Miesięcznikowate (Menispermaceae Juss.) – rodzina roślin okrytonasiennych. Obejmuje ok. 70 rodzajów z ponad 440 gatunkami. Zwykle są to drewniejące pnącza o liściach dłoniasto unerwionych, kwiatach drobnych. Owocami są jednonasienne pestkowce. Miesięcznikowate występują w ogromnej większości na obszarach niżowych w strefie tropikalnej, poza tym zasięg obejmuje też obszary w strefie klimatu umiarkowanego – wschodnią część Ameryki Północnej i Azji[2].
Pnącza, rzadziej krzewy i niskie drzewa. Niemal wszystkie gatunki to rośliny drzewiaste, drewniejące przynajmniej u nasady pędu. Pnącza owijają się w lewo. Wiele pnączy osiąga duże rozmiary sięgając warstwy koron drzew, ale należą tu też rośliny o cienkich pędach (np. Dioscoreophyllum)[3]. Częste są długie korzenie podporowe[4]. Na obszarach suchych występują kseromorficzne krzewy i niskie drzewa (Antizoma, Cocculus, Cissampelos). Wyjątkowo należy tu także epifit (Stephania cyanantha rosnąca na baobabach w południowej Afryce)[3].
Skrętoległe, ogonkowe, bez przylistków, pojedyncze (trójlistkowe tylko u Burasaia[3]). Blaszka liściowa z żyłkowaniem dłoniastym, rzadko pierzastym, czasem dłoniasto klapowana[5] (u Disciphania heterophylla liście pięcioklapowe i dodatkowo asymetryczne[4]). Zwykle całobrzega, rzadko piłkowana[3].
Zebrane w bardzo zróżnicowane, rozgałęzione kwiatostany wyrastające w kątach liści[3], nierzadko też na starszych, już bezlistnych odcinkach pędów (kaulifloria)[4]. Rośliny są dwupienne – na różnych okazach rozwijają się tylko kwiaty męskie lub tylko żeńskie (kwiaty obupłciowe występują u Parabaena i Tiliacora). Kwiatostany męskie są zwykle silniej rozgałęzione od kwiatostanów żeńskich[3]. Kwiaty zawsze drobne, niepozorne, bez miodników[5], zwykle promieniste, rzadko dwubocznie symetryczne[4]. Listki okwiatu zielone, białozielone, białe lub kremowe. W kwiatach pręcikowych występuje 6 działek kielicha i 6 płatków korony (czasem są silnie zredukowane lub ich brak). Pręcików jest tyle co płatków lub są liczne. W kwiatach słupkowych działek i płatków jest po 6, rzadziej po 4 lub po 1. Zwykle obecne są prątniczki. Słupków od 1 do 6 (u Hypserpa do 30), najczęściej jest jeden lub dwa okółki liczące po trzy słupki. Słupki są niezrośnięte, zawierają po dwa zalążki, przy czym rozwija się tylko jeden z pary[4][5]. Szyjka słupka często wygięta, na szczycie ze znamieniem, czasem podzielonym[5].
Zwykle żywo zabarwione pestkowce jednonasienne. Na ogół niewielkie, tylko u Chlaenandra do ok. 10 cm średnicy[4]. Egzokarp błoniasty, cienki, mezokarp zwykle mięsisty, endokarp bardzo twardy, często brodawkowaty lub z podłużnymi listewkami[5][4].
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2021-03-16](ang.).
P. J. A.Kessler:Menispermaceae. W:Kubitzki Klaus, Rohwer Jens, Bittrich Volker:The Families and Genera of Vascular Plants.T.2.Berlin Heidelberg:Springer,1993,s.402-418.