Szczeciowce

Szczeciowce (Dipsacales Dumort.) – rząd roślin okrytonasiennych, w systemie Reveala w latach 90. XX wieku zaliczany do klasy Rosopsida, w systemach APG z XXI łączony m.in. z astrowcami i selerowcami we wspólny klad astrowych właściwych (ang. euasterids) odpowiadający w ujęciu Ruggiero i in. nadrzędowi astropodobnych Asteranae.

Szczeciowce

Szczeć pospolita
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	szczeciowce
Nazwa systematyczna
Dipsacales Dumort. Anal. Fam. Pl. 29 1829
Synonimy
Adoxales Nakai Caprifoliales Lindley Lonicerales T. Leibe Viburnales Dumortier Dipsacanae Takhtajan Caprifoliopsida Endlicher Loniceropsida Brongniart

Kalina koralowa

Piżmaczek wiosenny

Dawniej uważano, że szczeciowce są najbliżej spokrewnione z rzędem dereniowców Cornales^[3], które obecnie sytuowane są u podstawy wspólnego pnia kladu astrowych (asterids). Szczeciowce powstały w okresie między 111 a 93 milionami lat temu (niektóre analizy sugerują ich powstanie już 140 milionów lat temu^[2]). Istotne zróżnicowanie w obrębie roślin nastąpiło jednak stosunkowo niedawno (10 milionów lat temu), kiedy to wyodrębniły się rodziny (lub podrodziny – w zależności od ujęcia systematycznego) kozłkowatych i szczeciowatych^[4]. Rośliny tu zaliczane występują głównie na obszarach o klimacie umiarkowanym i śródziemnomorskim na półkuli północnej^[5].

Morfologia

Pokrój

Drzewa, krzewy i rośliny zielne^[5].

Liście

Naprzeciwległe^[5], u podstawy zwykle zbiegające, na brzegu gruczołowato ząbkowane^[2]. Zwykle niepodzielone, rzadziej pierzasto wcinane^[5]. Wiązki przewodzące w ogonku liściowym łukowate. Pąki okryte łuskami^[2].

Kwiaty

Niewielkie lub średniej wielkości, zwykle obupłciowe, o symetrii promienistej, rzadziej grzbiecistej^[5]. Kielich jest trwały, pozostaje na owocu^[2], korona zrosłopłatkowa 4–5-płatkowa^[5]. Pręciki w jednym okółku, w kwiatach grzbiecistych mniej liczne. Słupek jest dolny i złożony z 2–5 owocolistków^[5]. Kwiaty zebrane są w kwiatostany usytuowane na krańcach pędów^[2].

Systematyka

Przynależność do rzędu 45 rodzajów grupujących 1090 gatunków jest współcześnie akceptowana w różnych systemach, ujęcia systematyczne różnią się sposobem grupowania rodzajów w rodziny, których wyróżnianych jest od 2 do 7. Odmienny system hierarchizacji zawarty jest w systemie Takhtajana (1997), który wyróżnił trzy rzędy Dipsacales, Adoxales i Viburnales połączone w obrębie nadrzędu Dipsacanae (odpowiadającego rzędowi Dipsacales w ujęciu systemu Reveala, APG III i APG IV).

Pozycja systematyczna rzędu według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Wraz z m.in. rzędami ostrokrzewowców Aquifoliales, astrowców Asterales i selerowców Apiales tworzy grupę euasterids II w obrębie kladu astrowych (asterids) należącego do dwuliściennych właściwych (eudicots).

←	dereniowce Cornales wrzosowce Ericales ? Icacinales ? Vahliales Metteniusales gariowce Garryales goryczkowce Gentianales psiankowce Solanales ogórecznikowce Boraginales jasnotowce Lamiales ostrokrzewowce Aquifoliales astrowce Asterales twardziczkowce Escalloniales Bruniales selerowce Apiales Paracryphiales szczeciowce Dipsacales

Podział według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

szczeciowce	piżmaczkowate Adoxaceae przewiertniowate Caprifoliaceae

Pozycja i podział w systemie Cronquista (1981)

Szczeciowce w systemie Cronquista obejmowały ten sam zakres roślin jak we współczesnych systemach APG, ale inaczej były one dzielone. Rodzina piżmaczkowatych Adoxaceae obejmowała tylko rodzaj piżmaczek Adoxa – rodzaje kalina Viburnum i bez Sambucus zaliczane były do przewiertniowatych Caprifoliaceae. Rodzina ta była węziej ujmowana niż współcześnie, bowiem w osobne rodziny wyodrębniane były kozłkowate Valerianaceae i szczeciowate Dipsacaceae^[6].

Pozycja i podział w systemie Takhtajana (1997, 2009)

W wersji systemu z 1997 współczesne ujęcie szczeciowców odpowiadało nadrzędowi Dipsacanae^[7], a w wersji z 2009 rzędowi Dipsacales, podobnie jak w systemach APG. W obu wypadkach do tych taksonów przynależały te same rośliny, ale ich aranżacja w rodziny była odmienna – typowo dla tego systemu klasyfikacyjnego wyróżnione zostały liczne, wąsko ujmowane rodziny. Rodzaj kalina Viburnum podnoszony był do rangi monotypowej rodziny Viburnaceae (w 1997 nawet wyodrębniany w rząd Viburnales). Osobno wyróżniane były rodziny Sambucaceae i Adoxaceae, w 1997 łączone w rząd Adoxales. Wyróżniane były poza tym: Caprifoliaceae, Triplostegiaceae, Dipsacaceae i Morinaceae (w systemie z 1997 to one tylko tworzyły rząd Dipsacales)^[7][8].