤੇ ਸ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਸੰ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ।ਪਰ ਰਾਗ ਭੂਪਾਲੀ ਵਿਚ ਗੰਧਾਰ (ਗ) ਸ਼ੁੱਧ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਵਿਚ ਗੰਧਾਰ (ਗ) ਕੋਮਲ ਲਗਦਾ ਹੈ।
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀਆਂ ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਦਾ ਸਰੂਪ ਦ੍ਰ੍ਸ਼ਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸ ਰੇ ਗ ਪ; ਧ ਪ ਗ ਰੇ;ਗ ਸ ਰੇ, ਧ(ਮੰਦਰ) ਸ ;ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਪ ਧ ਸੰ; ਧ ਸੰ ਧ ਪ ਗ ਰੇ; ਪ ਧ ਪ ਗ ਰੇ;ਗ ਰੇ ਗ ਸ ਰੇ ਧ(ਤੀਵ੍ਰ) ਸ
ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ
ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਜਾਂ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ। ਦੋ ਪੈਮਾਨੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ ਇੱਕ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਪੈਮਾਨੇ ਨੂੰ ਔਡਵ-ਔਦਵ ( ਔਦਵ ਦਾ ਅਰਥ '5') ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅਰੋਹਨਾਮ ਵਿੱਚ 5 ਅਤੇ ਅਵਰੋਹਣਮ ਵਿੱਚ 5 ਨੋਟ ਹਨ।
Remove ads
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਪੈਮਾਨਾ
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਵਰਗੀਕਰਨ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। [1] ਇਸਦੀ ਬਣਤਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:
ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰ (ਜੀ) ਦੀ ਥਾਂ ਕੋਮਲ (ਨਰਮ) ਗੰਧਾਰ (ਜੀ) ਇਸ ਰਾਗ ਅਤੇ ਭੂਪ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਹੈ।
ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ
ਤਮਿਲ
Remove ads
ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ
ਤਮਿਲ
ਹਿੰਦੀ
- 'ਬੜੇ ਘਰ ਕੀ ਬੇਟੀ' ਫਿਲਮ ਦਾ 'ਤੇਰੀ ਪਾਇਲ ਬਾਜੀ ਜਹਾਂ', ਮੁਹੰਮਦ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਅਤੇ ਅਨੁਰਾਧਾ ਪੌਡਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ
- 'ਹਮਕੋ ਤੁਮਸੇ ਪਿਆਰ ਹੈ' ਤੋਂ ਤੇਰੇ ਇਸ਼ਕ ਮੇਂ ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਦਿਤ ਨਾਰਾਇਣ, ਸਪਨਾ ਅਵਸਥੀ ਅਤੇ ਅਲਕਾ ਯਾਗਨਿਕ ਨੇ ਗਾਇਆ ਹੈ।
ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ
ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ
ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ 2 ਹੋਰ ਔਡਵ ਰਾਗਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ, ਸੁਨਾਦਾਵਿਨੋਦਿਨੀ ਅਤੇ ਰੇਵਤੀ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਡਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਵਧੇਰੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਲਈ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।
ਸਕੇਲ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ
- ਮੋਹਨਮ ਉਰਫ ਭੂਪਾਲੀ (ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਵਿੱਚ) ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਧਾਰਣ ਗੰਧਾਰਮ ਦੀ ਥਾਂ ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਪ ਧ2 ਸੰ: ਸੰ ਧ2 ਪ ਗ3 ਰੇ2 ਸ ਹੈ।
- ਪਹਾੜੀ, ਇੱਕ ਲੋਕ ਰਾਗ, ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੋਹਨਮ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ ਦੀ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਸ-ਬ੍ਰੀਡ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਣ ਗੰਧਾਰਮ ਦੋਵੇਂ ਹਨ।
- ਅਭੋਗੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਚਮ ਦੀ ਥਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ2 ਗ2 ਮ1 ਧ2 ਸੰ: ਸੰ ਧ2 ਮ1 ਗ2 ਰੇ2 ਸ ਹੈ।
Remove ads
ਹਵਾਲੇ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads