Łazienki Królewskie w Warszawie
park w Warszawie Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Łazienki Królewskie – zespół pałacowo-ogrodowy w Warszawie założony w XVIII wieku przez Stanisława Augusta Poniatowskiego. Od 1960 siedziba Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie.
 nr rej. 2/1 z 1.07.1965 | |
.jpg) Pałac Na Wyspie, fasada północna (2019) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Dzielnica | |
| Adres | |
| Powierzchnia |
ok. 76[1] ha |
| Data założenia | |
| Projektant |
Dominik Merlini, Jan Chrystian Kamsetzer, Jan Chrystian Szuch |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°12′52″N 21°01′54″E | |
| Strona internetowa | |
_Łazienki_Królewskie_2017.jpg)
Nazwa zespołu pochodzi od barokowego pawilonu Łaźni, wzniesionego w latach 80. XVII wieku przez Stanisława Herakliusza Lubomirskiego i przebudowanego przez Stanisława Augusta Poniatowskiego na pałac Na Wyspie[2]. Oprócz budynków, pawilonów oraz wolnostojących rzeźb znajdują się tam cztery ogrody: Królewski, Romantyczny, Modernistyczny oraz Chiński.
Łazienki do 1798
W średniowieczu w miejscu Łazienek znajdował się zwierzyniec służący jako teren polowań książąt mazowieckich[2]. W latach 80. XVII wieku właściciel tego terenu, marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski, zbudował tam dwa pawilony: Ermitaż oraz bogato dekorowany pawilon Łaźni. Obydwa zostały zaprojektowane przez Tylmana z Gameren[2].
We wrześniu 1764 Ujazdów wraz ze zwierzyńcem został kupiony od Elżbiety (wdowy po Teodorze Lubomirskim) i jej syna Kacpra przez Stanisława Augusta Poniatowskiego (w tamtym czasie jeszcze stolnika litewskiego)[3]. Przygotowując się do roli króla, szukał poza miastem miejsca na swoją prywatną rezydencję[3]. Na terenie dawnego zwierzyńca przeprowadzono prace melioracyjne i wykarczowano stare olchy[4]. Jego przekształcanie w letnią rezydencję królewską – krajobrazowy park angielski ozdobiony pawilonami – rozpoczęto w 1774, po zarzuceniu rozpoczętego projektu przebudowy Zamku Ujazdowskiego[5]. Pierwszym budynkiem zbudowanym przez króla w Łazienkach był Biały Dom[2]. W 1784 w miejscu niewielkiej sadzawki powstałej w czasach Lubomirskiego wykopano dwa duże stawy, na północ i południe od przebudowanego z pawilonu Łaźni pałacu Na Wyspie. Staw południowy otrzymał fantazyjną linię brzegową z romantyczną kępą, na której wzniesiono scenę Amfiteatru[6] (drugi teatr na terenie Łazienek powstał w Starej Pomarańczarni)[7]. Wszystkie obiekty wzniesione przez króla były utrzymane w stylu klasycyzmu[7].
Park założono na skarpie warszawskiej: na jej tarasie górnym, zboczu oraz terenie poskarpowym[8]. Miało to duże walory krajobrazowe, stwarzając jednocześnie urozmaicone warunki dla flory i fauny[8]. W różnych częściach parku z jego drzewostanem liściastym i iglastym, z siecią dróg, ścieżek i kanałów, wzniesiono niewielkie budynki ogrodowe zaprojektowane przez nadwornych architektów Stanisława Augusta Poniatowskiego[7][9]. Pomiędzy Białym Domem a pałacem Na Wyspie urządzono szeroką aleję nazwaną Promenadą, a na jej skrzyżowaniu z Drogą Wilanowską wzniesiono Altanę Chińską[10]. Obszar parku powiększono od strony zachodniej, przenosząc mieszkającą tam ludność do nowej osady – Nowej Wsi[7].
Stanisław August Poniatowski, którego oficjalną siedzibą był należący do skarbu Rzeczypospolitej Zamek Królewski, przebywał w Łazienkach od końca maja do września[11]. Gościł tam m.in. przedstawicieli innych państw, uczonych i literatów[7]. Król mieszkał w przebudowanym z pawilonu Łaźni pałacu Na Wyspie, rodzina królewska w Białym Domu, wyżsi urzędnicy dworscy w pałacu Myślewickim, a niżsi urzędnicy i służba – w Wielkiej Oficynie[12]. Park był dostępny dla publiczności[13].
W 1767 do Łazienek został przyłączony Belweder, w którym w 1768 uruchomiono Królewską Fabrykę Farfurów[14]. W 1784 w zamian za przylegającą do Łazienek część Solca król przekazał magistratowi Starej Warszawy jurydyki Mariensztat i Stanisławów[15].
Lata 1798–1918
Po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego (1798) Łazienki przeszły na własność jego bratanka Józefa Poniatowskiego[16].
W latach 1801–1805 w Białym Domu mieszkał w okresie letnim przebywający na wygnaniu król Francji Ludwik XVIII[17].
W 1808 Józef Poniatowski przekazał Belweder za długi Onufremu Kickiemu[16]. Po śmierci księcia (1813) Łazienki stały się własnością jego siostry, Marii Teresy z Poniatowskich Tyszkiewiczowej[18]. Ta w 1817 sprzedała je carowi Aleksandrowi I[18] za 1 mln 80 tys. zł[19]. W 1818 wydzielono z nich północno-zachodnią część ogrodu z przeznaczeniem na Ogród Botaniczny[20]. Po zakupie w tym samym roku przez rząd Królestwa Polskiego Belwederu z przeznaczeniem na siedzibę wielkiego księcia Konstantego, został on ponownie połączony z Łazienkami[18].
Romanowowie kontynuowali prace w Łazienkach. Wzniesiono m.in. Świątynię Sybilli (ok. 1820), Świątynię Egipską (1822) i Koszary Kantonistów (1826) oraz przebudowano Nową Kordegardę (1830). W latach 1844–1846 w przebudowanym zachodnim pawilonie pałacu Na Wyspie powstała cerkiew św. Aleksandra Newskiego[21]. Do Łazienek przywieziono z Nieborowa zakupioną przez cara Aleksandra II od Zygmunta Radziwiłła kolekcję drzew egzotycznych[22][23], na potrzeby której ok. 1870 wzniesiono specjalny pawilon[24]. Jej najważniejszą część stanowił największy w Europie zbiór drzew pomarańczowych (ponad 100 sztuk, z których ok. 70 liczyło 300–400 lat)[25][26]. Pochodzącą z Drezna kolekcję Radziwiłłowie otrzymali od Augusta II Mocnego[25].
W maju 1849 car Mikołaj podejmował w Łazienkach cesarza Franciszka Józefa[27]. W podpisanym wtedy porozumieniu Rosja zobowiązała się do udzielenia Austrii pomocy wojskowej w celu stłumienia powstania na Węgrzech[27].
Na podstawie porozumienia magistratu i carskiej administracji należący do Romanowów zespół pałacowo-parkowy Łazienek i Belwederu był udostępniany dla publiczności[28]. W 1891 park Łazienkowski został ogrodzony[29]. Po wybuchu I wojny światowej, w latach 1914–1915, Rosjanie ewakuowali z obiektów w Łazienkach ruchome wyposażenie wnętrz[30]. Pozostawiona w Warszawie nieborowska kolekcja drzew pomarańczowych wymarzła w 1915[31] w nieogrzewanych pomieszczeniach, a pawilon, w którym się znajdowała, został rozebrany po wojnie[32].
II Rzeczpospolita
W okresie II Rzeczypospolitej Łazienki jako dawne mienie carskie przeszły na własność Skarbu Państwa[33]. Wywiezione przez Rosjan ruchome wyposażenie wnętrz zostało zwrócone w 1921 na mocy traktatu ryskiego[34].
W 1926 w zachodniej części parku, przy Alejach Ujazdowskich, odsłonięto pomnik Fryderyka Chopina[35].
W 1927 w południowo-wschodniej części Łazienek wybudowano hipodrom z drewnianymi trybunami, uznawany za jeden z najpiękniejszych tego typu obiektów w Europie[36].
II wojna światowa
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 kolekcje Państwowych Zbiorów Sztuki przewieziono do gmachu Muzeum Narodowego, a na terenie Łazienek stacjonowało wojsko[37].
W 1940 Łazienki zostały zamknięte przez niemieckie władze okupacyjne dla ludności polskiej[38]. 31 maja 1940 Niemcy wysadzili w powietrze pomnik Chopina[39]. Zlikwidowano jako instytucję Ogród Botaniczny, a jego teren przyłączono do Łazienek[40], którym nadano niemiecką nazwę Seegarten[41]. Wiele dzieł sztuki zostało wywiezionych do rezydencji Hansa Franka w Krzeszowicach[42].
Po upadku powstania warszawskiego, w grudniu 1944, Niemcy oblali wnętrza pałacu Na Wyspie benzyną i podpalili je[43]. W ścianach częściowo spalonego budynku nawiercono otwory na dynamit, jednak nie wysadzono go w powietrze[44]. Pożary zniszczyły także Ermitaż i Starą Kordegardę, a pałac Myślewicki, Biały Dom i Nową Pomarańczarnię zdewastowano[45]. Zniszczono rośliny egzotyczne przechowywane w Starej i Nowej Pomarańczarni oraz uszkodzono niektóre rzeźby znajdujące się na terenie ogrodu[45]. Straty w drzewostanie wyniosły ok. 25%[46].
Po 1945
Od 1959, od maja do września, pod odbudowanym pomnikiem Fryderyka Chopina zaczęły być organizowane niedzielne koncerty chopinowskie, organizowane przez Towarzystwo im. Fryderyka Chopina i Stołeczną Estradę[47]. Pałac Na Wyspie przekazano Muzeum Narodowemu w Warszawie, natomiast Łazienki jako całość podlegały Pałacowi Kultury i Nauki[48].
W kwietniu 1960 w Łazienkach utworzono muzeum, będące oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie[49][50]. Po zakończeniu odbudowy i urządzania wnętrz do zwiedzania udostępniono siedem pierwszych odrestaurowanych sal pałacu Na Wyspie[50].
W latach 1958–1970 w pałacu Myślewickim odbywały się poufne rozmowy pomiędzy ambasadorami Chińskiej Republiki Ludowej i Stanów Zjednoczonych, których wynikiem było nawiązanie stosunków dyplomatycznych między tymi krajami[51]. W 1995 dotychczasowy oddział Muzeum Narodowego przekształcono w samodzielną placówkę – Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie[52].
W 1973 park Łazienkowski, administrowany przez zarząd Pałacu Kultury i Nauki, został przekazany pod opiekę Miejskiego Przedsiębiorstwa Robót Ogrodniczych[53].
W latach 2012–2015 przeprowadzono kapitalny remont pałacu Na Wyspie, a także Amfiteatru i pałacu Myślewickiego oraz ich otoczenia. Z parkowych alejek całkowicie usunięto asfalt zastępując go kostką brukową lub nawierzchnią mineralną[54]. W 2018 do Muzeum Łazienki Królewskie przyłączono Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa[55].
W związku z pandemią COVID-19 w marcu 2020, jeszcze przed wprowadzeniem od 1 kwietnia przez rząd Mateusza Morawieckiego zakazu korzystania z terenów zieleni[56], park wraz ze wszystkimi obiektami muzeum został zamknięty do odwołania[57]. Został ponownie otwarty po uchyleniu zakazu przez rząd 20 kwietnia 2020[58].
Powierzchnia Łazienek Królewskich wynosi ok. 76 ha[59][1], w tym powierzchnia wód 4,9 ha[60]. Ogółem znajduje się tam ok. 40 budynków, z czego 10 o bardzo dużej wartości historycznej i artystycznej. Na teren parku prowadzi 10 bram[61].
Muzeum Łazienki Królewskie jest członkiem Stowarzyszenia Europejskich Rezydencji Królewskich (Association of European Royal Residences)[62].
- Marek Kwiatkowski (1960–2008)[63]
- Jacek Czeczot-Gawrak (2008)[64]
- Przemysław Nowogórski (2009–2010)[64]
- Tadeusz Zielniewicz (2010–2017)[65]
- Zbigniew Wawer (2017–2022)[66]
- Marianna Otmianowska (od 2023[67], w latach 2022–2023 p.o.[68][69])
Obiekty projektowane przez Tylmana z Gameren
- Ermitaż (1683), przebudowany w 1777 przez Dominika Merliniego
- Budynek Łaźni (Hippokrene) dla Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, obecnie część pałacu Na Wyspie (1680–1690)
Obiekty projektowane przez Dominika Merliniego
- Biały Dom (1774–1776)
- Pałac Myślewicki (1775–1779)
- Wodozbiór (1777–1778)
- Ermitaż (po pożarze w 1777)
- Nowa Kordegarda (1779–1780)
- Stara Pomarańczarnia (1786–1788)
- Pałac Na Wyspie (rozbudowa w latach 1788–1793, razem z Janem Chrystianem Kamsetzerem)
Obiekty projektowane przez Jana Christiana Kamsetzera
- Pałac Na Wyspie (rozbudowa w latach 1788–1793 razem z Dominikiem Merlinim)
- Stara Kordegarda (1791–1792)
- Amfiteatr (1786, przebudowany w 1790)
- Obudowa źródła (przy bramie od strony ul. Agrykola)
Obiekty projektowane przez Wilhelma Henryka Mintera
- Wielka Oficyna (tzw. Podchorążówka, przebudowa, 1815)
- Koszary Kantonistów (Koszary Inwalidów, Domek Ogrodnika), mieszczące Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa (1826–1829)
Obiekty projektowane przez Jakuba Kubickiego
- Belweder w Warszawie (przebudowa 1818–1822)
- Świątynia Sybilli (ok. 1820)
- Świątynia Egipska (prawdopodobnie 1819–1822)
- Staw Belwederski (prawdopodobnie 1819–1822)
- Maneż w obrębie Belwederu (1823–1824)
- Stajnie Kubickiego (1825–1826)
- Nowa Kordegarda (1830).
Obiekty projektowane przez Adama Adolfa Loewego i Józefa Orłowskiego
- Nowa Pomarańczarnia, zwana również Nową Oranżerią (1860)
Obiekty innych architektów
- Dom Narutowicza (prawdopodobnie Andrzej Gołoński, ok. 1830)
- Oberża (tzw. Nowa Austeria, lata 70. XVIII wieku, przebudowana w 1864, architekt nieznany)
- Oranżeria Gotycka
- Klub Cavallo
- Nowa Palmiarnia[70]
- Ogród Królewski z XVIII wieku[71]
- Ogród Romantyczny z XIX wieku[72]
- Ogród Modernistyczny z XX wieku[73]
- Ogród Chiński[74]
W 2015 przed Starą Pomarańczarnią powstał niewielki Ogród Holenderski[75].
- Pomnik Fryderyka Chopina
- Pomnik Jana III Sobieskiego
- Pomnik Henryka Sienkiewicza
- Popiersie Piotra Wysockiego
- Rzeźba Jutrzenka Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej
- Popiersie Stanisława Augusta Poniatowskiego (odlew rzeźby André Le Bruna, od 2013 przy Białym Domu)
- Popiersie Maurycego Mochnackiego (przy Świątyni Egipskiej)
- Popiersie Aleksandra Kamińskiego (przy Świątyni Egipskiej)
- Pomnik Cypriana Kamila Norwida (w pobliżu Oranżerii Gotyckiej)
- Rzeźba Tankreda i Kloryndy (w pobliżu Amfiteatru)
- Popiersie Eugeniusza Kwiatkowskiego (przed pałacem Myślewickim)
- Pomnik Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego (przed pałacem Myślewickim)
- Popiersie Jana Kozietulskiego (Stanisław Jackowski, za pałacem Myślewickim)
- Posąg Herkulesa (na północ od Białego Domku)
- Popiersie Ignacego Jana Paderewskiego (przy Podchorążówce)
- Popiersie Stanisława Wyspiańskiego (w pobliżu Amfiteatru)
- Popiersie Józefa Bema (w pobliżu Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa)
- Rzeźba Psa Asa (przy Starej Pomarańczarni)
- Kolumna z datą 1262 upamiętniająca gród jazdowski (od strony Ogrodu Botanicznego)
- Kamienny kartusz z herbem Stanisława Augusta Poniatowskiego
- Cztery zegary słoneczne
- Głaz Jastrzębowskiego (pierwszy objęty ochroną głaz narzutowy w Warszawie)[76]
- Omphalos (przy Świątyni Sybilli)
- Tablica upamiętniająca miejsce złożenia prochów Stanisława Augusta Poniatowskiego
- Cerkiew św. Aleksandra Newskiego (1846, Andrzej Gołoński)
- Dom Turecki (1787, Jan Christian Kamsetzer, budynek rozebrany w połowie XIX wieku)
- Domek Magdeburski – przeniesiony z Magdeburga dom, w którym w czasie I wojny światowej osadzono Józefa Piłsudskiego (rozebrany po II wojnie światowej)[77][78]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
