Kościół Pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej w Sierakowie

Kościół Pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej w Sierakowie (zwany Perłą Sierakowa) jest najbardziej znanym i najcenniejszym zabytkiem miasta. To zarazem jedyna spośród budowli, jakie wznieśli Opalińscy (ród związany z historią Sierakowa), która ocalała z pożarów i klęsk nawiedzających miasto.

Kościół Pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej

nr rej. 2498/A z dnia 11.09.1953[1]
kościół parafialny
Dwuwieżowa fasada kościoła
Państwo	Polska
Miejscowość	Sieraków
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	NMP Niepokalanie Poczętej
Wezwanie	Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej
Historia Data rozpoczęcia budowy 1625 Data zakończenia budowy 1639 Aktualne przeznaczenie kościół parafialny Fundator patrz Fundacja
Dane świątyni Styl barok Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 3 Kopuła • liczba kopuł 1 Ołtarz • liczba ołtarzy • wezwania ołtarzy bocznych 5 patrz Ołtarze boczne Liczba naw 1
Położenie na mapie Sierakowa Kościół Pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej
Położenie na mapie Polski Kościół Pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Kościół Pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej
Położenie na mapie powiatu międzychodzkiego Kościół Pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej
Położenie na mapie gminy Sieraków Kościół Pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej
52°38′58″N 16°04′55″E

Historia

Fundacja

Kościół został ufundowany przez ród Opalińskich. Budowę rozpoczął wojewoda poznański Piotr, a ukończyli jego żona Zofia z Kostków i synowie Krzysztof i Łukasz. Budowa rozpoczęła się od ufundowania w 1619 r. klasztoru bernardynów. Do realizacji swoich planów Piotr Opaliński sprowadził Krzysztofa Bonadurę starszego, znanego w Wielkopolsce włoskiego architekta.

Przebudowa

Pierwotnie kościół nie posiadał wież. Zostały one dobudowane dopiero w 1740 r. przez Katarzynę Opalińską (żonę króla Polski, Stanisława Leszczyńskiego). Pożar, który zniszczył miasto 25/26 czerwca 1817 roku nie oszczędził klasztoru. W budynku kościelnym spalone zostały wieże i sklepienie. W związku z tym, że w pożarze miasta spłonął znajdujący się po zachodniej stronie rynku pierwszy kościół parafialny (wzmiankowany od XII/XIII wieku), po skasowaniu zakonu w 1819 r. dotychczasowy kościół bernardynów zaczął pełnić rolę kościoła parafialnego. Zniszczone w pożarze wieże odbudowano w 1865 r. zwieńczając je blaszanymi hełmami. W latach 1927–1928 podczas odnawiania kościoła zbudowano nowy chór organowy, według projektu Stefana Cybichowskiego. Podczas II wojny budynek zamieniono na magazyn saperski. Kolejne prace restauratorskie prowadzone były w latach 80. XX wieku. Podczas nich, w 1983 r. odnaleziono w jego podziemiach pięć sarkofagów rodziny Opalińskich – Piotra Opalińskiego (cynowy), Zofii z Kostków Opalińskiej (cynowy), Krzysztofa Opalińskiego (miedziany polichromowany), Piotra Adama Opalińskiego (miedziany srebrzony), Jana Karola Opalińskiego (cynowy)^[2]. Sarkofagi w 1995 zostały przeniesione do pomieszczeń muzeum Zamek Opalińskich.

Stan obecny

Kopuła kościoła z widocznymi herbami szlacheckimi

Jednonawowy kościół został zbudowany na planie krzyża. Miejsce przecięcia transeptu z nawą przekryte jest kopułą z latarnią. Nawa i transept przykryte są sklepieniem kolebkowym ozdobionym sztukaterią w formie geometrycznie ułożonych wałków. W czterech narożach podstawy kopuły umieszczone są herby fundatorów kościoła: Piotra Opalińskiego i Zofii Kostka – Łodzia – Opalińskich, Nałęcz – Ostrorogów Lwowskich, Dąbrowa Kostków – oraz Leliwa – Pileckich. Siedemnastowieczne wnętrze zostało zachowane w prawie niezmienionym stanie.

• 
  Panorama Sierakowa z górującymi wieżami kościelnymi
• 
  Widok na kościół w zimowej aurze
• 
  Front kościoła
• 
  Brama
• 
  Widok od strony ul. Poznańskiej

Ołtarz główny

Obraz Zdjęcie z krzyża Artusa Wolfforta

Wczesnobarokowy ołtarz główny pochodzi z 1642 r. Najcenniejszym jego elementem jest obraz namalowany przez flamandzkiego malarza Artusa Wolfforta (przez długi czas podejrzewano, że pochodzi z warsztatu Rubensa) – Zdjęcie z krzyża (obraz został namalowany w 1629 lub 1639 r.). Wyżej umieszczony jest obraz przedstawiający stygmatyzację św. Franciszka. Boczne części ołtarza podtrzymywane są od dołu przez cztery rzeźby aniołów. W nich umieszczono figury świętych: Wojciecha i Stanisława, wyżej Piotra i Pawła oraz aniołów z narzędziami męki pańskiej. Całość zdobi wiciowy ornament.

Stalle

W prezbiterium umieszczone są bogato intarsjowane stalle. Wykonane zostały w 1641 r. przez bernardyna z Poznania, brata Hilariona. Należą one do najciekawszych tego typu zabytków znajdujących się w Polsce. Ławy zakonne zdobione są szlachetną i trudną techniką intarsji, polegającą na wykładaniu odpowiednio wyciśniętych powierzchni drewnianych innymi gatunkami drewna, w innym kolorze. Wycinając ten sam ornament równocześnie w drewnie ciemnym i jasnym można uzyskać dwa identyczne motywy w różnych tonacjach (efekt pozytywu i negatywu). Motywem zdobiącym są ornamenty roślinne, groteski, wazony, ptaki i profile ludzi. Pomiędzy nie wpleciono sceny z polowań. Po stronie prawej, przy ołtarzu, Hilarion z Poznania umieścił swój podpis – scenę w której umieścił swoją podobiznę. Jego dziełem jest również ława kolatorska, w której zasiadali możni opiekunowie kościoła. Wizerunki świętych odnoszą się do najwybitniejszych postaci z rodu Opalińskich.

Ołtarze boczne

Ołtarz główny i ołtarze boczne we wnętrzu kościoła

Boczne ołtarze pochodzą z lat:

• 1629 – późnorenesansowy ołtarz Matki Boskiej w formie tryptyku, z obrazem Krzysztofa Boguszewskiego Madonna na smoku (in. Matka Boska na smoku),
• 1638 – ołtarz Matki Boskiej Szkaplerznej,
• 1642 – wczesnobarokowy ołtarz św. Anny,
• 1730 – ołtarz św. Krzyża,
• 1731 – ołtarz św. Antoniego.

Nagrobki

Wewnątrz kościoła znajdują się dwa nagrobki rodu Opalińskich:

• Nagrobek Piotra Opalińskiego z 1642 przedstawia klęczącego pod krzyżem rycerza, uosabiającego zmarłego. Nagrobek z czarnego marmuru i alabastrowe rzeźby wykonane zostały przez włoskiego rzeźbiarza pracującego w Polsce, Sebastiana Salę. Nagrobek znajduje się w transepcie, naprzeciw ołtarza Matki Boskiej.
• Nagrobek Jana Karola Opalińskiego (+1695) i Zofii (+1701) z Czarnkowskich Opalińskiej (teściów króla Stanisława Leszczyńskiego), usytuowany po lewej stronie nawy, w pobliżu wejścia do kościoła. Ufundowany został w 1748 r. przez Marię Leszczyńską. W górnej części wysokiego nagrobka umieszczono portrety zmarłych. Nagrobek ozdobiony jest posągami niewolników tureckich. Łaciński napis umieszczony w jego centralnej części głosi chwałę rodów Opalińskich, Leszczyńskich i Czarnkowskich.

• 
  Portret zmarłego Krzysztofa Opalińskiego
• 
  Nagrobek Jana i Zofii Opalińskich
• 
  Posągi tureckich niewolników przy nagrobku
• 
  Nagrobek Piotra Opalińskiego

Otoczenie

Jedna z tablic pamiątkowych

Obok świątyni stoi figura Matki Boskiej z 1799. Na kościele znajduje się tablica ku czci żołnierzy ZWZ-AK, a na bramie kościelnej w 1992 wmurowano tablice poświęconą pamięci obrońców Ojczyzny z 1793 oraz powstańców z lat 1848 i 1919.

W mur kościelny od strony ul. Poznańskiej wmurowane są tablice pamiątkowe:

• z tekstem Jana Pawła II: Świadomość własnej przeszłości pomaga nam włączyć się w długi szereg pokoleń, by przekazać następnym wspólne dobro – Ojczyznę,
• upamiętniająca powstańców z lat: 1793, 1848, 1919 (wmurowana w 1992),
• upamiętniająca żołnierzy ZWZ i AK z terenu ziemi sierakowskiej więzionych i zamordowanych w latach 1939–1945 (ufundowana przez towarzyszy broni),
• upamiętniająca mieszkańców ziemi sierakowskiej zesłanych do sowieckich łagrów, późniejszych żołnierzy II Korpusu PSZ, bohaterów walk pod Monte Cassino: Józefa Tomalę (1912–1943), Edmunda Furszpaniaka (1920–1944), Wiktora Grupę (1901–1982), Antoniego Karcza (1905–1962), Edmunda Musiała (1906–1986) i Bolesława Tywsa (1915–1962); wmurowana w 2012,
• upamiętniająca sierakowskich harcerzy z 4. Drużyny Szarych Szeregów im. Stefana Czarnieckiego, walczących z Niemcami w latach 1939–1945, a także ich drużynowego pdh Czesława Korka (1919–1944); wmurowana w kwietniu 2012 przez Bank Spółdzielczy Pojezierza w Sierakowie,
• upamiętniająca sierakowskich księży zamordowanych w latach 1939–1956: bł. Narcyza Putza (1877–1942, zabitego w Dachau), Bronisława Hieronima Gładysza (1892–1943, zabitego w Mauthausen-Gusen), proboszcza Mariana Poprawskiego (1885–1940, zabitego w Forcie VII), proboszcza Tadeusza Peika (1891–1950, zabitego przez UB w Poznaniu), Bolesława Staniszewskiego (1880–1942, zabitego w Dachau), Kazimierza Stachowiaka (1887–1942, zabitego w Dachau), Walentego Trzybińskiego (1887–1945, zabitego w Gnieźnie), Karola Zwakę (1890–1940, zabitego w pociągu z Gusen do Dachau), Edwarda Warmińskiego (1888–1942, zabitego w Dachau), Macieja Paszkowiaka (1907–1941, zabitego w Dachau); tablicę ufundował ks. kanonik Zbigniew Woźniak, miejscowy proboszcz, a wmurowano ją 3 maja 2012,
• o treści: Mieszkańcom Ziemi Sierakowskiej poległym, pomordowanym i zamęczonym, zmarłym z ran, chorób, głodu i w opuszczeniu w latach nieludzkiego zniewolenia na przestrzeni dziejów, których miejsce spoczynku jest nieznane,
• upamiętniająca sierakowskich kawalerów Krzyża Orderu Wojennego Virtuti Militari: kpt. Aleksandra Stanisława Rufina hrabiego Bnińskiego (1783–1831), por. Tadeusza Pągowskiego (1798–1866), por. Roberta Taylora (1807–1861), ppłk Adama Stefana Kowalczyka (1896–1978), strz. Stanisława Skrzypczaka (1900–1920), strz. Andrzeja Knopp-Knapowskiego ((1900–1993) i pilota por. Czesława Gódzia (1919–1943); tablica ufundowana przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Sierakowskiej i wmurowana 3 maja 2013,
• upamiętniająca Franciszka i Stanisławę Kaczmarków z Sierakowa, którzy sami wypędzeni z domu, przygarnęli i ukrywali żydowskie dziecko, za co zostali odznaczeni w 1997 tytułem Sprawiedliwi wśród Narodów Świata,
• upamiętniająca Jana Pawła II ze słowami Nie lękajcie się (2005),
• upamiętniająca proboszcza Grzegorza Henniga, ufundowana przez Katolickie Towarzystwo Robotników Polskich, którego był założycielem i kierownikiem,
• upamiętniająca kanonika Mariana Kowalewskiego, proboszcza sierakowskiego w latach 1945–1950, założyciela Krucjaty Eucharystycznej w mieście, profesora Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu; wmurowana w 2002 przez członków Krucjaty Eucharystycznej,
• upamiętniająca bł. ks. Narcyza Putza (1877–1942), zamordowanego w obozie koncentracyjnym w Dachau (wmurowana w 2010 przez parafian)^[3].

Wśród drzew rosnących przy kościele najgrubsza jest lipa drobnolistna o obwodzie 510 cm. Z dawnego klasztoru pozostała tylko część przebudowana na plebanię, w obecnej formie z lat po 1817.

Turystyka

W pobliżu kościoła krzyżują się 4 szlaki turystyczne:

Szlaki piesze PTTK

• Nojewo gm. Wronki → jez. Wielkie → Mylin (gm.Chrzypsko Wielkie) → jez. Krzymień → Tuchola → Sieraków → Marianowo-dąb "Józef" → rez. Mszar → rez. Cegliniec → dalej przez Puszczę Notecką: Borowy Młyn → Kobusz → Piłka (gm.Międzychód) (56,1km) → Wierzbno (gm. Przytoczna) (68,6km)
• Gorzycko → Międzychód-rynek → jez. Koleńskie (gm.Międzychód) → Ławica → Góra → Sieraków → przez Wartę → Bucharzewo → Kobusz → Miały (gm.Wronki) (59,6 km)

Szlak Akademicki SSSR

• przez Puszczę Notecką: Bucharzewo → Lichwin → Pławiska → Błota → Chorzępowo → Kobylarnia → Marianowo → Sieraków → Jaroszewo (44 km)

R8 Wojewódzka Trasa "Szlak Stu Jezior" (SSJ)

• Międzychód → Jez. Koleńskie → Kolno → Kamionna (gm.Międzychód) → Prusim (gm. Kwilcz) → Chalin → Jez. Wielkie → Sieraków → Lesionki → Ryżyn (gm.Chrzypsko Wielkie) → Chrzypsko Wielkie → Łężeczki → Białokosz → Gnuszyn (gm.Chrzypsko Wielkie) (46,1 km) → Szamotuły, gdzie łączy się z Transwielkopolską Trasą Rowerową – odcinkiem płn. TTR-N i prowadzi do Poznania (110,8 km)

Bibliografia

• H.Andrzejewska,T.Andrzejewski, P.Tomczak, Perła wśród jezior, Pobernardyński kościół parafialny w Sierakowie, Poznań, Wyd. Kwartet, 2007, ISBN 978-83-60069-50-9
• Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6