Nornica ruda

Nornica ruda^[49] (Clethrionomys glareolus) – gatunek ssaka z podrodziny karczowników (Arvicolinae) w obrębie rodziny chomikowatych (Cricetidae).

Nornica ruda

Clethrionomys glareolus[1]
(Schreber, 1780)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	Supramyomorpha
Infrarząd	myszokształtne
Nadrodzina	myszowe
Rodzina	chomikowate
Podrodzina	karczowniki
Plemię	Clethrionomyini
Rodzaj	nornica
Gatunek	nornica ruda
Synonimy Mus glareolus Schreber, 1780[2] Mus rutilus minor Kerr, 1792[3] Lemmus arvalis É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803[4] Arvicola fulvus Millet, 1828[5] Hypudacus hercynicus Mehlis, 1831[6] Arvicola riparia Yarrell, 1832[7] Lemmus pratensis Baillon, 1834[8] Lemmus rubidus Baillon, 1834[9] Arvicola rufescens de Sélys Longchamps, 1836[10] Arvicola pratensis Bell, 1837[11] Hypudaeus nageri Schinz, 1845[12] Arvicola (Myodes) bicolor Fatio, 1862[13] Evotomys norvegicus G.S. Miller, 1900[14] Evotomys vasconiae G.S. Miller, 1900[15] Evotomys hercynicus helveticus G.S. Miller, 1900[16] Evotomys hercvnicus suecicus G.S. Miller, 1900[17] Evotomys hercynicus britannicus G.S. Miller, 1900[18] Evotomys skomerensis Barrett-Hamilton, 1903[19] Evotomys ponticus O. Thomas, 1906[20] Evotomys nageri hallucalis O. Thomas, 1906[21] Evotomys caesarius G.S. Miller, 1908[22] Evotomys glareolus istericus G.S. Miller, 1909[23] Evotomys glareolus saianicus O. Thomas, 1911[24] Evotomys alstoni Barrett-Hamilton & Hinton, 1913[25] Evotomys erica Barret-Hamilton & Hinton, 1913[26] Evotomys glareolus reinwaldti Hinton, 1921[27] Evotomys gorka Montagu, 1923[28] Evotomys glareolus sobrus Montagu, 1923[28] Evotomys glareolus jurassicus Burg, 1923[29] Evotomys glareolus intermedius Burg, 1923[30] Evotomys glareolus italicus Dal Piaz, 1924[31] Evotomys harrisoni Hinton, 1926[32] Evotomys kennardi Hinton, 1926[33] Evotomys nageri vesanus Hinton, 1926[34] Evotomys glareolus ruttneri Wettstein, 1926[35] Evotomys glareolus ognevi Serebrennikov, 1927[36] Evotomys glareolus sibiricus Egorin, 1936[37] Evotomys glareolus wasjuganensis Egorin, 1939[38] Clethrionomys glareolus pirinus Wolf, 1940 Clethrionomys glareolus insulaebellae Heim de Balsac, 1940[39] Clethrionomys glareolus bosniensis Martino, 1945[40] Clethrionomys glareolus petrovi Martino, 1945[40] Clethrionomys glareolus tomensis Heptner, 1948[41] Clethrionomys glareolus devius Stroganov, 1948 Clethrionomys glareolus variscicus Wettstein, 1954[42] Clethrionomys glareolus garganicus Hagen, 1958[43] Clethrionomys glareolus curcio Lehman, 1961[44] Clethrionomys glareolus makedonicus Felten & Storch, 1965[45] Clethrionomys glareolus cantueli Saint Girons, 1969[46] Clethrionomys glareolus bernisi Rey, 1972[47]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[48]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Zasięg występowania

Nornica ruda występuje w zachodniej Europie od wybrzeża Oceanu Atlantyckiego na wschód do rzeki Jenisej, północna granica wyznaczona przez arktyczną tundrę i południowa granica często pokrywa się z pasmami górskimi: Pirenejami, Alpami, Apeninami i Starą Płaniną w południowej Europie, Górami Pontyjskimi w Anatolii oraz Ałtajem i Sajanach w środkowej Azji; gatunek rozpowszechniony na wyspach u wybrzeży Oceanu Atlantyckiego i Morza Bałtyckiego^[50]. Introdukowany w południowo-zachodniej Irlandii^[50].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1780 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Daniel von Schreber nadając mu nazwę Mus glareolus^[2]. Holotyp pochodził z wyspy Lolland, w Danii^[51].

C. glareolus był zaliczony do Evotomys lub Myodes – Evotomys jest obecnie traktowany jako młodszy synonim Clethrionomys^[50] natomiast Myodes jako młodszy synonim Lemmus^[52]. Takson ten jest bliżej spokrewniony z C. centralis i Alticola macrotis niż z C. rutilus^[50]. W przeszłości i obecnie krzyżuje się z C. rutilus w strefie gdzie są sympatryczne; wszystkie osobniki o obcym genomie mitochondrialnym to C. glareolus^[50]. Niektóre źródła podają liczbę dwudziestu sześciu podgatunków w samej Europie Zachodniej; inne podają od dziesięciu do trzynastu podgatunków z całego obszaru występowania^[50]. Badania filogeograficzne z wykorzystaniem markerów molekularnych pozwoliły odtworzyć złożoną historię ewolucyjną i przetrwanie w wielu ostojach glacjalnych^[50]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[50].

Etymologia

• Clethrionomys: gr. κλειθρον kleithron „zarośla, żywopłot”^[53]; μυς mus, μυος muos „mysz”^[54].
• glareolus: łac. glareolus „koloru żwiru”, od glarea „żwir”^[55].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 80–135 mm, długość ogona 32–72 mm; masa ciała 16–21 g^[56][57]. Jeden z drobniejszych gryzoni nornikowatych występujących w Polsce. Średniej wielkości, o wydłużonym ciele i średnim, słabo owłosionym ogonie, pokrytym pierścieniowatymi łuskami. Oczy duże, pyszczek lekko zaostrzony z wąsami, uszy duże szerokie, zaokrąglone, cienkie. Nozdrza różowawe, nieowłosione. Charakteryzuje się szarym ubarwieniem sierści futerka grzbietowej strony ciała z odcieniem rudawym, często mocno zaznaczonym. Boki i brzuszna strona ciała jest szara, a ogon zwierzęcia jest dwubarwny.

Uzębienie

Siekacze mają kształt dłutowaty, ciągle rosną, a ostrość zachowują dzięki temu, że szkliwo znajduje się jedynie na przedniej ich powierzchni, zęby trzonowe o niskich koronach, z trzema rzędami guzków.

Ekologia

Preferencje siedliskowe

Gatunek leśny, zamieszkujący głównie lasy liściaste i mieszane z dobrze rozbudowaną warstwą podszytu. Spotykana także w śródpolnych zaroślach i zadrzewionych dolinach rzecznych. W górach występuje aż do górnej granicy kosodrzewiny^[57].

Tryb życia

Prowadzi zmierzchowo-nocny tryb życia, ale wychodzi również za dnia w poszukiwaniu pokarmu. Buduje system korytarzy tuż pod powierzchnią ziemi lub w gęstym runie. Dobrze wspina się po pniach i gałęziach drzew. Wije kuliste gniazda z rozdrobnionych roślin i mchów, umieszczone w spróchniałych pniach lub pod ziemią^[57].

Pożywienie

Jak większość karczowników żywi się pokarmem mieszanym – wiosną i latem są to liście, zioła, owady, larwy, nasiona, pąki drzew, kora, porosty, a czasem pokarm zwierzęcy. Jesienią i zimą żywi się owocami, nasionami, nadziemnymi częściami roślin zielonych, a także kłączami oraz bezkręgowcami. Na zimę gromadzi zapasy pokarmu, głównie nasion. Przy niedoborze pożywienia żeruje na korze młodych drzew i wówczas jest traktowana jako szkodnik, zwłaszcza w szkółkach leśnych^[58]. W razie braku dostatecznej ilości pokarmu ciężarne samice mogą wchłaniać zarodki uzyskując składniki odżywcze. Ciężarna samica nornicy rudej zjada więcej bezkręgowców niż samica nie zaangażowana w rodzicielstwo^{[potrzebny przypis]}. Przeciętna nornica potrzebuje około 25 g świeżej paszy zielonej lub 5 g paszy treściwej, to jest około 15 kcal/dobę. Przeciętne zwierzę tego gatunku może przeżyć bez pokarmu około pięciu dni^{[potrzebny przypis]}.

Rozród

Rozród nornic rudych trwa zazwyczaj od kwietnia do października. Ciąża trwa 18–21 dni. W miocie rodzi się od 2 do 8 młodych (zazwyczaj 3–5), które otwierają oczy po 9-10 dniach, odżywiają się mlekiem matki przez 14 dni, a samodzielność uzyskują po trzech tygodniach. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 8 – 9 tygodni^[57]. Rozmnażanie jest bardzo intensywne - nornica ruda w ciągu jednego roku może wyprowadzić 4 mioty, co daje średnio 20 młodych rocznie.

Wrogowie

Sowa, myszołów zwyczajny, lis rudy, kuna, tchórz zwyczajny, wydra europejska, kot domowy.

Nornice rude pojawiają się szczególnie licznie po latach największego, masowego obradzania drzew. Łatwe i nieograniczone zdobywanie pokarmu sprawia, że nornice rozmnażają się również zimą, co doprowadza do bardzo dużych zagęszczeń populacji wiosną i latem. Takie masowe pojawianie się gryzoni trwa jedynie jeden sezon, a w kolejnych latach, o niewielkim owocowaniu drzew, liczebność nornic maleje^[59][60].

Może być nosicielem hantawirusa wywołującego u ludzi gorączkę krwotoczną z zespołem nerkowym^[61].

Zobacz też

• ssaki Polski