Chalkopiryt

Chalkopiryt (piryt miedziowy) – minerał z gromady siarczków, którego głównym składnikiem jest mieszany siarczek miedzi(II) i żelaza(II) (CuFeS₂)^[1]. Jest minerałem pospolitym i bardzo szeroko rozpowszechnionym.

Chalkopiryt

Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	CuFeS2
Twardość w skali Mohsa	3,5–4[1]
Przełam	nierówny/nieregularny[2], muszlowy
Łupliwość	słaba, niewyraźna[2]
Pokrój kryształu	izometryczny, oktaedry i tetraedry często prążkowane, skupienia ziarniste, zbite, masywne, często tworzy bliźniaki
Układ krystalograficzny	tetragonalny[3]
Właściwości mechaniczne	kruchy[2]
Gęstość	4,1–4,3[1] g/cm³[2]
Właściwości optyczne
Barwa	mosiężnożółta[3], często z pstrymi nalotami
Rysa	zielonkawoczarna, czarna[3]
Połysk	metaliczny[3]
Inne	pleochroizm: słaby[2] anizotropia: słaba[2]
Dodatkowe dane
Klasyfikacja Strunza	2.CB.10a[2]

Nazwa pochodzi od gr. chalkós, "miedź" + pyrítes, "ogniowy" i nawiązuje do składu chemicznego i barwy tego minerału.

Charakterystyka

Właściwości

Tworzy kryształy izometryczne o pokroju czworościanów lub skalenoedrów. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, skorupowych i w formie pryśnięć w skale. Najpiękniejsze kryształy narosłe występują w formie szczotek krystalicznych. Jest kruchy i nieprzezroczysty^[2]. Często wykazuje zielonkawą migotliwość (iryzację). Zawartość selenu powoduje brunatny odcień chalkopirytu. Często zawiera domieszki Ag, Au, As, Sb, Bi, Ni, Co.

W temperaturze 550 °C przechodzi w tetragonalną fazę γ. Ze wzrostem temperatury zmniejsza się w nim zawartość siarki – najniższa jest w temperaturze 720 °C. Po ochłodzeniu krystalizuje w regularną fazę β.

Występowanie

Powstaje w procesach magmowych, we wczesnym stadium krystalizacji magmy, rozpowszechniony jest również w utworach żyłowych pneumatolitycznych i hydrotermalnych. Występuje w złożach osadowych w towarzystwie chalkozynu, bornitu i kowelinu, jest ważnym kruszcem miedzi w złożach dolnośląskich. Zazwyczaj występuje w pegmatytach, żyłach kruszcowych i metasomatytach. Jako minerał poboczny występuje w większości skał magmowych. Stanowi składnik skał metamorficznych (gnejsów, serpentynitów, amfibolitów). Rzadziej tworzy się w skałach osadowych.

Współwystępuje z pirytem, magnetytem, pentlandytem^[1], sfalerytem, markasytem, kalcytem, syderytem, fluorytem, pirotynem, bornitem, galeną, dolomitem, kwarcem, pseudomalachitem^[2].

Miejsca występowania:

• Na świecie: Niemcy (Siegerland, Saksonia), Francja (Alzacja), Norwegia (Røros, Løkken)^[1], Zambia, Demokratyczna Republika Konga (Katanga), USA (Pensylwania, Arizona, Utah, Kalifornia, Alaska), Kanada (Ontario), Rosja (Ural), Japonia, Czechy, Rumunia^[2].

• W Polsce: monoklina przedsudecka, Góry Kaczawskie, Rudawy Janowickie (m.in. w okolicy wsi Ogorzelec), Pogórze Izerskie. Spotykany w Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowym (Lubin, Polkowice, Rudna, Sieroszowice) i woj. świętokrzyskim (np. Miedzianka i Miedziana Góra k. Kielc).

Zastosowanie

• jedna z ważniejszych rud miedzi^[1] (34,5% zawartości Cu) – znany już od epoki brązu. Z jego przeróbki pochodzi 80% światowej produkcji tego metalu
• może być źródłem srebra i złota
• jest minerałem atrakcyjnym i poszukiwanym przez kolekcjonerów, kryształy rzadko osiągają wielkość powyżej 2 cm
• rzadko znajduje zastosowanie w jubilerstwie