Kalenda ya Kiyahudi

Kalenda ya Kiyahudi (pia: Kalenda ya Kiebrania) ni kalenda inayotumiwa katika dini ya Uyahudi na pia nchini Israeli. Inatumiwa kupanga tarehe za sikukuu za Kiyahudi na utaratibu wa kusoma Torati kwa kila wiki.

Liturgia na sala hufuata pia mpangilio wa kalenda hiyo.

Mwaka

Kalenda hiyo inajua miaka tofauti ndani ya kipindi kilekile.

Kanuni za msingi

Kalenda ya Kiebrania ni kalenda jua-mwezi.

• Miezi ya kalenda hiyo hufuata mwonekano halisi wa Mwezi angani, sawa na kalenda ya Kiislamu. Mwezi mpya unaanza wakati wa kuonekana kwa hilali.

• Wakati huo huo, Pasaka ya Kiyahudi inapaswa kutokea kwenye majira ya machipuo, wakati wa mwezi Aprili au mwisho wa Machi. Ilhali majira ya machipuo hufuata mwendo wa Jua, kanuni hii inafunga makadirio ya mwaka na mwendo wa Jua.

• Hii inasababisha ulazima wa kupatanisha tofauti kati ya muda wa mwaka wa Jua (siku 365) na muda wa mwaka wa Mwezi (takriban siku 354).

• Hapo kalenda ya Kiebrania inaongeza mwezi wa nyongeza mara saba katika kila kipindi cha miaka 19. Kwa hiyo kuna miaka ya kawaida yenye siku 354 na miezi 12. Lakini kila mwaka wa pili au wa tatu ni mwaka mrefu wenye miezi 13 na siku 384.

• Utaratibu huo unahakikisha tarehe ya Pasaka kubaki katika majira ya machipuo ya kaskazini. Wastani wa muda wa mwaka katika kipindi cha miaka 19 ni siku 365.

Juma

Nje ya kalenda hiyo kuna utaratibu wa wiki ya siku saba zinazoendelea mfululizo, sawa na kalenda ya kimataifa. Hutumiwa kubaini siku ya Shabbat, ambayo ni siku ya kupumzika. Wiki haitegemei mwaka wa jua wala wa mwezi. Badala yake, inategemea hesabu ya siku saba ambazo zinaaminika kurudi nyakati za zamani za Babeli na kutajwa katika masimulizi ya kuumbwa kwa Dunia katika Biblia.

Siku za juma la Kiyahudi

Siku ya juma (Kiebrania)	Tafsiri	Siku inaanza kutoka kuzama kwa Jua	Siku inaendelea mpaka kuzama kwa jua
יום ראשון yom rishon	siku ya kwanza	Jumamosi	Jumapili
יום שני yom sheni	siku ya pili	Jumapili	Jumatatu
יום שלישי yom shelishi	siku ya tatu	Jumatatu	Jumanne
יום רביעי yom revi'i	siku ya nne	Jumanne	Jumatano
יום חמישי yom hamishi	siku ya tano	Jumatano	Alhamisi
יום ששי yom shishi	siku ya sita	Alhamisi	Ijumaa
שבת shabbat	Shabbat (Sabato)	Ijumaa	Jumamosi

Miezi

Mwezi namba katika Biblia	Jina la mwezi	Jina la mwezi kwa Kiebrania	Idadi ya siku	Wakati wa mwaka	Maelezo
1	Nisan	נִיסָן	30	Machi - Aprili	Mwezi wa Pasaka
2	Iyar	אִייָר	29	Aprili- Mei
3	Sivan	סִיוָן	30	Mei- Juni	Mwezi wa Shavuot
4	Tammuz	תַּמּוּז	29	Juni- Julai
5	Av	אָב	30	Julai- Agosti	Mwezi wa Tisha B'Av
6	Elul	אֱלוּל	29	Agosti- Septemba
7	Tishri	תִּשְׁרֵי	30	Septemba- Oktoba	Mwezi wa Rosh Hashanah, Yom Kippur na Sukkot
8	Heshvan (au Marheshvan)	(מַרְ)חֶשְׁוָן	29 au 30 [1]	Oktoba - Novemba
9	Kislev	כִּסְלֵו	30 au 29	Novemba - Desemba	Mwezi wa Hanukka
10	Tevet	כִּסְלֵו	29	Desemba- Januari
11	Shevat	שְׁבָט	30	Januari- Februari
12	Adar	אֲדָר	29	Februari-Machi	Katika mwaka mrefu, mwezi wa 13 unaongezwa unaoitwa pia Adar, lakini inapewa namba; kwa hiyo katika mwaka mrefu kuna Adar I na Adar II

Siku na wiki

Katika kalenda ya Kiyahudi, siku inafafanuliwa kufuatana na Biblia ya Kiebrania: ^[2] "Na ilikuwa jioni, na ilikuwa asubuhi, siku moja". Kwa sababu "jioni" inakuja kabla ya "asubuhi", siku katika kalenda ya Kiyahudi huanza jioni baada ya machweo . Ni muhimu kuhakikisha kuwa siku iliyopita imekwisha kabisa, hivyo siku mpya huanza wakati wa usiku umeanza. ^[3]

Katika kalenda zinazochapishwa, tofauti hii haionekani maana hapa tarehe za kalenda ya Kiyahudi na tarehe za Kalenda ya Gregori zinazoanza usiku wa manane huonyeshwa kandokando. Ineleweka kuwa watu wanaotumia kalenda hizi wanajua utaratibu wa kuanza siku baada ya machweo. Wakati wowote sikukuu, siku ya kuzaliwa au ya kumbukumbu ikionekana kwenye kalenda iliyochapishwa, kwa kweli huanza jioni iliyotangulia, baada ya machweo.

Molad

Hesabu ya kalenda ya Kiebrania mwaka na mwezi huanza na molad inayomaanisha hilali. Molad ni neno la Kiebrania linalomaanisha "kuzaliwa". Neno hilo linamaanisha "kuzaliwa" kwa mwezi mpya kila mwezi. Kalenda ya kisasa ya Kiebrania hutumia molad iliyohesabiwa: urefu wa wastani wa muda kutoka mwezi mpya hadi mwezi mpya. Urefu wa Molad ni siku 29, masaa 12, dakika 44, sekunde 3 na nusu. ^[4]