Storzan bezlistny

Storzan bezlistny^[4] (Epipogium aphyllum Sw.) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae).

Storzan bezlistny

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	epidendronowe
Rodzaj	storzan
Gatunek	storzan bezlistny
Nazwa systematyczna
Epipogium aphyllum Swartz Summa Veg. Scand.: 32 (1814)[3]

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w Europie i Azji, wszędzie na rozproszonych obszarach. W Europie jest częstszy i występuje na większych obszarach. W Azji występuje tylko na niewielkich obszarach i na pojedynczych stanowiskach, ale sięgają one aż po Kamczatkę. Występuje zarówno na niżu, jak i w górach. Bogate stanowiska tego gatunku na Słowacji podawane są z Tatr i Niżnych Tatr^[5]. W Polsce jest bardzo rzadki i większość jego stanowisk podano z gór. Na niżu podawany był tylko ze stanowisk na Pomorzu Zachodnim i Gdańskim, jednak stanowiska te, podobnie jak stanowiska na Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej, na Pogórzu Dynowskim i Pogórzu Przemyskim pochodzą z przełomu XIX i XX w. i wymagają sprawdzenia^[6]. Obecnie stwierdzony w polskiej części Puszczy Białowieskiej, gdzie jest gatunkiem bardzo rzadkim^[7]. Dość liczne stanowiska podano z Sudetów (w Górach Bialskich, Bardzkich, Bystrzyckich, Kaczawskich, Orlickich, Sowich, Złotych, w Karkonoszach, w Rudawach Janowickich i w masywie Śnieżnika). W Karpatach podano około 20 jego stanowisk, ale większość z nich już nie istnieje. W Tatrach obecnie znane są tylko 2 stanowiska: przy szlaku na polanę na Stołach (2008 r.) i w dolnej części Doliny Chochołowskiej^[6]. Najwyższe stanowisko, z którego był podawany storzan bezlistny w Polsce znajduje się w Dolinie Smytniej, również w Tatrach Zachodnich^[8]. W Pieninach znaleziono go w 1994 r. w dolinie Harczy Grunt, na pozostałych, dawniej podawanych stanowiskach wyginął. Ponadto podany został na stanowiskach na Gubałówce (1964 r.) i w Witowie (1999 r.). W Gorcach i na Babiej Górze na podawanych dawniej stanowiskach wyginął^[6].

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, zgrubiała w nasadzie, o wysokości 3,5-30 cm^[6].

Liście

Posiada najczęściej 2, rzadziej 3 łuskowate, półprzezroczyste liście bezzieleniowe^[9].

Kwiaty

Wytwarza 2-5 kwiatów zwisających na krótkich szypułkach. Wyrastają z kątów przeźroczystych przysadek, są rozwarte, koloru brązowego z fioletowymi i żółtymi elementami. Działki okwiatu białe lub kremowe, pokryte fioletowobrązowymi smugami. Warżka posiada zwróconą do góry 3-łatkową, fioletową, workowatą ostrogę. Na środkowej łatce warżki występują szeregi czerwonych kropek. Ani szypułka, ani zalążnia nie są skręcone. Najwyżej położony kwiat w kwiatostanie storzana nie rozwija się^[9].

Część podziemna

Posiada rozgałęzione kłącze wytwarzające rozłogi. Korzeni brak^[6].

Owoc

Torebka o długości do 6 mm^[9].

Biologia i ekologia

Bylina, geofit. Jest gatunkiem pojawiającym się efemerycznie^[9]. Brak odnalezienia jego pędów na danym stanowisku nawet przez wiele lat nie znaczy, że w tym miejscu wyginął: rozwój łodyg i kwiatów może odbywać się również pod ziemią^[5]. Występuje w lasach iglastych, głównie świerkowych i jodłowych, ale także w grądach i kwaśnej buczynie. W górach sięga po regiel górny. Najwyżej położone w Polsce stanowisko tego gatunku znajdowało się w Dolinie Smytniej w Tatrach Zachodnich^[9]. Nie posiada chlorofilu i nie przeprowadza fotosyntezy. Jest rośliną myko-heterotroficzną – substancje pokarmowe pobiera z grzybów, na których pasożytuje. Rozwój rośliny od wykiełkowania do zakwitnięcia trwa nawet kilkanaście lat. Kwitnie w lipcu i sierpniu, zaledwie przez kilka dni^[6]. Potrafi nawet zakwitnąć pod ziemią^[8]. Po przekwitnięciu naziemna część rośliny zanika^[6]. Liczba chromosomów 2n = 68^[10].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Ma pojedyncze stanowiska na terenie całego kraju^[9].

Kategorie zagrożenia gatunku:

• Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[11]: E (wymierający); 2016: CR (krytycznie zagrożony)^[12].
• Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin^[13]: CR (critical, krytycznie zagrożony).

Część stanowisk znajduje się na chronionych obszarach parków narodowych: Tatrzańskiego i Pienińskiego. Stanowisko na Harczygrundzie w Pieninach jest monitorowane od 1995 r. Najbardziej zagrożone jest stanowisko w Witowie nad Czarnym Dunajcem, ale i na wielu innych stanowiskach gatunek ten jest zagrożony ze względu na skrajnie małą liczbę osobników^[6].