Вьетнам

Вьетна́м (вьетн. Việt Nam, 越南), рәсми атама Вьетнам Социалистик Җөмһүрияте – Көньяк-көнчыгыш Азиядә, Һинд-Кытай ярымутравында урнашкан дәүләт. Көнбатышта Лаос һәм Камбоҗа, төньякта Кытай белән чиктәш. Көнчыгыштан һәм көньяктан Көньяк Кытай диңгезе белән юыла.

Вьетнам
вьетн. Việt Nam
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	2 июль 1976, 2 сентябрь 1945 һәм 1804
Рәсми исем	Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam[1], Socialist Republic of Vietnam, Việt Nam һәм République socialiste du Vietnam[2]
Кыскача исем	VN
Гомер озынлыгы	76,253 ел[3]
... хөрмәтенә аталган	Намвьет[d]
Демоним	Vietnamese, vietnámi, Vietnamano, vjetnamo, Vietnamänan, فيتنامي, فيتنامية, فيتناميون, вьетнамец, вьетнамка, вьетнамцы, וייטנאמי, וייטנאמית, vietnamezi, vietnamez, vietnameză, ভিয়েতনামি, vietnamita, vietnamiti, viet, vietnamín, vietnamina, ویتنامی, Vietnamien[2], Vietnamienne[2], vietnamita, vietnamites, Vietnamese, Vietnamesein, vietnamio, vietnamii, vietnamia, vietnamie, ڤييطنامي, ڤييطنامية, ڤييطناميين, ڤييطنامييات, Vietnamec, Vietnamka һәм Vítneamach[4]
Рәсми тел	вьет теле[5]
Гимн	Вьетнам СҖ дәүләт һимны[6]
Мәдәният	Вьетнам мәдәнияте[d]
Шигарь тексты	Độc lập – Tự do – Hạnh phúc[1], Independence – Freedom – Happiness[1], Независимост - свобода - щастие һәм Annibyniaeth – Rhyddid – Hapusrwydd
Дөнья кисәге	Азия[7]
Дәүләт	Вьетнам
Башкала	Hanoy[1]
Сәгать поясы	UTC+07:00 һәм Asia/Ho_Chi_Minh[d][8]
Иң көнчыгыш ноктасы	12°38′54″ т. к. 109°27′42″ кч. о.[9]
Иң төньяк ноктасы	23°23′ т. к. 105°20′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы	8°33′45″ т. к. 104°49′53″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы	22°24′03″ т. к. 102°08′38″ кч. о.
Геомәгълүматлар	Data:Vietnam.map
Иң югары ноктасы	Фаншипан[d]
Иң түбән ноктасы	Көньяк Кытай диңгезе
Идарә итү формасы	унитар дәүләт[d], бер партияле система[d] һәм җөмһүрият
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Вьетнам президенты[d][10]
Ил башлыгы	То Лам[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Вьетнам премьер-министры[d][11]
Башкарма хакимият башлыгы	Фам Минь Чинь[d]
Башкарма хакимият	Вьетнам хөкүмәте[d]
Канунбирү органы	Вьетнам парламенты[d]
Югары мәхкәмә органы	Supreme People's Court of Vietnam[d][12]
Үзәк банкы	Вьетнам дәүләт банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Италия, Россия, Германия, Австралия, Согуд Гарәбстаны, Украина, Көньяк Корея, Камбоджа, Сербия, Япония, Кытай Җөмһүрияте, Ангола, Австрия, Болгария, Куба, Малайзия, Дания, Франция, Индонезия, Лаос, Филипин, Монголия, Люксембург, Фәләстыйн, Пакьстан, Изге тәхет[d], Венесуэла, Сингапур, Мексика, Испания, Кытай, Америка Кушма Штатлары, Һиндстан, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[13], Бангладеш, Гөрҗистан, Румыния[14], Маҗарстан һәм Канада
Әгъзалык	Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Könyaq-Könçığış Aziä däwlätläre berläşmäse, Бөтендөнья сәүдә оешмасы[15], Азия-Тын океан икътисади хезмәттәшлеге[16], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Көньяк-Көнчыгыш Азия дәүләтләре берләшмәсе төбәк форумы[d], Азия үсеш банкы[d], Икътисади ярдәмләшү оешмасы[d], Интерпол[17][18], ХКТО[d][19][20], Халыкара гидрография оешмасы[d][21], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[22], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[23][24], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][25], Франкофония[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[26], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[27], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][28] һәм Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][29]
Балигълык яше	18 яшь[30]
Никахка керү яше	20 яшь һәм 18 яшь
Халык саны	96 208 984 (1 апрель 2019)[31]
Ир-ат халкы	49 097 090[32]
Хатын-кыз халкы	49 409 110[32]
Административ бүленеше	Бакнинь[d], Хынгйен[d], Ниньбинь[d], Hanoy, Һайфоң, Хатинь[d], Нгеан[d], Куангчи[d], Тханьхоа[d], Һве, Каобанг[d], Лангшон[d], Лаокай[d], Футхо[d], Куангнинь[d], Тхайнгуен[d], Туенкуанг[d], Дьенбьен[d], Лайтяу[d], Шонла[d], Даклак[d], Зялай[d], Ламдонг[d], Кханьхоа[d], Куангнгай[d], Данаң, Донгнай[d], Тэйнинь[d], Хошимин, Анзянг[d], Камау[d], Донгтхап[d], Виньлонг[d] һәм Канто (Вьетнам)
Акча берәмлеге	Вьетнам донгы[d][33]
Номиналь тулаем эчке продукт	366 137 590 718 $[34] һәм 408 802 379 068 $[34]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,703[35]
Inequality-adjusted Human Development Index	0,602[36]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече	7,2
Эшсезлек дәрәҗәсе	2 ± 1 процент[37]
Нәрсә белән чиктәш	Кытай, Камбоджа һәм Лаос
BTI Governance Index	4,34[38], 4,75[38], 4,94[38], 5,12[38], 5,03[38], 4,85[38], 4,51[38], 4,73[38] һәм 5,33[39]
BTI Status Index	4,34[38], 4,45[38], 4,61[38], 4,84[38], 4,69[38], 4,72[38], 4,41[38], 4,82[38] һәм 4,85[39]
Мәктәптә укымаган балалар саны	4 069 875[40]
Автомобил хәрәкәте ягы	уң[d][41]
Челтәр көчәнеше	220 вольт
Электр аергычы төре	NEMA 1-15[d][42], Europlug[d][42], BS 1363[d] һәм Schuko[d][42]
Әүвәлгесе	Көньяк Вьетнам Республикасы вакытлы инкыйлаби хөкүмәте[d] һәм Вьетнам демократик республикасы[d]
Алыштырган	Дайвьет[d]
Кулланылган тел	тхо[d], вьет теле, Eastern Cham[d], Bulo Stieng[d], Khua[d], Western Cham[d], Tây Bồi pidgin[d], нунг[d], Mang[d], сапа[d], Кабяо[d], Эде[d], Ts'ün-Lao[d], Яо[d], Caolan[d], Cua[d], Pacoh[d], Пахнг[d], Brao[d], энь[d], Monom[d], Côông[d], арем теле[d], Chrau[d], кэхо[d], тьыт[d], Chru[d], Phu Thai[d], Phukha[d], Phuong[d], Duan[d], җеһ теле[d], Лаха (язык)[d], Sila[d], кызыл тай теле[d], Haroi[d], Нгуонский язык[d], хрэ[d], Tai Thanh[d], Khao[d], Tai Dón[d], Tai Yo[d], Tai Pao[d], Мыонгский язык[d], Takua[d], Todrah[d], Kayong[d], Katua[d], Kháng[d], Hanoi Sign Language[d], Kucong[d], Tày Tac[d], Ксингмул (язык)[d], Laghuu[d], буи[d], O’du[d], Maleng[d], Седангский язык[d], Haiphong Sign Language[d], Ho Chi Minh City Sign Language[d], Ná-Meo[d], Rengao[d], тай-дам теле[d], Лати (язык)[d], Mantsi[d], Хани[d], кһмер теле, Halang[d], Bahnar[d], җарай теле[d], кхму теле[d], Cacgia Roglai[d], Northern Roglai[d], Hmong Njua[d], Вадэ[d], Upper Ta'oih[d], White Lachi[d], Hung[d], Хакэй (язык)[d], Southern Roglai[d], Maa[d], Eastern Mnong[d], Thu Lao[d], Central Mnong[d], Budeh Stieng[d], Eastern Bru[d], Hmong Don[d], кату[d], тхо[d], Trieng[d], Southern Mnong[d], Hmong Dô[d] һәм Romam[d]
Кайда өйрәнелә	Вьетнам тикшеренүләре[d]
Мәйдан	331 690 км²
Рәсми веб-сайт	Lua хатасы: expandTemplate: template "ref-vi" does not exist.
Һәштәге	Việt_Nam, Vietnam һәм vietnam
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.vn
Тематик география	Вьетнам географиясе[d]
Самый густонаселенная городская территория	Хошимин
Нинди вики-проектка керә	Проект:Вьетнам[d]
Феноменның икътисады	Вьетнам икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Вьетнам халкы[d]
Джини коэффициенты	35,7[43]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме	10 процент
Тулаем туулар коэффициенты	2,06[44]
Шәһәр халкы	36 564 680[32]
Авыл халкы	61 941 570[32]
Уку-язу нисбәте	94,5 процент[45]
Демократия индексы	2,94[46]
Туым күрсәткече	15,663[47], 15,4[47], 15,008[47] һәм 14,689[47]
Үлем күрсәткече	6,706[47], 6,169[47], 7,317[47] һәм 6,831[47]
Happy Planet Index score	48,4[48]
Илнең мобиль коды	452
Илнең телефон коды	+84
Халыкара префикс	0
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	113[d], 115[d] һәм 114[d]
Илнең GS1 коды	893
Номер тамгасы коды	VN
Диңгездәге идентификацияләү номеры	574
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Вьетнамда җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Төркем:Вьетнамда төшерелгән фильмнар[d]
Вьетнам Викиҗыентыкта

Атама

Илнең атамасы ике сүздән тора: «Việt» сүзе төп милләтне – вьетларны, ә «Nam» көньяк сүзен аңлата. Илнең исеме күршеләр белән бәйле: үзләрен "Көньяк вьетлар иле" дип атаган вьетлары төньяктагы күршесен Кытайны "Төньяк дәүләт" дип атыйлар.

«Вьетнам» исемен беренче тапкыр XVI гасырда шагыйрь Нгуен Бинь Кием бетә, ул «Пророчества Чанг Чия» исемле китабында «Вьетнам оештырыла» дип язып чыгара.

1804-1813 елларда император Зя Лонг «Вьетнам» сүзен рәсми документларда куллана. Шулай да 1945 елга кадәр бу җир «Анам» дип атала, император Бао Дай рәсми рәвештә үзгәрткәч кенә, Вьетнам дип атала башлый.

Тарих

Төп мәкалә: Вьетнам тарихы

Географик мәгълүмат

Төп мәкалә: Вьетнам географиясе

Дин

Илдә халык диннәре(ингл.) өстенлек итә.

Буддизм — илдә популярлык буенча икенче дин, аны вьетнамлыларның 16,4% ы тота, 8% ы — христианнар, нигездә, католиклар, 30 % ка якыны дин тотмый. Азчылыкны индуизм, ислам, протестантлык, хоахао, каодай диннәре вәкилләре тәшкил итә.

• Вьетнамда ислам
• Вьетнамда Һинд дине