Loading AI tools
Francuski architekt szwajcarskiego pochodzenia, urbanista, malarz i rzeźbiarz. Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Le Corbusier, właśc. Charles-Édouard Jeanneret-Gris (ur. 6 października 1887 w La Chaux-de-Fonds, zm. 27 sierpnia 1965 w Roquebrune-Cap-Martin) – francuski architekt szwajcarskiego pochodzenia, urbanista, malarz i rzeźbiarz, czołowy przedstawiciel modernistycznego stylu międzynarodowego. Jego wszechstronna działalność wpłynęła nie tylko na architekturę, ale także na sztuki plastyczne i urbanistykę.
Charles-Édouard Jeanneret-Gris | |
Imię i nazwisko |
Charles-Édouard Jeanneret-Gris |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
6 października 1887 |
Data i miejsce śmierci |
27 sierpnia 1965 |
Narodowość | |
Dziedzina sztuki | |
Epoka | |
Ważne dzieła | |
Odznaczenia | |
Charles-Édouard Jeanneret-Gris pochodził ze starego, szeroko rozgałęzionego rodu. Przydomek Gris przy nazwisku odróżniał część rodziny, z której pochodził od gałęzi Jeanneret-Grieurin i Jeanneret-Compas. Ojciec przyszłego architekta, Georges-Edouard Jeanneret-Gris (1855–1926), był zegarmistrzem, trudniącym się emaliowaniem kopert zegarków i posiadał własny warsztat w La Chaux-de-Fonds, będącym w tym czasie jednym z głównych centrów produkcji zegarków w Szwajcarii. Matka, Marie-Charlotte-Amélie z domu Perret (1860–1960), była pianistką. W młodości Charles-Édouard Jeanneret pracował w zakładzie grawerskim swojego stryja, gdzie zajmował się wyrabianiem inicjałów.
W latach 1900–1904 uczył się grawerowania i cyzelunku w szkole artystycznej w La Chaux-de-Fonds. Profesor tej szkoły, Charles L’Eplattenier, nakłonił go do nauki architektury. Charles-Édouard Jeanneret znalazł się pod wpływem secesji i angielskiego ruchu Arts and Crafts, a w 1905 roku wraz z René Chapallazem zrealizował swój pierwszy budynek, bogato udekorowaną willę dla grawera Louisa Falleta. W roku 1907 odbył pierwszą podróż studialną, zwiedzając na północy Włoch Mediolan, Florencję i tamże kartuzję w Galluzzo, Sienę, Bolonię, Padwę i Wenecję, a następnie udał się do Austro-Węgier, gdzie zwiedził Budapeszt i Wiedeń. W Wiedniu przez sześć miesięcy pracował u jednego z twórców wiedeńskiej secesji, Josefa Hoffmanna, a także zapoznał się z ideami Adolfa Loosa. W marcu 1908 roku młody architekt po raz pierwszy pojechał do Paryża, wkrótce wstąpił do pracowni paryskiego architekta Auguste’a Perreta, gdzie pracował przez 15 miesięcy i zetknął się z zastosowaniem surowej konstrukcji żelazobetonowej; w 1909 spotkał w Lyonie innego z protagonistów nowoczesnej architektury, Tony’ego Garniera.
W roku 1910 odbył długą podróż do Niemiec, żeby zapoznać się z osiągnięciami sztuki stosowanej w tym kraju. Pracując u Petera Behrensa, poznał Miesa van der Rohe i Waltera Gropiusa. W następnym roku zetknął się z Heinrichem Tessenowem, architektem miasta-ogrodu Grünau-Falkenberg (realizacja 1913). Następna podróż, w 1911 roku wraz z przyjacielem Augustem Klipsteinem po Bałkanach, Turcji, Grecji i Włoszech była etapem gromadzenia rysunków, akwarel, notatek i fotografii.
W 1912 roku Charles-Édouard Jeanneret miał pierwszą wystawę swoich akwarel na Salonie Jesiennym w Paryżu[1]. Zajmowało go w tym okresie studiowanie w Bibliotece Narodowej materiałów do traktatu urbanistycznego La construction des villes (Budowa miast).
W czasie I wojny światowej żył w neutralnej Szwajcarii, gdzie uczył teorii architektury z użyciem nowoczesnej techniki w szkole artystycznej w La Chaux-de-Fonds[2]. Jako młody architekt zbudował wtedy cztery domy w Szwajcarii i jedną wieżę ciśnień we Francji. W wieku 29 lat osiadł na stałe w Paryżu. W roku 1917 otworzył tam własną pracownię architektoniczną w kamienicy przy ulicy Jacob 20, gdzie zamieszkał razem z narzeczoną i powiesił na ścianie fotografię Partenonu[3]. Od 1920 wydawał czasopismo artystyczne L’Esprit nouveau (Nowy duch), w którym swoje artykuły o architekturze podpisywał „Le Corbusier”. Jego pseudonim przypomina francuskie słowo Le corbeau (kruk) i zdarzało się, że rysował go przy okazji składania swojego podpisu[4]. Wszedł w kontakt z awangardowymi środowiskami artystycznymi. Razem z Amédée Ozenfantem zapoczątkował nowy kierunek malarski – puryzm. Od około 1925 roku używał pseudonimu także jako architekt i artysta. Od 1922 do 1940 roku prowadził wspólną pracownię z dalszym kuzynem Pierre’em Jeanneretem, razem podpisywali projekty i publikacje.
Le Corbusier już w czasie swoich pierwszych podróży studialnych zachwycał się klarownością przestrzeni panującą w klasztorze, gdzie we Florencji odnalazł „szczęście poprzez spokój”[5]. Klasztorna cela była jedną z inspiracji do stworzenia Pavillon de l’Esprit Nouveau na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa w 1925 roku w Paryżu, który zrewolucjonizował architekturę i projektowanie wnętrz, ponieważ autor domagał się nowoczesnej architektury bez dekoracji, wbrew tematowi wystawy[6]. To mieszkanie modułowe w formie domu jednorodzinnego z antresolą i loggią rozpoczęło szerzenie się nowej myśli architektonicznej[7]. Pavillon de l’Esprit Nouveau był tylko elementem idei Immeubles-Villas (Apartamenty własnościowe, 1922), czyli dużego wielkomiejskiego budynku mieszkalnego z wiszącymi ogrodami, pozbawionego podwórka-studni i łączącego cechy domu jedno- i wielorodzinnego[8]. Dzięki tej wystawie Le Corbusier został szeroko zauważony. W 1923 roku Le Corbusier opublikował Les Cinq points d’une architecture nouvelle conséquence des techniques modernes, czyli swoje słynne pięć punktów architektury nowoczesnej (pierwszy raz zastosowane przez niego częściowo w willi Le Lac w Corseaux nad Jeziorem Genewskim w Szwajcarii, zbudowanej dla rodziców w 1923 roku, później po raz pierwszy w pełni w willi La Roche-Jeanneret w Paryżu w 1923 roku, a następnie w sposób najbardziej spektakularny w willi Savoye, czyli w „świątyni epoki maszyn”[9] we francuskim Poissy w 1928 roku, w których obu zrealizował także swoją koncepcję „promenady architektonicznej”, czyli uporządkowanego ciągu przestrzennego zapewniającego użytkownikowi alternatywne możliwości komunikacji wewnątrz budynku[10]). Architekt stwierdził wtedy, że „dom jest maszyną do mieszkania”[11].
W roku 1926 opracował „Architekturę epoki maszynowej” (Architecture d’époque machiniste). Dwa lata później został jednym z założycieli CIAM – Międzynarodowych Kongresów Architektury Nowoczesnej (Congrès Internationaux d’Architecture Moderne). Propagował wtedy swoje słynne hasło „słońce, przestrzeń, zieleń” jako trzy elementy, które powinny mieć wpływ na współczesną architekturę. Także w tym czasie Le Corbusier dużo podróżował: do Ameryki Południowej, Niemiec oraz Moskwy, gdzie poznał Meyerholda i Eisensteina. 19 września 1930 roku Le Corbusier przyjął obywatelstwo francuskie, zaś 18 grudnia tegoż roku poślubił modelkę z Monako Yvonne Gallis (ur. 1892, zm. 5 października 1957), która znana była odtąd szerzej pod wywiedzionym od pseudonimu męża nazwiskiem Madame Le Corbusier[12]. W 1934 roku Le Corbusier stworzył w Paryżu modernistyczną, przeszkloną kamienicę mieszkalną Immeuble Molitor przy ulicy Nungesser-et-Coli 24, gdzie zamieszkał wraz z żoną. Jego dwustronne mieszkanie (240 m²), które zachowano jako muzeum, składa się z dwóch kondygnacji, na których są mieszkanie z dużą loggią i własna pracownia oraz taras wypoczynkowy z ogrodem na dachu i pokój gościnny z małym tarasem widokowym[13]. Jest to pierwszy apartamentowiec na świecie z całkowicie przeszklonymi elewacjami, gdzie nie ma ścian ani tradycyjnych okien, które zostały zastąpione luksferami i oknami tarasowymi, przesuwnymi z szybami wielkości całych ścian[14]. Natura jest zasadniczym składnikiem architektury Le Corbusiera, stąd ogród na dachu służący do wypoczynku, ćwiczeń fizycznych, konsumpcji, a także sprzyjający kontemplacji i pozwalający na uprawę roślin[15]. Architekt twierdził, że „ogród jest logicznym uzupełnieniem płaskiego dachu”[16]. W 1935 roku Le Corbusier po raz pierwszy odwiedził Stany Zjednoczone ze swoimi wykładami[17]. W 1938 roku Le Corbusier osobiście wystąpił w filmie dokumentalnym Les Bâtisseurs (Budowniczowie) w reżyserii Jeana Epsteina (film czarno-biały i dźwiękowy), gdzie przedstawił swoją koncepcję „rewolucji architektonicznej” koniecznej, ponieważ „miasta stały się nieludzkie, szkodliwe dla człowieka, wrogie dla jego zdrowia”[18].
W czasie II wojny światowej przebywał początkowo w Vichy, a w latach 1942–1943 został wysłany z misją do Algierii, wówczas kolonii francuskiej. Lokalna architektura wywarła pewien wpływ na architekta, ale przede wszystkim propagował tam swój futurystyczny Plan Obus (Projekt pocisk działowy) w celu nowoczesnej przebudowy Algieru (1932), który jednak został odrzucony[10]. Pod koniec wojny Le Corbusier założył Assemblée de Constructeurs pour une Rénovation Architecturale (ASCORAL), organizację opracowującą plany odbudowy Francji po wojnie, zaś w 1943 opublikował Kartę Ateńską. Po wojnie Le Corbusierowi jako jednemu z najsłynniejszych architektów powierzano najbardziej prestiżowe realizacje, nie tylko w Europie, ale także w Indiach, gdzie stworzył nowe miasto Czandigarh i w innych krajach. W roku 1947 został członkiem komitetu złożonego z architektów, który miał przygotować plany budowy siedziby ONZ w Nowym Jorku; ostatecznie realizację przyznano Amerykaninowi Wallace’owi Harrisonowi, lecz opierała się ona w dużym stopniu na koncepcji Le Corbusiera.
Le Corbusier rozpoczął w latach czterdziestych pracę nad kontrowersyjnym systemem wymiarowania „Modulor” (1948) – autorskim kanonem proporcji, który następnie opisał w kilku pracach[19]. Za model został przyjęty człowiek szczególnie wysoki (średni wzrost angielskiego policjanta wynosił wtedy 183 cm)[20]. Wyciągnięta do góry ręka postaci ludzkiej wyznacza podstawową wysokość kondygnacji netto, 226 cm. Większość charakterystycznych wartości odnoszących się do ciała ludzkiego i przedmiotów użytkowych jest wpisana w ciąg wymiarów wyznaczonych w oparciu o podany wzrost, wysokość kondygnacji oraz złoty podział i ciąg Fibonacciego.
Le Corbusier zbudował w 1952 roku w zburzonej wskutek II wojny światowej nadmorskiej Marsylii wysoki, żelazobetonowy blok mieszkalny na antropomorficznych słupach, dla 1600 ludzi z ogrodem i salą gimnastyczną na dachu, oddalony od hałaśliwej ulicy, w samym środku parku. Jednym z postulatów Le Corbusiera były ogrody na płaskich dachach budynków, które miały zrekompensować przestrzeń zajętą na ziemi przez fundamenty[21]. Blok był typem budynku nieznanym we Francji i wywołał burzliwe reakcje krytyki. Blok marsylski okazał się udanym budynkiem i zdecydowanie przewyższa swoją funkcjonalnością oraz jakością wykonania późniejsze bloki mieszkalne budowane masowo w krajach komunistycznych[22]. Blok nie został zaprojektowany dla zamożnych elit, jednak wprowadzone wówczas liczne nowatorskie rozwiązania architektoniczne, takie jak całkowicie przeszklone ściany mieszkań przez rzędy portfenetrów, oraz obszerna loggia przynależna do każdego pokoju w mieszkaniu okazały się przełomem, co miało wpływ na architekturę świata[23][24]. Inspiracjami do stworzenia bloku marsylskiego były średniowieczne klasztory i transatlantyki, które architekt sam poznał, przeanalizował i podziwiał[22].
Zmarł na zawał serca[25] 27 sierpnia 1965 roku w Roquebrune-Cap-Martin podczas kąpieli w Morzu Śródziemnym. Walter Gropius uznał wówczas Le Corbusiera za „Leonarda da Vinci naszych czasów”[26].
W latach 1982–1985 Garland Architectural Archives wydało kompendium rysunków architekta, a w latach 2005–2006 Fundacja Le Corbusiera wydała na 16 płytach DVD zbiór 35 000 jego rysunków[27].
W roku 1952 został komandorem, a w 1963 wielkim oficerem Legii Honorowej. Ponadto otrzymał kilka doktoratów honoris causa, wiele odznaczeń i innych zaszczytów.
Postulaty architektury mieszkaniowej:
Miejsca nazwane jego imieniem:
Miejsca symboliczne:
Portret Le Corbusiera widniał na szwajcarskim banknocie 10-frankowym wyemitowanym w 1995 roku[91].
W 2016 siedemnaście budynków projektu Le Corbusiera, znajdujących się w takich państwach jak: Argentyna, Belgia, Francja, Niemcy, Indie, Japonia i Szwajcaria zostało wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako obiekt: Dzieła architektury Le Corbusiera jako wybitny wkład do modernizmu[92].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.