Kariera Nikodema Dyzmy (serial telewizyjny)

Kariera Nikodema Dyzmy – polski siedmioodcinkowy serial telewizyjny w reżyserii Jan Rybkowskiego i Marka Nowickiego emitowany po raz pierwszy przez Telewizję Polską od 6 kwietnia 1980 do 18 maja 1980^[1]. Scenariusz serialu powstał na podstawie powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza o tym samym tytule z 1931 roku.

Ten artykuł dotyczy serialu telewizyjnego . Zobacz też: inne znaczenia tego terminu.

Kariera Nikodema Dyzmy

Roman Wilhelmi jako Nikodem Dyzma
Gatunek	obyczajowy
Kraj produkcji	Polska
Oryginalny język	polski
Główne role	Roman Wilhelmi Grażyna Barszczewska Bronisław Pawlik
Liczba odcinków	7
Liczba serii	1
Produkcja
Produkcja	Zespół Filmowy „Silesia”
Reżyseria	Jan Rybkowski Marek Nowicki
Scenariusz	Jan Rybkowski Marek Nowicki Witold Orzechowski
Muzyka	Piotr Marczewski
Zdjęcia	Marek Nowicki
Czas trwania odcinka	44-62 min
Pierwsza emisja
Data premiery	6 kwietnia 1980 1 stycznia 2011 (zrekonstruowana cyfrowa wersja na kanale TVP HD)
Stacja telewizyjna	TVP1
Lata emisji	1980
Chronologia
Powiązane	Kariera Nikosia Dyzmy

Zobacz w Wikiźródłach tekst powieści Kariera Nikodema Dyzmy

Reżyserem serialu był Jan Rybkowski, który 24 lata wcześniej wyreżyserował filmową adaptację powieści pt. Nikodem Dyzma^[1]. Współreżyserem filmu był operator Marek Nowicki, który reżyserował część serialu, gdy Jan Rybkowski musiał zejść z planu z powodu poważnej choroby^[2]. Na kilka miesięcy przed premierą serialu telewizyjnego, emitowany był również serial radiowy z inną obsadą^[3].

Kariera Nikodema Dyzmy jest uznawana^{[przez kogo?]} za jeden z najlepszych polskich seriali oraz za wybitne osiągnięcie aktorskie Romana Wilhelmiego^[4][5].

Realizacja

Plenery do filmu kręcone były w następujących lokacjach: Łódź (al. 1 Maja, ul. Moniuszki, ul. Piotrkowska), Zaborów (ówczesny „Dom Dziennikarza”, obecnie Pałac Goldstandów – serialowe Koborowo), Nieborów (ogrody pałacowe – scena rozmowy Żorża Ponimirskiego z Dyzmą), Warszawa (róg Al. Ujazdowskich i ul. Wilczej, lotnisko na Bemowie, Tor wyścigów konnych Służewiec).

W serialu wykorzystano przedwojenne piosenki: Chodź na Pragę oraz Dulcynea. Ta ostatnia wykonywana jest przez Bohdana Łazukę oraz przewija się jako motyw muzyczny^{[potrzebny przypis]}.

Fabuła

Serial przedstawia historię przypadkowej, lecz zawrotnej kariery bezrobotnego przybysza z prowincjonalnego Łyskowa, który dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności dostaje się na salony i dochodzi do najwyższych zaszczytów w państwie. Akcja toczy się w latach dwudziestych XX wieku w okresie II Rzeczypospolitej, głównie w Warszawie i Koborowie, fikcyjnym majątku na Kresach.

Różnice między powieścią a serialem

Scenariusz serialu jest dość dokładnie oparty na powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza. Dokonano jednak pewnych zmian oraz pominięto kilka wątków. Różnice wynikają w większości z konieczności spełnienia wymogów cenzury.

Zmiany

• zmiana adresu mieszkania Barcików z ulicy Łuckiej na Krochmalną (Łuck po wojnie znalazł się w granicach ZSRR)
• rozbudowa scen pokazujących życie „nizin społecznych” w pierwszym odcinku
• inne okoliczności znalezienia zaproszenia na raut, w powieści goniec gubi listy wsiadając do tramwaju
• zmiana nazwy Hotelu Europejskiego na Hotel Europa
• zmiana lokalizacji dyrekcji lasów państwowych z Grodna na Białystok (Grodno również znalazło się w ZSRR)
• umieszczenie Łyskowa w powiecie hrubieszowskim, czego nie ma w powieści
• niejasne przedstawienie motywów zazdrości Kasi o Ninę, z powieści wynika wprost, że łączył je związek lesbijski
• dodanie sceny wyścigów konnych, której nie ma w powieści; tor wyścigowy na Służewcu oddano do użytku dopiero w 1939 roku
• dodanie wątku o założeniu przez Reicha teczki Dyzmie i inwigilowania go, czego brak w powieści
• zmiana miejsca wysłania Terkowskiego na ambasadora z Chin na Argentynę
• dłuższe zakończenie, pozostawiające w większej niepewności co do dalszych losów Dyzmy

^{[potrzebny przypis]}

Wątki pominięte

• sprawa podróżnika Oskara Hella, bywalca salonów i adoratora Niny, przeciwko któremu Dyzma spreparował fałszywe oskarżenie o szpiegostwo na rzecz Sowietów (rozdz. 17 i 18)^{[potrzebny przypis]}
• powrót Kasi Kunickiej ze Szwajcarii na miesiąc przed ślubem Niny z Nikodemem (rozdz. 18)^{[potrzebny przypis]}
• ślub Niny z Nikodemem w kościele w Warszawie oraz huczne wesele w Hotelu Europejskim (rozdz. 20 i 21)^{[potrzebny przypis]}
• uroczyste powitanie Niny i Nikodema przez mieszkańców Koborowa (rozdz. 21)^{[potrzebny przypis]}
• dożynki w Koborowie z udziałem gości z Warszawy, rozmowy o „genach” arystokratycznych u chłopów, wykorzystanie przez Dyzmę wiejskiej dziewczyny na oczach narzeczonego (rozdz. 23)^{[potrzebny przypis]}

Obsada

• Roman Wilhelmi – Nikodem Dyzma
• Grażyna Barszczewska – Nina Kunicka, de domo Ponimirska
• Bronisław Pawlik – Leon Kunicki vel Leon Kunik
• Leonard Pietraszak – pułkownik Wacław Wareda
• Bogusz Bilewski – Jan Ulanicki, wiceminister rolnictwa
• Wojciech Pokora – Żorż Ponimirski, brat Niny
• Jerzy Bończak – Zygmunt Krzepicki, sekretarz Dyzmy
• Halina Golanko – Mańka Barcik, córka Barcików, prostytutka
• Tadeusz Pluciński – Jaszuński, minister rolnictwa
• Ewa Szykulska – hrabina Lala Koniecpolska
• Izabela Trojanowska – Kasia Kunicka, córka Kunika^[6]
• Witold Pyrkosz – Ambroziak, akordeonista
• Mariusz Dmochowski – Jan Terkowski, szef gabinetu premiera
• Igor Śmiałowski – książę Roztocki
• Piotr Wysocki – hrabia Koniecpolski
• Arkadiusz Bazak – Rajch, komisarz policji
• Mieczysław Czechowicz – Olszewski, dyrektor LP
• Krystyna Ciechomska – hrabina Eugenia Przełęska, ciotka Niny
• Edward Wichura – Józef Boczek, naczelnik UP^[7]
• Bohdan Łazuka – piosenkarz-tancerz w „Oazie”
• Hanna Stankówna – księżna Janetta Roztocka
• Liliana Głąbczyńska – hrabianka Marietta Czarska
• Hanna Pląskowska – hrabianka Iwona Czarska
• Alicja Jachiewicz – Renata, dama z towarzystwa
• Ewa Ziętek – Helena, dama z towarzystwa
• Hanna Balińska – Bibiana, dama z towarzystwa
• Barbara Brylska – Evita, dama z towarzystwa
• Zofia Merle – Walentowa Barcik, gospodyni Dyzmy
• Jan Mayzel – Walenty Barcik
• Zygmunt Zintel – Malinowski, właściciel szynku
• Janusz Bylczyński – Wandryszewski, dyr. w Banku Zbożowym
• Andrzej Krasicki – minister skarbu
• Joanna Kasperska – prostytutka
• Marian Rułka – Czerpak, naczelnik wydziału w MK
• Witold Skaruch – Litwinek, dyr. gabinetu Prezydenta RP
• Włodzimierz Musiał – inż. Pilchen, minister komunikacji
• Lech Ordon – dyrektor lokalu
• Włodzimierz Skoczylas – adwokat Dyzmy
• Czesław Lasota – szofer Ignacy
• Jan Łopuszniak – Antoni, służący w Koborowie
• Barbara Burska – służąca Kunickich
• Wojciech Zagórski – Leon, służący Kunickich
• Juliusz Lubicz-Lisowski – Feliks, lokaj Dyzmy
• Bolesław Woźniak – śpiewak uliczny
• Tomasz Stockinger – Majewski, przyjaciel Koniecpolskich
• Włodzimierz Adamski – Kaniewski, zarządca w Koborowie
• Tadeusz Kożusznik
• Andrzej Żarnecki – narrator

Nagrody[8]

Filmowy pałac w Koborowie (Pałac Goldstandów w Zaborowie)

Grazyna Barszczewska w roli Niny Ponimirskiej

Bronisław Pawlik zagrał Leona Kunickiego

• 1980 Olsztyn (Festiwal Polskiej Twórczości Telewizyjnej) – nagroda jury dla Wiesławy Otockiej za montaż filmu
• 1980 Nagroda I stopnia Przewodniczącego Komitetu do spraw Radia i Telewizji – dla Romana Wilhelmiego, Jana Rybkowskiego i Marka Nowickiego
• 1981 Złoty Ekran (przyznawany przez pismo „Ekran”) – dla Romana Wilhelmiego „za wybitne osiągnięcia artystyczne w dziedzinie aktorstwa telewizyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem ról w serialu Kariera Nikodema Dyzmy i w spektaklu Proces”
• 1999 Ankieta tygodnika „Polityka” Koniec wieku – 17 miejsce w kategorii „Programy, filmy i seriale telewizyjne”

Planowana kontynuacja

Pod koniec XX wieku twórcy serialu postanowili nakręcić jego kontynuację – serial o losach współczesnego Dyzmy. We wrześniu 1999 roku rozpoczęły się przygotowania do produkcji, a o projekcie poinformowano w prasie. 13-odcinkowy serial telewizyjny i równocześnie film kinowy miały nosić tytuł Kariera Sebastiana Dyzmy. Scenariusz napisał Witold Orzechowski, współscenarzysta serialu z 1980 roku, który był również reżyserem i producentem. W tytułowej roli Sebastiana Dyzmy, czyli wnuka Nikodema Dyzmy, miał wystąpić Wojciech Malajkat. W głównych rolach wystąpić mieli również Paweł Deląg, Szymon Bobrowski, Paweł Wilczak i Robert Gonera, a w pozostałych min. Jerzy Bończak i Grażyna Barszczewska (aktorzy z serialu z 1980) oraz Agnieszka Warchulska, Agnieszka Sitek i Katarzyna Groniec^[9].

Zdjęcia do nowego serialu i filmu planowano rozpocząć wiosną 2002 roku. Jednak projekt zarzucono po dwuletnich przygotowaniach ze względu na rozpoczęcie w połowie 2001 przez Jacka Bromskiego realizacji filmu Kariera Nikosia Dyzmy. Producentem filmu Bromskiego był Michał Balcerzak, który we wrześniu 1999 zgłosił się do Orzechowskiego z propozycją współpracy (którą zarzucono) i otrzymał wówczas od niego treatment scenariusza nowego serialu. Twórcy Kariery Sebastiana Dyzmy wystąpili na drogę sądową przeciwko twórcom filmu Bromskiego oskarżając ich o świadomą kradzież pomysłu i naruszenie praw autorskich^{[10][11][12][13]}.