Pierwiosnek wyniosły, pierwiosnka wyniosła (Primula elatior (L.) Hill.) – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Rośnie dziko głównie w górach (od Pirenejów i Alp po Ural i Ałtaj). W Polsce jest pospolity w Sudetach i Karpatach, na niżu jest rzadki. Rozproszone stanowiska znajdują się w Wielkopolsce i na Lubelszczyźnie[3].
Morfologia
- Łodyga
- Głąbik o wysokości 10–40 cm owłosiony białymi, kędzierzawymi włoskami.
- Liście
- Podłużnie jajowate lub okrągławe, pomarszczone, omszone po obu stronach blaszki. Mają oskrzydlone ogonki i tworzą przyziemną różyczkę liściową.
- Kwiaty
- Zebrane w podbaldach na szczycie głąbika. Kielich dwubarwny, ściśle otaczający siarkowożółtą koronę z pomarańczową gardzielą. Kwiaty 5-krotne, na szypułkach, zwisające o średnicy korony do 20 mm. Płatki korony o płaskich brzegach.
- Owoce
- Torebka dłuższa niż kielich z nasionami o długości ok. 1,5 mm.
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do lipca. W kwiatach występuje różnosłupkowość utrudniająca samozapylenie. Liczba chromosomów 2n= 22[4].
Siedliskiem są wilgotne łąki i murawy, lasy i zarośla. Gatunek charakterystyczny dla rzędu Fagetalia. Odmiana Primula elatior var. tatrica jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Betulo-Adenostyletea[5].
Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta jest w Polsce częściową ochroną gatunkową od 1957 roku na podstawie rozporządzeń wydawanych kolejno w latach: 1957[6], 1983[7], 1995[8], 2001[9], 2004[10], 2012[11] i 2014[12].
W południowej Polsce gatunek nie jest zagrożony. Zagrożone mogą być jedynie niektóre stanowiska, na których zbiera się go dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego[3].
Zmienność
Tworzy mieszańce z pierwiosnkiem bezłodygowym i p. lekarskim[13].
Wyróżnia się następujące podgatunki[14]:
- Primula elatior (L.) Hill subsp. elatior (syn. Primula veris var. elatior L.) – podgatunek typowy, występujący tylko w Europie, również w Polsce. W Tatrach występuje odmiana P. elatior var tatrica[3]. Istnieją też inne odmiany, m.in. var. acutidens, var. corcontica[3].
- Primula elatior (L.) Hill subsp. leucophylla (Pax) Hesl. Harr. (syn.: Primula leucophylla Pax, Primula ruprechtii Kusn.[14]) – występuje tylko w Azji i Rumunii[14].
Zastosowanie
Roślina ozdobna uprawiana w ogródkach, szczególnie w ogródkach skalnych. Uprawia się zarówno typową formę, jak i mieszańce z pierwiosnkiem lekarskim. Występują liczne odmiany uprawne. Najlepiej rośnie na gliniasto-próchnicznym podłożu, na zacienionym i wilgotnym stanowisku. Na zimę należy go lekko przykryć, np. gałęziami drzew iglastych.
Przypisy
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
