Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Hurma
rodzaj roślin drzewiastych z rodziny hebankowatych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Hurma, hebanek, hebanowiec[5][6], kaki, sharon, szaron, szarona, persymona (Diospyros L.) – rodzaj roślin drzewiastych z rodziny hebankowatych. Obejmuje ok. 740 gatunków[3]. Występują one w strefie międzyzwrotnikowej, głównie w Azji (zwłaszcza w południowych Chinach[7]) i na obu kontynentach amerykańskich o klimacie tropikalnym i subtropikalnym[8]. Niektóre gatunki sięgają stref umiarkowanych rosnąc w Argentynie i Chile, południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, w rejonie Kaukazu i w Azji Wschodniej[9][3]. Występują w różnych siedliskach i formacjach, zwykle w lasach i na terenach skalistych[10], w klimacie wilgotnym lub okresowo suchym, zwykle na terenach nizinnych lub na średnich wysokościach[9].
Szereg gatunków ma duże znaczenie użytkowe. Dla jadalnych owoców rozprzestrzenione w uprawie zostały zwłaszcza hurma wschodnia D. kaki i hurma kaukaska D. lotus[10]. Cenionego surowca drzewnego, zwanego hebanem lub drewnem hebanowym[11], dostarcza zwłaszcza hurma hebanowa D. ebenum[10], ale też inne gatunki z tego rodzaju[11].
Remove ads
Morfologia
- Pokrój
- Duże krzewy i drzewa osiągające do 25 m wysokości[10]. Kora zwykle ciemna – ciemnobrązowa do czarnej[10]. Końce części gałązek czasem rosną w formie cierni[7].
- Liście
- Skrętoległe, sezonowe lub zimozielone. Blaszka pojedyncza, jajowata, całobrzega[10]. Nierzadko drobno punktowana (zawiera przejrzyste lub wgłębione gruczołki)[7], często skórzasta i błyszcząca, czasem, zwłaszcza od spodu owłosiona[9]. Ogonki liściowe nierzadko ogruczolone[9].
- Kwiaty
- Zwykle rozdzielnopłciowe[7][10] (rośliny są dwupienne lub poligamiczne – na tych samych okazach występują zarówno kwiaty obu płci, jak i obupłciowe)[7]. Kwiaty męskie wyrastają zebrane po kilka–kilkanaście w wierzchotkach, kwiaty żeńskie są zwykle pojedyncze[9]. Kwiaty są drobne i zwisają osadzone na krótkich szypułkach[10]. Działki kielicha są cztery, zielone, powiększają się wraz z rozwojem owocu[10]. Płatki korony są rozpostarte lub zrośnięte w dolnej części, na końcach odgięte do tyłu[8][10], barwy białej, żółtej lub czerwonobrązowej[10]. Pręcików jest 8–20. Zalążnia powstaje z 8 zrośniętych owocolistków, na których rozwija się jeden lub dwa zalążki[10].
- Owoce
- Jagody soczyste lub mączyste do skórzastych, zawierające zwykle 1–10 spłaszczonych nasion[7] (na roślinach żeńskich rosnących bez okazów męskich w sąsiedztwie owoce są zwykle pozbawione nasion[10]). Dojrzałe owoce u różnych gatunków mają barwę żółtą, pomarańczową, czerwoną, fioletową, brązową lub czarną[9].
Remove ads
Anatomia i cechy fitochemiczne
Rośliny o bardzo twardym drewnie[9].
Niedojrzałe owoce hurmy zawierają taninę szibuol[12], która ulega polimeryzacji przy kontakcie z kwasem. W razie spożycia dużych ilości (w przypadku człowieka około 1 kg)[13][14], polimeryzacja taka może nastąpić w żołądku i doprowadzić do powstania bezoaru[15]. Ponad 85% fitobezoarów (diospyrobezoarów) powstaje po spożyciu niedojrzałych owoców hurmy[16][17][18]. Depolimeryzację diospyrobezoaru pod wpływem Coca-Coli zgłosili japońscy naukowcy[19]. Padnięcia z powodu zjedzenia dużej ilości owoców rejestrowano w przypadku wielu gatunków ptaków i ssaków, w tym rzadko także koni[20].
Remove ads
Nazewnictwo
Naukowa nazwa rodzaju pochodzi od słów Διός Dios, dopełniacza od Ζεύς Zeus[21], oraz πυρός pyros, oznaczającego pszenicę[22] – tak starożytni Grecy określali owoc miejscowej hurmy kaukaskiej. Niekiedy bywa ona błędnie tłumaczona jako „ogień Zeusa” (przez podobieństwo do stgr. πῦρ pyr „ogień”[23]). Angielska nazwa hurmy, persimmon – spolszczona jako „persymona” – wywodzi się z języka Algonkinów, Indian północnoamerykańskich, i oznacza „suchy owoc”[24].
Systematyka
Cargillia R. Br., Cavanillea Desr., Ebenus Kuntze, Embryopteris Gaertn., Guaiacana Duhamel, Idesia Scop., Maba J. R. Forst. & G. Forst., Mabola Raf., Macreightia A. DC., Noltia Thonn., Paralea Aubl., Pimia Seem., Rhaphidanthe Hiern ex Gürke, Ropourea Aubl., Royena L., Tetraclis Hiern
- Pozycja systematyczna według APweb (2001...)
Rodzaj należący do rodziny hebankowatych Ebaceae Gürcke in Engl. & Prantl, która wraz z kladem siostrzanym pierwiosnkowatymi Primulaceae należą do rzędu wrzosowców (Ericales), kladu astrowych (rosids)[2].
- Wykaz gatunków
Rodzaj obfituje w gatunki, przy czym w zależności od ujęcia zawiera różną ich liczbę i taksonów niższego rzędu. Według „The Plant List” rodzaj liczy 742 gatunki o zaakceptowanych nazwach, a łącznie nazw gatunków (włączając synonimy) zarejestrowano 1257[26]. Według bazy „The Plants of the World online” gatunków jest 739[3].
Remove ads
Zastosowanie
Podsumowanie
Perspektywa
Drzewo owocowe
Owoce kilku gatunków hurmy są jadalne: Diospyros kaki, D. digyna, D. lotus i D. virginiana.
Najbardziej rozpowszechnione w uprawie i ofercie handlowej są owoce pochodzącej z Chin, a współcześnie szeroko rozprzestrzenionej w uprawie, hurmy wschodniej D. kaki – występujące pod nazwą handlową „kaki” albo „sharon”. Owoc jest czerwonopomarańczowy, o średnicy od 1,5 do 9 cm i przypomina pomidor, z czterema listkami po spodniej stronie. Miąższ jest lekko twardawy, bardzo słodki i ma konsystencję galaretowatą. Owoce są jadalne zanim w pełni dojrzeją, ale pełnię smaku uzyskuje się, dopiero gdy zmiękną po zerwaniu. Owoce kultywaru hurmy wschodniej D. kaki ‘Triumph’ nazywane są „owocem Szarona” (od równiny Szaron w Izraelu, skąd wywodzi się ten kultywar). Regularna konsumpcja tego owocu ma obniżyć ryzyko arteriosklerozy i ataków serca[27].
Hurma kaukaska Diospyros lotus, pochodzi z południowo-zachodniej Azji i południowo-wschodniej Europy. Owoc tego gatunku był znany już wśród starożytnych Greków jako „owoc bogów” („Dios pyros”). Jest bardzo słodki zwłaszcza spożywany po wysuszeniu[10].
Hurma amerykańska (Diospyros virginiana) pochodzi z rejonu środkowo-wschodniej Ameryki Północnej. Ma większą zawartość wapnia i witaminy C niż odmiany azjatyckie[28].
Remove ads
Przypisy
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads