Język turkmeński

Język turkmeński (türkmençe, түркменче lub türkmen dili, түркмен дили) – język z oguzyjskiej grupy rodziny języków turkijskich. W Turkmenistanie posługuje się nim ok. 3,8 mln ludzi, poza tym ok. 3 mln w innych państwach: Afganistan (500 tys.), Iran (2 mln) i Turcja (1 tys.).

Türkmençe
Түркменче

Obszar	Turkmenistan, Iran, Afganistan, Turcja i inne
Liczba mówiących	6,8 miliona[1]
Pismo/alfabet	łacińskie (alfabet turkmeński)
Klasyfikacja genetyczna
Języki ałtajskie (?) Języki turkijskie Języki oguzyjskie Język turkmeński
Status oficjalny
język urzędowy	Turkmenistan
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	tk
ISO 639-2	tuk
ISO 639-3	tuk
IETF	tk
Glottolog	turk1304
Ethnologue	tuk
GOST 7.75–97	тук 695
WALS	tkm
SIL	TCK
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku turkmeńskim Słownik języka turkmeńskiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Standard języka turkmeńskiego używany w Turkmenistanie bazuje na dialekcie tekińskim, podczas gdy Turkmeni w Iranie przeważająco posługują się odmianą jomudzką, a w Afganistanie – ersaryjską^[2]. W odróżnieniu od innych języków oguzyjskich język turkmeński zachował wiele archaicznych praoguzyjskich cech, włącznie z fonemiczną długością samogłosek^[3].

Historia

W okresie radzieckim, zwłaszcza po 1940 r., w wyniku przejścia na język rosyjski w obrębie oficjalnej dokumentacji, szkolnictwa wyższego i nauki, język turkmeński tracił na popularności a też zapożyczył ogrom słów z języka rosyjskiego, które często łamały zasadę harmonii samogłosek^[4]. Po uzyskaniu niepodległości przez Turkmenistan zrezygnowano z alfabetu cyrylickiego; podjęto też systematyczne działania mające na celu usunięcie z języka rusycyzmów^[5].

Alfabet

Osobny artykuł: Alfabet turkmeński.

Oficjalnym systemem zapisu języka turkmeńskiego (od 1991 r.) jest specjalnie przystosowany alfabet łaciński.

Język turkmeński bywa także zapisywany cyrylicą lub alfabetem arabskim.

Obowiązujący alfabet turkmeński wygląda następująco^[6][7]:

A a	B b	Ç ç	D d	E e	Ä ä	F f
G g	H h	I i	J j	Ž ž	K k	L l
M m	N n	Ň ň	O o	Ö ö	P p	R r
S s	Ş ş	T t	U u	Ü ü	W w	Y y
Ý ý	Z z

Fonetyka

Spółgłoski

W języku turkmeńskim jest 19 spółgłosek, choć jeszcze niektóre (podane w nawiasach) występują w zapożyczeniach z języka rosyjskiego, arabskiego i perskiego^[8].

		Wargowe	Przedniojęzykowo-dziąsłowe	Międzyzębowe	Zadziąsłowe/ palatalne	Miękkopodniebienne	Krtaniowe
Nosowe		m	n			ŋ
Zwarte	bezdźwięczne	p	t		(c)	k
	dźwięczne	b	d			ɡ
Zwarto-szczelinowe	bezdźwięczne	(f)			t͡ʃ
	dźwięczne	(v)			d͡ʒ
Szczelinowe	bezdźwięczne		(s)	θ	ʃ	(x)	h
	dźwięczne		(z)	ð	(ʒ)
Aproksymanty			l		j	w
Uderzeniowe			ɾ

Język turkmeński charakteryzuje się występowaniem spółgłosek międzyzębowych [θ] i [ð]^[9] (które w języku angielskim zapisują się jako th).

Samogłoski

Turkmeński system samogłoskowy składa się z 16 fonemów^[8] i obecne jest zjawisko iloczasu, którego nie odzwierciedla jednak ortografia, i harmonii samogłosek^[10]. Akcent zazwyczaj pada na ostatnią sylabę rdzenia wyrazu^[11].

	Przednie				Centralne		Tylne
	Niezaokrąglone		Zaokrąglone		Niezaokrąglone		Niezaokrąglone		Zaokrąglone
	krótkie	długie	krótkie	długie	krótkie	długie	krótkie	długie	krótkie	długie
Przymknięte	ɪ ⟨i⟩	ɪː ⟨i⟩	ʏ ⟨ü⟩	ʏː ⟨ü⟩	ɯ ⟨y⟩	ɯː ⟨y⟩			ʊ ⟨u⟩	ʊː ⟨u⟩
Środkowe	ɛ ⟨e⟩		œ ⟨ö⟩	œː ⟨ö⟩					o ⟨o⟩	oː ⟨o⟩
Otwarte		æː ⟨ä⟩					ɑ ⟨a⟩	ɑː ⟨a⟩

Okazjonalnie występują także samogłoski /ɛː/ powstałe w wyniku kontrakcji oraz /æ/ w zapożyczeniach z języka perskiego i historycznych zrostach (äkitmek [ækɪtmɛk] < alyp gitmek [ɑlɯp gɪtmɛk])^[8].

Krótkie i długie samogłoski^[10]

krótkie	tłumaczenie	długie	tłumaczenie
at	koń	a: t	imię
bil	znaj	bi: l	talia
ot	trawa	o: t	ogień
pil	słoń	pi: l	łopata
daş	daleko	da:ş	kamień
ýaz	pisz	ýa: z	wiosna
tut	łap	tu: t	morwa
öl	zgiń	ö:l	mokry

Harmonia samogłosek

Samogłoski turkmeńskie mogą być podzielone na dwie grupy: przednie (ä, ö, ü, i, e) i tylne (a, o, u, y). Jeżeli pierwsza samogłoska wyrazu jest przednia, reszta samogłosek w przyrostkach także ma być przednia. Tak samo, jeżeli jest tylna, samogłoski w przyrostkach mają być tylne^[10].

Przyrostki -lar/-ler i -imiz/-ymyz

eşik	eşiklerimiz	talyp	talyplarymyz
gelneje	gelnejelerimiz	okuwçy	okuwçylarymyz
meýletençi	meýletinçilerimiz	baýramçylyk	baýramçylyklarymyz