Көньяк Корея

Көньяк Корея, рәсми атамасы Корея Җөмһүрияте (кор. 대한민국 [tɛːhanminɡuk̚] тэха́н мингу́к) — Көнчыгыш Азиядә, Корея ярымутравында урнашкан дәүләт. Рәсми атамасы Корея Җөмһүрияте булса да, гадәттә Көньяк Корея исеме ешрак кулланыла.

Көньяк Корея
кор. 대한민국
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	15 август 1948
Рәсми исем	대한민국, 大韓民國, Republic of Korea һәм République de Corée[1]
Кыскача исем	한국, 남한, Corée du Sud, ROK, 韓国, 韩国, 南韓, 남조선, 韓國, 韩国, 南韓, 韩国, 南韓, Lâm-hân һәм 韓國
Маккьюн — Райшауэр романизациясе	Taehan Min'guk
Корея теленең яңа романизациясе	Daehan Minguk
ХФӘ билгесе	ˈsøːɾkuɾɛɑ
Архивлары саклана	Корея милли архивы[d]
Гомер озынлыгы	82,02439 ел[2]
Демоним	Zuid-Koreaan, South Korean, sud-coréen, dél-koreai, 한국인, Sud-Koreano, كوري جنوبي, كورية جنوبية, كوريون جنوبيون, южнокореец, южнокореянка, южнокорейцы, південнокореєць, південнокореянка, південнокорейці, דרום קוריאני, דרום קוריאנית, sud-coreeni, sud-coreean, sud-coreeancă, দক্ষিণ কোরীয়, sudcoreano, sudcoreana, sudcoreani, sudcoreane, tehan, corean, Südkoreaner, Südkoreanerin, Südkoreanerinnen, surcoreanu, surcoreana, Sud-coréen[1], Sud-coréenne[1], sudcoreana, sudcoreane, sudcoreani, sudcorean, كوري جنوبي, كورية جنوبية, كوريين جنوبيين, كوريات جنوبيات, Güney Koreli һәм cənubi koreyalı
Рәсми тел	корея теле һәм кореяле ишарә теле[d][3]
Гимн	Корея республикасы гимны[d]
Мәдәният	Корея республикасы мәдәнияте[d]
Шигарь тексты	Imagine your Korea, 홍익인간(弘益人間): 널리 인간을 이롭게 하라, Koreyanızı xəyal edin һәм Dychmyga dy Gorea
Дөнья кисәге	Азия[4]
Дәүләт	Көньяк Корея
Башкала	Сеул
Сәгать поясы	KST[d], UTC+09:00 һәм Азия/Сеул[d][5]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Сары диңгез[d], Namhae[d], Япон диңгезе һәм Көнчыгыш Кытай диңгезе[d]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Корея ярымутравы
Территориясенә дәгъва итә	Корея Халык Демократик Республикасы
Иң көнчыгыш ноктасы	37°14′24″ с. ш. 131°52′22″ в. д.HGЯO
Иң төньяк ноктасы	38°37′ с. ш. 128°22′ в. д.HGЯO
Иң көньяк ноктасы	33°06′45″ с. ш. 126°16′06″ в. д.HGЯO
Иң көнбатыш ноктасы	37°58′00″ с. ш. 124°39′00″ в. д.HGЯO
Геомәгълүматлар	Data:South Korea.map
Иң югары ноктасы	Халласан[d]
Иң түбән ноктасы	Япон диңгезе
Идарә итү формасы	җөмһүрият һәм президент республикасы
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Корея республикасы президенты[d][6]
Ил башлыгы	Ли Чжэ Мён[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Корея республикасы президенты[d]
Башкарма хакимият башлыгы	Ли Джу Хо[d]
Башкарма хакимият	Көньяк Корея хөкүмәте[d]
Канунбирү органы	Корея республикасы милли җыелышы[d]
Югары мәхкәмә органы	Корея республикасы югары мәхкәмәсе[d] һәм Корея республикасы конституция мәхкәмәсе[d]
Үзәк банкы	Корея банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Канада, Италия, Австралия, Япония, Кытай, Россия, Германия, Америка Кушма Штатлары, Исраил, Филипин, Согуд Гарәбстаны, Франция, Изге тәхет[d], Украина, Вьетнам, Һиндстан, Бангладеш, Сербия, Фиджи, Греция, UE, Әфганстан, Мисыр, Иран, Уругвай, Бөекбритания, Таиланд, Швейцария, Малайзия, Болгария, Колумбия, Дания, Гренада, Исландия, Маҗарстан, Мексика, Австрия, Казакъстан, Парагвай, Сомали, Бразилия, Индонезия, Бруней, Кения, Сингапур, Гөрҗистан, Кытай Җөмһүрияте һәм Польша
Әгъзалык	Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Халыкара икътисадый хезмәттәшлек һәм үсеш оешмасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы[7], Зур егермелек[d], Азия-Тын океан икътисади хезмәттәшлеге, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d][8], ЮНАМИД[d], Көньяк-Көнчыгыш Азия дәүләтләре берләшмәсе төбәк форумы[d], Азия үсеш банкы[d], Австралия группасы[d], Ракета технологияләрен контрольдә тоту режимы[d][9], Интерпол[10][11], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][12], ХКТО[d][13][14], Халыкара гидрография оешмасы[d][15], Халыкара энергетика агентлыгы[d][16], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[17], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[18][19], Visa Waiver Program[d][20], OIPC[d][21], Бөтендөнья метеорология оешмасы[22], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[23], Антарктика турында килешү, Бөтендөнья таможня оешмасы[d][24] һәм Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][25]
Рәсми бәйрәм	Яңа ел көне[d], кореяле Яңа ел[d], Samiljeol[d], Будда туган көне[d], Children's day[d], Hyeonchungil[d], День освобождения[d], Чхусок[d], Gaecheonjeol[d], Хангыл көне[d] һәм Раштуа
Намзәтлек яше	25 яшь[26] һәм 40 яшь[6]
Ризалык яше	13 яшь[27]
Балигълык яше	19 яшь[28]
Никахка керү яше	18 яшь[28] һәм 19 яшь
Пенсия яше	60 яшь[29]
Халык саны	51 466 201 (2017)[30]
Ир-ат халкы	25 850 044[31]
Хатын-кыз халкы	25 888 027[31]
Административ бүленеше	Сеул, Пусан, Тегу, Инчон, Кваңҗу, Теҗон, Ульсан, Сеҗоң, Кёнгидо[d], Канвондо[d], Чхунчхон-Пукто[d], Чхунчхон-Намдо[d], Чолла-Пукто[d], Чолла-Намдо[d], Кёнсан-Пукто[d], Кёнсан-Намдо[d] һәм Чеджудо[d]
Акча берәмлеге	Көньяк Корея воны[d] һәм кореяле мун[d]
Номиналь тулаем эчке продукт	1 810 955 871 381 $[32] һәм 1 665 245 538 595 $[32]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,925[33]
Inequality-adjusted Human Development Index	0,838[34]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече	21,2
Медиан керем	40 861 $ һәм 58 008 000 корейская вона[35]
Нәрсә белән чиктәш	Корея Халык Демократик Республикасы, Кытай һәм Япония
BTI Governance Index	7,25[36], 7,09[36], 7,24[36], 7,05[36], 6,92[36], 6,89[36], 6,51[36], 6,65[36] һәм 6,79[37]
BTI Status Index	8,99[36], 8,89[36], 8,72[36], 8,73[36], 8,66[36], 8,57[36], 8,55[36] һәм 8,51[37]
Мәктәптә укымаган балалар саны	122 477[38]
Автомобил хәрәкәте ягы	уң[d][39]
Челтәр көчәнеше	220 ± 13 вольт[40][41]
Электр аергычы төре	Schuko[d][41] һәм Europlug[d][41]
Алыштырган	Корея[d]
Кулланылган тел	корея теле, чеджу[d] һәм кореяле ишарә теле[d]
Мәйдан	100 295 ± 1 км²
Рәсми веб-сайт	korea.go.kr/main​(кор.) һәм korea.net
Нинди веб-биттә тасвирланган	68k.news/index.php?section=nation&loc=KR
Һәштәге	SouthKorea һәм 대한민국
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.kr һәм .한국[d]
Тамганың тасвирламасы	Корея республикасы тамгасы[d]
Топографик карта	Atlas of South Korea[d]
Тематик география	Корея республикасы географиясе[d]
Самый густонаселенная городская территория	Сеул
Тимер юл хәрәкәте ягы	сул[d]
Нинди вики-проектка керә	Проект:Корея[d]
Ачык мәгълүматлар порталы	Public Data Portal[d]
Феноменның икътисады	Корея республикасы икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Корея республикасы халкы[d]
Джини коэффициенты	0,311 ± 0,001 һәм 31,4[42]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме	10 процент[43]
Тулаем туулар коэффициенты	1,09[44]
Шәһәр халкы	42 019 781[31]
Авыл халкы	9 718 290[31]
Уку-язу нисбәте	98 процент[45]
Демократия индексы	8,16[46]
Туым күрсәткече	5,9[47], 5,3[47], 5,1[47] һәм 4,9[47]
Үлем күрсәткече	5,7[47], 5,9[47], 6,2[47] һәм 7,3[47]
Happy Planet Index score	39,8[48]
Илнең мобиль коды	450
Илнең телефон коды	+82
Халыкара префикс	0
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	112[d][49], 119[d][49] һәм 113[d][50]
Илнең GS1 коды	880[51]
Номер тамгасы коды	ROK
Диңгездәге идентификацияләү номеры	440 һәм 441
Шәрәфле ватандашлар төркеме	[d]
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Корея республикасында җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Төркем:Көньяк Кореядә төшерелгән фильмнар[d]
‎Lemmy instance URL	lemmy.funami.tech
Көньяк Корея Викиҗыентыкта

Көньяк Корея Корея ярымутравының көньяк өлешендә урнаша. Көнбатышта ярымутрау Сары диңгез, көнчыгышта Япон диңгезе, көньякта Корея бугазы һәм Көнчыгыш-Кытай диңгезе тарафыннан юыла. Илнең гомуми мәйданы — 99 617,38 км².

Административ яктан Корея 1 махсус статуслы шәһәргә, 9 провинциягә һәм 6 провинция хокуклы шәһәргә бүленә. Үз чиратында алар кечерәк административ берәмлекләргә бүленә.

Халык саны — 48 846 823 кеше (2006). Халыкның абсолют күпчелеге — кореялеләр. Төп дин — традицион буддизм.

Тарих

Ярты гасыр буе япон колонизаторлары изүе астында яшәгән ярымутрау азат ителгәч, 1945 елда аның төньягы – совет, көньягы АКШтәэсирендә кала. Сәяси котыплар аермалыгы искиткеч зур булуы аркасында 1948 елда Корея ике дәүләткә аерыла. Төньягы — социалистик, көньягы капиталистик үсеш юлын сайлый. 1950 елда Төньяк белән Көньяк арасында купкан гражданнар сугышына дөньяның күп илләре җәлеп ителә. Канкойгыч сугыш 1953 елда тәмамлангач, көньяклар Көнбатыш үсеш юлын сайлый.

1960 еллар ахырында ике ил арасында киеренкелек көчәйгәч, Көньяк Корея 1972 елда Бөек Корея стенасы төзи. Әлеге мәһшүр стена ярымутрауны буйдан-буйга кисеп үтә. 240 чакрымга сузылган корылма бары тик бер урында 10 километр арага өзелә. Әлбәттә, ул урыннарда да тычкан да үтә алмаслык тимерчелтәр корылган. Танкка каршы тора алырлык итеп төзелгән бу корылманы миллионнан артык кораллы солдат саклый. Көньяк Кореяга 32 млрд. вонга (аларның акча берәмлеге) төшкән бу стенаны төзүгә 800 мең тонна цемент, 200 мең тонна тимерарматура, 3,5 млн. тонна ком һәм комташ киткән. Аның җир астындагы нигезе 3 метрга, биеклеге 3тән алып урыны белән 5 метрга, киңлеге нигезендә 10нан алып 19 метрга кадәр җитә.

Югары власть даирәләрендә каршылыклар һәм сәяси низаглар бетерелгәч, 1992 елда беренче президент сайлангач, Көньяк Корея Азия континентының иң ярлы иленнән куәтле, икътисади алга киткән дәүләтенә әверелә. Тарих бер үк мәдәниятнең ирекле булганда уңышлы үсүен, ә тоталитар дәүләт кысаларына куып кертелгән КХДР сыман илнең алга китә алмавын ачык күрсәтте. Бөтен дөньяда 70 млн. нан артык кореяле саналып, шуның 50млн.ы Көньяк Кореядә яши. Халыкның социаль якланганлыгы ышанычлы булгач, ил үсеше бары тик соклану хисләре генә тудыра. Кореялеләрдә гаиләгә, үз дәүләтенә карата сөю, коллективизм, патриотизм хисләре нык.

Эре шәһәрләр

Сеул Пусан	Урын	Шәһәр	Исем	Халык саны	Урын	Шәһәр	Провинция	Халык саны	Инчон Тегу
	1	Сеул	Сеул	10,143,164	11	Соңнам	Кьоңги	980,004
	2	Пусан	Пусан	3,526,648	12	Йоңъин	Кьоңги	942,425
	3	Инчон	Инчон	2,882,047	13	Пучон	Кьоңги	863,344
	4	Тегу	Тегу	2,501,823	14	Ансан	Кьоңги	713,571
	5	Теҗон	Теҗон	1,533,497	15	Чоңҗу	Төньяк Чуңчоң	673,330
	6	Кваңҗу	Кваңҗу	1,473,529	16	Җонҗу	Төньяк Җолла	650,676
	7	Ульсан	Ульсан	1,157,199	17	Намъяңҗу	Кьоңги	619,724
	8	Сувон	Кьоңги	1,151,619	18	Анъяң	Кьоңги	607,354
	9	Чаңвон	Кьоңги	1,082,896	19	Чонан	Визин	591,799
	10	Гояң	Көньяк Кьоңсаң	993,411	20	Һвасоң	Кьоңги	530,567
		[52]

Административ бүленеш

Исем	Хангыль	Һанҗа	Халыкc
Махсус шәһәр
Сеул	서울특별시	서울特別市b	10,143,645
Турыдан-туры буйсынучы шәһәрләр
Пусан	부산광역시	釜山廣域市	3,527,635
Дегу	대구광역시	大邱廣域市	2,501,588
Инчон	인천광역시	仁川廣域市	2,879,782
Кваңҗу	광주광역시	光州廣域市	1,472,910
Теҗон	대전광역시	大田廣域市	1,532,811
Улсан	울산광역시	蔚山廣域市	1,156,480
Махсус үзидарәле шәһәр
Сеҗоң	세종특별자치시	世宗特別自治市	122,153
Провинцияләр
Кьоңги	경기도	京畿道	12,234,630
Гаңвон	강원도	江原道	1,542,263
Төньяк Чуңчоң	충청북도	忠淸北道	1,572,732
Көньяк Чуңчоң	충청남도	忠淸南道	2,047,631
Төньяк Җолла	전라북도	全羅北道	1,872,965
Көньяк Җолла	전라남도	全羅南道	1,907,172
Төньяк Кьоңсаң	경상북도	慶尙北道	2,699,440
Көньяк Кьоңсаң	경상남도	慶尙南道	3,333,820
Махсус үзидарәле провинция
Җеҗу	제주특별자치도	濟州特別自治道	593,806

Дин

Көньяк Кореядә төп дин булып Христианлыкның протестантлык һәм католиклык агымнары (бөтен халыкның 27,7% ы), буддизм (15,5 %), конфуцийчылык (0,15%) һәм шаманлык тора.

• Көньяк Кореядә ислам

Сылтамалар

• Көньяк Корея(үле сылтама) // Өмет гәз.
• Президент администрациясе 2013 елның 22 июль көнендә архивланган.
• Парламент