Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wstęga Trzech Orderów (port.) Banda das Três Ordens (skr. BTO) – odznaczenie łączące insygnia Wielkich Krzyży trzech z czterech najwyższych orderów portugalskich: Chrystusa, Avis i Jakuba[1].
Najważniejszy i najwyższy portugalski order, ale znajduje się poza aktualną listą precedencji odznaczeń (na liście pierwsze miejsce zajmuje Order Wieży i Miecza), jako odznaczenie noszone wyłącznie przez urzędującego prezydenta[2][3][4].
Odznaczenie posiada tylko jedną klasę – Wielki Krzyż (Grã-Cruz)[5].
W 1789 królowa Maria I Pobożna dokonała sekularyzacji trzech portugalskich filii rycerskich zakonów katolickich:
przekształcając je w wysokie odznaczenia przyznawane za zasługi[7].
Nowo powstałe ordery otrzymały nazwy:
Wstęga Trzech Orderów została ustanowiona 17 czerwca 1789 przez królową, będącą wielkim mistrzem wszystkich portugalskich orderów[1]. W okresie monarchii odznaczenie to noszone było przez władców portugalskich (jako Wielkich Mistrzów Trzech Orderów) oraz ich następców tronu (jako Wielkich Komandorów Trzech Orderów). Wstęgą tą nagradzano też zagraniczne głowy państw, aż do zmiany ustroju i utworzenia Pierwszej Republiki Portugalskiej[1], której powstanie zniosło wszystkie ordery 15 października 1910[3] (utrzymano jedynie Order Wieży i Miecza jako jedyny order nieposiadający katolickiego charakteru)[8].
Dekretem z 5 grudnia 1918 przywrócono order jako odznaczenie państwowe. Od tego momentu nadającym odznaczenie ustanowiono urzędującego prezydenta Portugalii, będącego ex officio (z urzędu) Wielkim Mistrzem Trzech Orderów oraz pozostałych orderów portugalskich. Odbiorcami tego odznaczenia były, podobnie jak za czasów monarchii, zagraniczne głowy państw, którym ten order nadawano w latach 1918-1962[1]. Od 1962 prezydent jako jedyny ma prawo do noszenia Wstęgi Trzech Orderów[1][9]. Od 9 marca 2011 (Decreto Lei n.º 5/2011) BTO ma status osobistego odznaczenia prezydenta, noszonego w okresie pełnienia urzędu[10][3]. Ten sam dekret upoważnia prezydenta do noszenia insygniów Wstęgi Trzech Orderów jednocześnie z łańcuchami tych orderów, które je posiadają (Order Wojskowy Wieży i Miecza, Order Wojskowy Świętego Jakuba od Miecza, Order Infanta Henryka oraz Order Wolności), ale bez samej wstęgi BTO i z zachowaniem pierwszeństwa precedencji gwiazdy Trzech Orderów nad gwiazdą łańcucha orderowego[10].
Pierwsze insygnia orderowe zaprojektował w 1789 w Lizbonie Ambrósio Gottlieb Pollet. Składały się z 600 diamentów, 109 rubinów i 66 szmaragdów[11]. Wchodziły w skład królewskich insygniów koronacyjnych. Sama odznaka orderowa była wysadzana 224 brazylijskimi diamentami, z których największy miał 26 karatów[12]. Obecnie insygnia znajdują się w skarbcu lizbońskiego Palácio Nacional da Ajuda[11].
Odznaka (godło) ma kształt owalnego medalu, wewnątrz którego umieszczono trzy mniejsze owale z wizerunkami krzyży trzech orderów na białym tle. Najwyżej umieszczono czerwony krzyż Chrystusa, a poniżej zielony krzyż Avis z lewej i fioletowy krzyż Jakuba z prawej strony. W latach 1825–1830 obydwa dolne krzyże zamieniono stronami. Oba są lekko pochylone w przeciwnych kierunkach. W okresie monarchii każdy z trzech krzyży zwieńczony był u góry wizerunkiem złotego Serca Jezusa. Pomiędzy mniejszymi owalami i wewnątrz większego znajdują się ażurowe zdobienia. Szczyt odznaki wieńczyła w latach 1820-1910 Królewska Korona Portugalii z zawieszką przymocowywaną do wstęgi orderowej. Od 1918 miejsce korony zajął malowany na zielono wieniec laurowy. Pierwotnie całość odznaki wykonywana była ze złota lub srebra, niekiedy zdobiona drogocennymi kamieniami szlachetnymi. Obecnie cała odznaka wykonywana jest ze złota. Zdobienia wykonywane są wyłącznie na awersie, a rewers jest gładki[13][1]. Owalny medal ma wymiary 50 × 65 mm, a wieniec u jego szczytu 33 × 25 mm[14].
Wstęga orderowa uszyta jest z jedwabiu w kolorach odpowiadających kolorom krzyży orderowych, czyli fiolet-czerwień-zieleń[13]. W latach 1789–1796 była czerwono-zielono-czerwona[1].
Gwiazda orderowa początkowo była 22- lub 24-promienna. Obecnie jest ośmiopromienna, gdzie wewnętrzne promienie są nieco jaśniejsze. W środku gwiazdy znajduje się okrąg, we wnętrzu którego umieszczono białe owale z kolorowymi krzyżami, analogicznie jak w odznace, lecz bez serc nad krzyżami. Wewnątrz tego okręgu wyrzeźbione są ażurowe zdobienia. W początkowych wersjach kolorowych krzyży nie umieszczano w białych owalach, a wnętrze okręgu pomalowane było w całości na biało. Krawędzie okręgu zdobi złocony wieniec. W okresie monarchii gwiazdę wieńczyło czerwone Serce Jezusa z umieszczonym na jego szczycie czerwonym płomieniem i czarnym krzyżem obramowanym na złoto[7][13]. Ramion gwiazdy mają średnicę 85 mm, a wewnętrzny okrąg 30 mm[14].
Do ubioru galowego prezydent stosuje miniaturkę odznaczenia w postaci owalnej odznaki o wymiarach 15 × 18 mm, zawieszonej na trójkolorowej wstążce w kolorach odpowiadających wstędze (fiolet-czerwień-zieleń)[15][4][16].
Wprowadzona w 2011 rozetka jest trójkolorowa, podobnie jak wstęga. Ma średnicę 12 mm i obszyta jest złotą nicią. Przeznaczona jest do noszenia z cywilnym ubraniem[10][4].
Kawalerom Wielkiego Krzyża Wstęgi Trzech Orderów przysługiwał w okresie monarchii (1789-1910) uroczysty strój na specjalne okazje. Składał się z białego płaszcza przytrzymywanego na piersi długim sznurem w formie wstążki. Lewa strona płaszcza haftowana była gwiazdą odznaczenia. Ubiór dopełniała czerwona czapka, miecz i marokańskie buty ze złotymi ostrogami. Strój ten używany był również do pogrzebu kawalera[7].
W okresie monarchii odznaczono łącznie 68 osób (wliczając 9 wielkich mistrzów)[17], a w okresie republikańskim BTO uhonorowano 33 osoby (w tym 17 wielkich mistrzów)[18].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.