ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਰਾਗ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ (ਬੋਲਣ 'ਚ ਹਰਿਕੰਭੋਜਿ) ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਮੂਲ ਸਕੇਲ ਦਾ 28ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ ਹੈ।
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਤਮਿਲਾਂ (ਤੀਜੀ ਸਦੀ ਈ. ਪੂ.) ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਗਏ ਪਹਿਲੇ ਸਕੇਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੁੱਲਾਈਪੰਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਪੈਮਾਨੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲਗਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜ ਸੁਰ ਸ ਰੀ ਗ ਪ ਧ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਪਛਮੀ ਨੋਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸੀ, ਡੀ, ਈ, ਜੀ ਅਤੇ ਏ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਇਹ ਹਾਰਮੋਨਿਕ ਸਕੇਲ, ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਮੋਹਨਮ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਲਾਈਪੰਨ ਅੱਗੇ ਸੇੰਪਲਾਈ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਇੱਕ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ(ਪੰਜ ਸੁਰ ਵਾਲਾ) ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਹੋਰ ਸੁਰ ਮ ਅਤੇ ਨੀ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਸੱਤ ਸੁਰਾਂ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਪੈਮਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੇਮਪਲਾਈ ਪੰਨ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਗ ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਖਮਾਜ ਥਾਟ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹਰੀਕੇਦਾਰਾਗੌਲਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1][2]
ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਮਿਕਸੋਲੀਡੀਅਨ ਮੋਡ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।
Remove ads
ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ
ਇਹ ਪੰਜਵੇਂਚੱਕਰ ਬਾਨਾ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਬਾਨਾ-ਭੂ ਹੈ। ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸ ਰੀ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੀ ਸ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋਃ
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਮ1ਪ ਧ2 ਨੀ2 ਸੰ[a]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਪ ਮ1 ਗ3 ਰੇ2 ਸ[b]
(ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਨੋਟਸ ਹਨ ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ, ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤਿ ਧੈਵਤਮ,ਕੈਸ਼ੀਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ।
ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ-ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਦੇ ਸੱਤ `ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਾਚਾਸਪਤੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 64ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ।
Remove ads
ਜਨਿਆ ਰਾਗਮ
ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ' ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਉਤਪੰਨ ਰਾਗਮ) ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੰਭੋਜੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ(ਪੰਜ ਸੁਰਾਂ ਵਾਲੇ) ਮੋਹਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਇੱਕ ਜਨਯਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਡੋਲਿਕਾ (ਖਰਹਰਪਰੀਆ ਕਾਮਸ, ਪਸ਼ੂਪਤੀਪ੍ਰਿਆ, ਕੇਦਾਰਗੌਲਾ, ਨਾਟਕੁਰਿੰਜੀ, ਨਵਰਸ ਕੰਨਡ਼, ਸਹਾਨਾ, ਸੇਨਚੁਰੂਤੀ, ਸੁਰਤੀ ਅਤੇ ਯਦੁਕੁਲਾ ਕੰਭੋਜੀ ਦੀ ਜੰਨਿਆ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜੰਨਿਆ ਹਨ।
ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਦੇ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਮਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।
Remove ads
ਰਚਨਾਵਾਂ
ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਤ੍ਰਿਏਕ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਤਿਆਗਰਾਜ ਨੇ ਹੀ ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਵਿੱਚ ਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਰਾਮਾਨੰਨੂ ਬ੍ਰੋਵਰਾ, ਐਂਟਾਰਾ ਨੀਥਾਨਾ, ਨੇਨੇਂਧੂ ਵੇਦਕੁਧੁਰਾ, ਐਂਡੁਕੂ ਨਿਰਦਿਆ, ਉੰਦੇਦੀ ਰਾਮੂਡੂ, ਚਨੀਥੋਡੀ, ਦੀਨਾਮਨੀ ਵਾਮਸ਼ਾ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਪਾਪਨਾਸਮ ਸਿਵਨ ਨੇ ਏਨਾਧੂ ਮਾਨਮ ਕਵਲਾਈ, ਪਾਮਲਾਈਕੀਨਾਈ ਉੰਡੋ ਅਤੇ ਪਦਮਲਰ ਤੁਨਾਇਏ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜੋ ਹੋਰ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।
ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨਃ ਤੰਜਾਵੁਰ ਸੰਕਰਾ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਮੁਰੂਗਾ ਤਿਰੂਮਲ ਮਾਰੂਗਾ, ਮੈਸੂਰ ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਰਾਓ ਦੁਆਰਾ ਸਾਕੇਤ ਨਾਗਰ ਨਾਥ, ਵਾਲਾਜਪੇਟ ਵੈਂਕਟਰਮਨ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਰਾਮ ਨਾ ਮੋਰਾਲਿੰਕਾਰਾ, ਕੇਵੀ ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਅਯੰਗਰ ਦੁਆਰਾ ਵਿਨਤਾ ਸੁਤਾ ਵਾਹਨੁਦਾਈ, ਅਸ਼ੋਕ ਆਰ ਮਾਧਵ ਦੁਆਰਾ ਕਰੋਮੀ ਸਮਾਰਨਮ ਸ਼ਸ਼ਾਂਕ-ਵਦਾਨਮ।
ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ
ਭਾਸ਼ਾਃ ਤਮਿਲ
ਭਾਸ਼ਾਃ ਹਿੰਦੀ
ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੀਤ ਖਮਾਜ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।
ਭਾਸ਼ਾਃ ਮਲਿਆਲਮ
Remove ads
ਜਨਯਾ 28th: ਕੁੰਤਲਵਰਲੀ ਰਾਗਮ
ਚਡ਼੍ਹਦੇਃ ਸ ਮ1 ਪ ਧ2 ਨੀ2 ਧ2 ਸੰ
ਉਤਰਦੇਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਪ ਮ1 ਸ
ਫ਼ਿਲਮ ਗੀਤ-ਤਮਿਲ
Remove ads
ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ
ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਦੇ ਨੋਟਸ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ 5 ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਲਿਆਣੀ, ਸ਼ੰਸ਼ੰਕਰਾਭਰਣਮ, ਨਟਭੈਰਵੀ, ਖਰਹਰਪਰੀਆ ਅਤੇ ਹਨੂਮਾਟੋਦੀ ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਲਈ ਸ਼ੰਕਰਾਭਰਣਮ ਪੇਜ ਵਿੱਚ ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਾਂ ਦਾ ਭਾਗ ਵੇਖੋ।
ਨੋਟਸ
ਹਵਾਲੇ
ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads