Bid‘ah

Makala hii ni sehemu ya shindano la kuandika makala za Uislamu kupitia Wiki Loves Ramadan 2025.

Sehemu ya mfululizo wa makala juu ya Uislamu

Imani na ibada zake

Umoja wa Mungu Manabii Misahafu Malaika Uteule Kiyama Nguzo za Kiislamu Shahada • Swalah • Saumu Hija • Zaka

Waislamu muhimu

Muhammad Abu Bakr • Ali Ukoo wa Muhammad Maswahaba wa Muhammad Mitume na Manabii katika Uislamu

Maandiko na Sheria

Azif • Qur'an • Sunnah • Hadithi Wasifu wa Muhammad Sharia Elimu ya Sheria za Kiislamu • Kalam

Historia ya Uislamu

Historia Sunni • Shi'a • Kharijiya • Rashidun • Ukhalifa • Maimamu

Tamaduni za Kiislamu

Shule • Madrasa Tauhidi • Falsafa • Maadili Sayansi Sanaa • Ujenzi • Miji Kalenda • Sikukuu Wanawake Viongozi • Siasa Uchumi Umma • Itikadi mpya • Sufii

Tazama pia

Uislamu na dini nyingine Hofu ya Uislamu

Katika Uislamu na sharia (sheria ya Kiislamu), bidʿa humaanisha uvumbuzi katika mambo ya kidini.^[1] Kwa lugha ya Kiarabu, neno hili linaweza kueleweka kwa upana zaidi likimaanisha "uvumbuzi, jambo jipya, itikadi ya uzushi, uzushi".^[2] Ni mada inayozungumziwa sana katika hadith zinazoelekezwa katika maandiko ya Kiislamu. Pia linapatikana katika Qurani, katika Surah Al-Hadid kama ابتدعوها.

Hadithi mbalimbali zinazonukuliwa kuhusu kauli za Muhammad na Waislamu wa mwanzo kuhusu bidʿa — mojawapo ikiwa: "Jiepusheni na mambo mapya, kwani kila jambo jipya ni bidʿa, na kila bidʿa ni upotofu"^[3] — mara nyingi zinatolewa kama ushahidi wa upinzani wa Uislamu dhidi ya ubunifu wa kidini. Kwa mujibu wa Mehram Kamrava, neno hili limechukua "maana hasi, hata ya kuogofya" katika ulimwengu wa Kiislamu, ambapo mashambulizi dhidi ya bidʿa yamekuwa yakikubalika kwa wingi miongoni mwa Waislamu wa kawaida.^[4]

Kuna tofauti za maoni miongoni mwa Waislamu kuhusu tafsiri ya dhana ya bidʿa. Miongoni mwa mijadala maarufu ni kuhusu uhalali wa kusherehekea siku ya kuzaliwa kwa Mtume Muhammad (mawlid) — sherehe inayoadhimishwa katika maeneo mengi ya dunia ya Kiislamu, lakini inayopingwa vikali kama bidʿa na wanazuoni wengi wa Uislamu wa Sunni.^[5] Hoja nyingine ni iwapo tafsiri ya bidʿa hubadilika kulingana na nyakati; kama kuna bidʿa nzuri na mbaya; au kama zipo aina za bidʿa zilizo halali, zinazopendekezwa, au hata zinazowajibika, na jinsi ya kupatanisha dhana hiyo na kauli ya Mtume kwamba "kila bidʿa ni upotofu".

Katika fasihi ya Kiarabu nje ya muktadha wa dini, bidʿa hutumika pia kwa maana ya sifa au pongezi kwa kazi bora za nathari na ushairi.^[6]

Historia

Aina ya maandiko kuhusu bidʿa ilianza kuibuka takriban katika karne ya 9 Miladia (karne ya 3 Hijria).^[7] Kitab Al-I'tisam kilichoandikwa na Al-Shatibi kinahesabiwa kuwa mojawapo ya kazi za kwanza kuhusu mada hii zilizopo hadi leo.^[8] Maandishi haya yaliendelea kuandikwa katika ulimwengu wa Kiislamu hadi karne ya 14 Miladia (karne ya 8 Hijria), yakapungua kisha kufufuka tena katika karne ya 20 Miladia (karne ya 14 Hijria).^[7]

Kulingana na Malise Ruthven, baada ya karne ya 10 Miladia, "jitihada mpya za ijtihad" (ufafanuzi wa kisheria kwa kutumia akili) zilianza kukataliwa kama bidʿa, kwa kuwa dhana ya "kufungwa kwa milango ya ijtihad" ilikuwa imeanza kukubalika. Ijtihad ilianza kuachwa na nafasi yake kuchukuliwa na taqlid (kufuata maamuzi ya wanazuoni waliopita).^[9] Kwa mujibu wa Mohammed F. Sayeed, "shutuma za bidʿa ziligeuzwa kuwa silaha dhidi ya maendeleo".^[10] Hali hii ya kupendelea taqlid ilidumu hadi karne ya 18 na 19, wakati ambapo ijtihad ilifufuliwa tena.^[11]

Katika karne ya 15 na 16 Miladia, kwa mujibu wa Mehram Kamrava, msimamo wa Uislamu wa kupinga ubunifu na taasisi zinazouegemea ulianza kuwa kikwazo kikubwa. Vyombo vya kiuchumi kama vile mikataba isiyo ya kibinafsi, mbinu za ubadilishanaji fedha, mashirika, na utunzaji wa kumbukumbu vilivyoendeleza mtaji na ujasiriamali barani Ulaya, havikuwapo kwa kiwango hicho katika ulimwengu wa Kiislamu.^[12]