Makak berberyjski

Makak berberyjski^[19], magot^[20], makak magot^[21] (Macaca sylvanus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Makak berberyjski

Macaca sylvanus[1]
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Papionini
Rodzaj	makak
Gatunek	makak berberyjski
Synonimy Simia sylvanus Linnaeus, 1758[2] Simia inuus Linnaeus, 1766[3] Simia Silvanus[a]: von Schreber, 1774[4] Simia Siluanus[b] Erxleben, 1777[5] Simia anomala Link, 1795[6] Simia Pithecia[c] Link, 1795[6] Simia pithecus von Schreber, 1797[7] Simia Silvanus[a]: Goldfuss, 1809[8] Simia Cynopis Goldfuss, 1809[8] Lasiopyga ecaudis Illiger, 1811[9] Inuus ecaudatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812[10] Cynocephalus inuus, var. α natatorius G. Fischer, 1813[11] Simia Innuus[d]: Wagler, 1830[12] Inuus macacus Rüppell, 1835[13] Macacus magotis C.H. Smith, 1842[14] Pithecus pygmaeus Reichenbach, 1863[15] Macacus trarensis Pomel, 1892[16] Macacus proinuus Pomel, 1897[17]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[18]
zagrożony
Zasięg występowania

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae, uznawanej za początek nomenklatury zoologicznej. Autor nadał gatunkowi nazwę Simia sylvanus^[2]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to Afryka i Cejlon (łac. Habitat in Africa, Zeylona)^[2], poprawione w 1913 roku przez Daniela Girauda Elliota na Afrykę^[22], ograniczone w 1939 roku przez Glovera Morrilla Allena do wybrzeża „Berberii”, w Afryce Północnej^[23][24][25]. Linneusz swój opis oparł na wcześniejszym wydaniu Systema Naturae oraz na pracach innych autorów^[2].

M. sylvanus jest uważany za najwcześniejszą odnogę drzewa filogenetycznego rodzaju Macaca i jest wyjątkowy, ponieważ jest jedynym makakiem żyjącym w Afryce i jedynym makakiem ze szczątkowym lub całkowicie pozbawionym ogona^[26]. Badania genetyczne wykazały, że populacje z Maroka i Algierii różnią się od siebie i mogły się rozdzielić około 1,6 miliona lat temu^[26].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[26].

Etymologia

• Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje, że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongu makaka i została zaadaptowana przez Buffona w 1766 roku^[27].
• sylvanus: w mitologii rzymskiej Sylvanus lub Silvanus był bogiem lasu, utożsamianym z Panem^[28].

Zasięg występowania

Makak berberyjski występuje na obszarach górskich w Maroku (Rif, Atlas Wysoki i Średni) oraz Algierii (Kabylia Wielka i Mała); historycznie występował również w zachodniej Tunezji^[26]. Niewielka, półdzika kolonia funkcjonuje na Gibraltarze. Jest to jedyna populacja małp występująca w Europie^[20] (patrz: magoty gibraltarskie). Niewykluczone, że została tam introdukowana^[20][18].

Morfologia

Makak berberyjski jest małpą średniej wielkości o silnej budowie ciała. Długość ciała (bez ogona) 55,7–63,4 cm, długość szczątkowego ogona 0,4–2,2 cm; masa ciała 9,9–14,5 kg^[29][30]. Sierść w części grzbietowej wybarwiona jest na kolor żółtawobrunatny, zaś w części brzusznej jest jaśniejsza^[20]. Futro jest grube i gęste^[31].

Tryb życia

Makak berberyjski zamieszkuje skaliste okolice, wzgórza i lasy do wysokości 2000 m n.p.m. Wiedzie dzienny tryb życia. Żyje w stadach liczących do 20 osobników. Jest zwierzęciem silnym, walecznym. W starciu z psem może go pokonać i zabić. Umie pływać. Makak berberyjski osiąga dojrzałość płciową w wieku około 4 lat. Po trwającej około pół roku ciąży samica rodzi 1–2 młodych. W niewoli osiąga wiek ponad 30 lat^[20]. Żywi się roślinami trawiastymi, jagodami, nasionami, ziołami, owadami i skorpionami. Tworzą duże grupy z wieloma samcami, średni 43 do 70 osobników na km². Przewodnikiem stada jest zawsze dojrzały samiec, który w czasie żerowania stada zajmuje punkt obserwacyjny na wzniesieniu i czuwa nad bezpieczeństwem grupy.

Status

Makak berberyjski jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem (EN – ang. endangered)^[18], w Maroku znajduje się pod ochroną; liczebność szacowana jest od 9 do 17 tysięcy osobników w Maroku i około 5 tys. w Algierii. Całkowita populacja na świecie wynosi od 12 do 21 tysięcy^[32]. Obecnie magot nie stanowi już obiektu polowań, jednak liczebność tego gatunku nie wzrasta.

Uwagi

1. Niepoprawna późniejsza pisownia Simia sylvanus Linnaeus, 1758.
2. Nieuzasadniona poprawka Simia sylvanus Linnaeus, 1758.
3. Młodszy homonim Simia pithecia Linnaeus, 1766.
4. Niepoprawna późniejsza pisownia Simia inuus Linnaeus, 1766.