Ludwik Solski

Ludwik Solski, właśc. Ludwik Napoleon Sosnowski (ur. 20 stycznia 1855 w Gdowie, zm. 19 grudnia 1954 w Krakowie) – polski aktor, reżyser, dyrektor teatru; jeden z najwybitniejszych aktorów w historii teatru w Polsce^[1]. Za szczególnie istotną w jego dorobku uznawana jest rola Starego Wiarusa w Warszawiance.

Ludwik Solski

Imię i nazwisko	Ludwik Napoleon Sosnowski
Data i miejsce urodzenia	20 stycznia 1855 Gdów
Data i miejsce śmierci	19 grudnia 1954 Kraków
Zawód	aktor, reżyser
Lata aktywności	1876–1954
Odznaczenia

Ludwik Solski jako Stary wiarus w „Warszawiance” (rysunek Stanisława Wyspiańskiego, 1904)

Rodzina

Rodzina Sosnowskich pieczętowała się herbem Nałęcz. Ludwik Solski (Ludwik Napoleon Sosnowski) pochodził z długowiecznej rodziny. Ojciec Ludwika, Franciszek Sosnowski (1812–1902) był uczestnikiem powstania listopadowego. Dziadek, rotmistrz kawalerii za czasów insurekcji kościuszkowskiej, dożył 112 lat. Matka Ludwika, Stanisława Wojciechowska (1826–1863), pochodziła z rodu pieczętującego się herbem Lubicz, była prawnuczką barona Michała Mateusza Lewartowskiego (1747–1805). Ze strony matki jego kuzynką była Władysława z Wojciechowskich Sykałowa, działaczka narodowa i żona posła ZLN Juliana Sykały^[2]. Ludwik Napoleon Sosnowski miał przyrodniego brata Kazimierza Ignacego, polonistę, pedagoga i krajoznawcę polskiego. Trzykrotnie żonaty. Druga żona, Irena Solska, była córką malarki Bronisławy Poświkowej.

Życiorys

Debiutował w Krakowie w 1876, następne lata spędził w teatrzykach wędrownych. Do Krakowa powrócił w 1883 i pozostał do 1900. Przez kolejne 4 lata występował w Teatrze Wielkim we Lwowie. W latach 1905–1913 był dyrektorem Teatru Miejskiego w Krakowie (który od 1909 nosi imię Juliusza Słowackiego). Od 1918 do 1939 roku pracował (w tym reżyserował) w różnych teatrach Polski. Od 1944 ponownie przebywał w Krakowie.

Ludwik Solski był jednym z pionierów w realizacji repertuaru rosyjskiego na polskich scenach: Tołstoja, Czechowa, Gorkiego oraz adaptacji z Dostojewskiego^[3].

Publiczność zapamiętała go szczególnie z niemej roli Starego Wiarusa w Warszawiance Stanisława Wyspiańskiego (premiera: 12 stycznia 1898, Teatr Miejski w Krakowie). W krótkiej scenie, do dworku na przedmieściu Warszawy, w którym zebrani byli generałowie: Józef Chłopicki, Jan Zygmunt Skrzynecki, Ludwik Michał Pac i Jan Nepomucen Umiński, przybywa ordynans gen. Franciszka Żymirskiego. Ten stary żołnierz, ranny, oblepiony błotem i krwią dociera tu wprost z pola bitwy o Olszynkę Grochowską. W milczeniu podchodzi do generała, przekazuje mu raport i skrwawioną wstęgę, po czym salutuje i odchodzi. Ta krótka scena wywarła na publiczności przejmujące wrażenie^[4]. Rola Starego Wiarusa w wykonaniu Solskiego była uznawana za ikonę polskiego teatru^[5].

Solski był honorowym dyrektorem Teatru Miejskiego we Lwowie (od 1935)^[6] i w Łodzi. Tytuł ten został mu nadany przez władze Łodzi w styczniu 1937 roku^[7].

W trakcie bombardowania Warszawy we wrześniu 1939 zniszczeniu uległo całe mieszkanie Solskiego w kamienicy przy Alejach Jerozolimskich 31; w mieszkaniu znajdowały się liczne dzieła sztuki, w tym obrazy Józefa Mehoffera, Juliana Fałata i Piotra Stachiewicza oraz 12 obrazów Stanisława Wyspiańskiego^[8][9].

Po upadku powstania warszawskiego Ludwik Solski miał być ewakuowany wraz ze Szpitalem Dzieciątka Jezus, gdzie przebywał. Zygmunt Augustyński, przedwojenny dziennikarz i jeden z głównych działaczy RGO, umożliwił mu wcześniejszy wyjazd ze szpitalem położonym przy ul. Mokotowskiej 55. Drogę na ul. Mokotowską artysta przebył pieszo wraz z żoną i służącą, w towarzystwie Augustyńskiego, który dzięki znajomości niemieckiego miał ich ochronić przed natarczywością patroli niemieckich. Po dotarciu na miejsce, 89-letni Solski, wdrapawszy się na samochód ciężarowy po zaimprowizowanych schodach, zwrócił się do Augustyńskiego^[10]:

„Panie Zygmuncie, to była najtrudniejsza rola w moim życiu”.

Na scenie występował do końca – ostatni raz 5 czerwca 1954 jako Dyndalski w Zemście Aleksandra Fredry^[11]. Został pochowany 22 grudnia 1954 w Krypcie Zasłużonych na Skałce. W pogrzebie uczestniczyły tysiące osób. Władze państwowe reprezentowali zastępca przewodniczącego Rady Państwa Stefan Ignar, wicepremier Stanisław Łapot oraz minister kultury i sztuki Włodzimierz Sokorski, który przemówił w imieniu Rady Państwa i Rady Ministrów^[12].

Pośmiertnie, w 1955 i 1956 opublikowano dwa tomy jego Wspomnień^[13].

Filmografia

Ludwik Solski wystąpił też w czterech filmach:

• 1927 Ziemia obiecana jako potentat bawełniany Hermann Bucholc
• 1930 Dusze w niewoli jako Stary Lachowicz
• 1930 Tajemnica lekarza jako stary doktor Stanley
• 1939 Geniusz sceny jako Chudogęba / Sędzia Dogbery / Harpagon / Judasz / Jowialski / Horsztyński / Fryderyk / Gospodarz / Mickiewicz / Łatka / Ojciec / Profesor Słupiński / Stary Wiarus

Ordery i odznaczenia

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1954)^[14]
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (28 grudnia 1945)^[15][16]
• Order Sztandaru Pracy I klasy (18 kwietnia 1951)^[17]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (13 kwietnia 1935)^[18]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)^[19]
• Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 25 września 1933^[20], 13 listopada 1953^[21])
• Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)^[22]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (pośmiertnie, 21 grudnia 1954)^[23]
• Honorowa odznaka „Wilka” (1935)^[24]
• Kawaler Orderu Franciszka Józefa (Austro-Węgry, 1908)^[25]

Nagrody i wyróżnienia

• Państwowa Nagroda Artystyczna I stopnia w dziale teatru za całokształt działalności artystycznej (1950)^[26]
• tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego (marzec 1954)

Upamiętnienie

Jego imię otrzymały Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna w Krakowie (od 1955 do września 2017) oraz teatr w Tarnowie.

Galeria

• 
  Irena i Ludwik Solscy przed Teatrem Słowackiego (1916)
• 
  Ludwik Solski w roli Wielkiego Fryderyka, 1925 r.
• 
  Ludwik Solski (po lewej) z Aleksandrem Zelwerowiczem w siedzibie Polskiego Radia
• 
  Ludwik Solski jako Mickiewicz w sztuce „Legion”
• 
  Ludwik Solski (jako lichwiarz Łatka) i Stanisława Angel-Engelówna w sztuce „Dożywocie”.
• 
  Ludwik Solski jako Dyndalski i Jerzy Leszczyński w sztuce „Zemsta”
• 
  Ludwik Solski jako Lechowicz w sztuce „Dusze w niewoli”
• 
  Ludwik Solski jako profesor Słapiński w sztuce „U mety”